Zagrożenia chemiczne i pyłowe

W artykule przedstawiono przykładowe prognozy skutków awarii w transporcie drogowym, wykonane przy zastosowaniu symulacji komputerowej, które dotyczyły wypadków drogowych z udziałem cystern przewożących chlor i amoniak. W symulacji wyznaczono strefy skutków toksycznych skażeń powstałych w wyniku wycieku tych gazów z cysterny w terenie otwartym, o luźnej oraz o zwartej zabudowie, w warunkach zimowych i letnich. Przedstawiono także prognozy skutków ataków terrorystycznych – detonacji cystern z kwasem azotowym lub z benzyną w terenie o zwartej zabudowie. Omówione, porównane i ocenione zostały skutki awarii transportowych, powodujących uwolnienie z cystern samochodowych benzyny, chloru oraz amoniaku w zależności od warunków terenowych i atmosferycznych.

Rozporządzenie CLP – zharmonizowana klasyfikacja oraz oznakowanie chemikaliów
Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska

W artykule przedstawiono założenia rozporządzenia CLP, różnice między nowym systemem a dotychczas obowiązującymi przepisami opartymi na dyrektywach 67/548/EWG i 1999/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. Omówiono także terminy wchodzenia w życie postanowień rozporządzenia CLP oraz działania, które należy podjąć w przypadku, gdy dotychczasowe oznakowanie i opakowanie substancji bądź mieszanin jest niezgodne z jego wymogami.

Czynniki chemiczne w zakładach fryzjerskich - zagrożenia i profilaktyka
Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Dobrzyńska, Małgorzata Pośniak, Anna Jeżewska

W artykule omówiono czynniki chemiczne występujące w zakładach fryzjersko-kosmetycznych. Przedstawiono szkodliwe substancje chemiczne, z którymi fryzjerzy mają kontakt podczas swoich codziennych czynności zawodowych oraz stosowane podczas dezynfekcji narzędzi. Omówiono wyniki oceny narażenia zawodowego na stanowiskach fryzjera uzyskane w ramach prowadzonego w CIOP-PIB zadania z zakresu służb państwowych.

Zagrożenia czynnikami chemicznymi na niektórych stanowiskach pracy przemysłu obuwniczego
Zbigniew Makles, Wojciech Domański

Substancje chemiczne są jednym z wielu zagrożeń występujących na stanowisku pracy w przemyśle obuwniczym. Źródłem emisji związków chemicznych do powietrza są kleje stosowane do łączenia elementów obuwia oraz preparaty do wytwarzania spodów metodą wulkanizacji, wtrysku i formowania. W artykule omówiono zagrożenia na niektórych stanowiskach pracy oraz metody ich wyeliminowania lub ograniczenia.

Zagrożenia chemiczne i pyłowe
Małgorzata Pośniak

Substancje chemiczne i pyły to szkodliwe czynniki środowiska pracy występujące w zasadzie we wszystkich branżach krajowej gospodarki. Mogą one stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników, a także dla środowiska naturalnego. Badania dotyczące tych zagrożeń w środowisku pracy są prowadzone przez Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych CIOP-PIB. Prowadzone są prace nad oceną łącznego działania toksycznego w warunkach in vitro substancji chemicznych i pyłów, w tym również pyłów o wymiarach nanometrycznych, pomiarem i oceną narażenia zawodowego na nanomateriały oraz nanocząstki emitowane w procesach technologicznych, oceną narażenia na czynniki mikrobiologiczne, analizą toksycznych ksenobiotyków (dioksyn, furanów, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych), nowymi tworzywami sztucznymi o zmniejszonej palności oraz środkami ochrony skóry.

Wynikiem działalności naukowo-badawczej Zakładu w ostatnim dziesięcioleciu było m.in. opracowanie ponad 100 polskich norm z zakresu ochrony czystości powietrza dotyczących metod oznaczania substancji chemicznych i pyłów w środowisku pracy. Wykonywanie ekspertyz w zakresie oceny narażenia na szkodliwe czynniki chemiczne, biologiczne i pyły w środowisku pracy oraz w środowisku pozazawodowym, a także oceny stanu instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych są również istotnymi kierunkami działań Zakładu.

Zakłady niesevesowskie: struktura branżowa, rodzaje zakładów, niebezpieczne substancje chemiczne oraz stan zarządzania ryzykiem poważnych awarii przemysłowych
Agnieszka Gajek, Jerzy S. Michalik, Paweł Janik, Dariusz Dziwulski, Sławomir Zając, Andrzej Adamczyk, Sławomir Sakrajda, Wiesław Rybacki

Na podstawie analiz baz danych KG PSP określono strukturę grup rodzajowych zakładów niesevesowskich oraz ich profil branżowy. Spośród 1205 zakładów największą grupę stanowią zakłady przemysłowe - 796, a następnie obiekty magazynowe (273) oraz komunalne - 92. Najliczniejsze są zakłady przemysłu spożywczego - 450, a w tym 155 zakładów przemysłu mleczarskiego, 107 owocowo-warzywnego oraz 81 mięsnego. Największą grupę obiektów magazynowych (273) stanowią magazyny paliw płynnych węglowodorowych.

Określono ilości i częstotliwość występowania niebezpiecznych substancji chemicznych, wraz z danymi dotyczącymi ich klasyfikacji. Liczba przypadków występowania substancji niebezpiecznych w zakładach niesevesowskich wyniosła ponad 3000, najczęściej występowały: amoniak - 487 razy oraz kwasy nieorganiczne - 452 przypadki.

Przedstawiono wstępne wnioski z kontroli 50 zakładów niesevesowskich, wykonanych przez PIP, dotyczących przestrzegania przepisów BHP oraz stanu zarządzania bezpieczeństwem w kontekście zapobiegania poważnym awariom oraz ograniczania ich skutków.

Znaczniki gazowe w ocenie emisji zanieczyszczeń przenoszonych powietrzem
Tomasz Jankowski

W artykule przedstawiono założenia metody oceny emisji substancji przenoszonych powietrzem z maszyn zgodnie z zaleceniami PN-EN 1093-2. W normie tej określono sposoby postępowania podczas wyznaczania wielkości emisji zanieczyszczeń z maszyny, w określonych warunkach pracy maszyny, z zastosowaniem metody znaczników gazowych. Zasadą metody pomiarów jest generowanie znacznika gazowego ze znanym i stałym strumieniem, symulującym aerodynamiczne zachowanie się rzeczywistego zanieczyszczenia, a następnie na prowadzeniu pomiarów stężenia znacznika gazowego i rzeczywistego zanieczyszczenia w otoczeniu źródła emisji.

Rozporządzenie REACH - wymagania dotyczące karty charakterystyki substancji chemicznej
Ewa Gawęda, Halina Puchalska

W artykule przedstawiono informacje i komentarze do postanowień rozporządzenia REACH dotyczące kart charakterystyk substancji i preparatów chemicznych, jak również aktualne wymagania odnośnie do SDS (Safety Data Sheets) - układu oraz zakresu informacji zawartych w poszczególnych punktach karty. Omówiono także zmiany jakie zaszły w porównaniu do wymagań obowiązujących przed wejściem w życie tego rozporządzenia.

Instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne - metody czyszczenia i dezynfekcji (2)
Anna Charkowska, Anna Bogdan

W artykule omówiono sposoby czyszczenia i dezynfekcji przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Przedstawiono także przykładowe urządzenia czyszczące oraz wskazano wady i zalety dezynfekcji za pomocą biocydów i lamp UV-C.

Rozporządzenie REACH - sporządzanie raportu bezpieczeństwa chemicznego
Katarzyna Miranowicz-Dzierżawska

W artykule omówiono raport bezpieczeństwa chemicznego zawierający wyniki przeprowadzonej oceny bezpieczeństwa chemicznego, który jest częścią dokumentacji rejestracyjnej składanej do Europejskiej Agencji Chemikaliów. Obowiązek sporządzania raportu bezpieczeństwa chemicznego wynika z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. nr 1907/2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE. Rozporządzenie to weszło w życie 1 czerwca 2007 r.

Neurologiczne skutki zawodowej ekspozycji na ołów
Paweł Gać, Marta Waliszewska, Marcin Zawadzki, Rafał Poręba, Ryszard Andrzejak

Narażenie na ołów stanowi w naszym kraju nadal istotny problem zdrowotny. W pracy zostały przedstawione aktualne poglądy dotyczące mechanizmów i skutków toksycznego wpływu ołowiu na układ nerwowy. Omówione zostały w szczególności wpływ ołowiu na centralny i obwodowy układ nerwowy, znaczenie ołowiu w powstawaniu nieprawidłowości w rozwoju układu nerwowego płodu, neuropsychologiczne skutki działania ołowiu na dzieci oraz mikromechanizmy zmian w układzie nerwowym w wyniku przewlekłej ekspozycji na ołów. Opisywane skutki ekspozycji na ołów powinny skłaniać do dalszej redukcji zawodowego i środowiskowego narażenia na ten metal, a istniejące rozbież- ności do kontynuowania badań w tej dziedzinie.

Instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne - kontrola stanu higienicznego (1)
Anna Bogdan, Anna Charkowska

W artykule omówiono wpływ zanieczyszczenia przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych na jakość środowiska w pomieszczeniach biurowych i na zdrowie pracowników. Przedstawiono również obecny stan prawny dotyczący kontroli czystości przewodów w Polsce i pozostałych krajach.

Gospodarka odpadami chemicznymi w mikro-, małych i średnich przedsiębiorstwach
Zbigniew Makles, Wojciech Domański

W artykule przedstawiono ogólne informacje o MŚP i MP prowadzących działalność usługowo- produkcyjną z wykorzystaniem substancji chemicznych oraz towarzyszącej jej generacji niebezpiecznych odpadów. Omówiono wymagania w zakresie prowadzenia gospodarki odpadami chemicznymi oraz funkcjonowania systemu zbierania i gromadzenia odpadów, a także funkcjonowania przykładowego systemu gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Podano również akty prawne obowiązujące w Polsce, dotyczące omawianego zagadnienia.

Wdrażanie postanowień rozporządzenia REACH
Jerzy S. Michalik

W artykule przedstawiono informacje i komentarze o wybranych, najbardziej istotnych postanowieniach rozporządzenia REACH. Przedstawiono harmonogram wdrażania głównych postanowień REACH. Omówiono ważne na obecnym etapie wdrażania rozporządzenia procedury i wymagania, dotyczące nowego formatu kart charakterystyki substancji oraz rejestracji wstępnej. Przedstawiono i skomentowano wymagania rozporządzenia REACH odnoszące się do rejestracji wstępnej oraz procedury jej realizacji.

Suplementy diety - korzyści i działania niepożądane
Marzena Mieszkowska, Ewa Michota-Katulska

Suplementy diety są to skoncentrowane źródła witamin, minerałów lub innych substancji, wytworzone i wprowadzone do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie (w kapsułkach, tabletkach, proszku lub płynie). W artykule zostały omówione zarówno korzyści przyjmowania, jak i zagrożenia wynikające z nieprawidłowego stosowania preparatów uzupełniających dietę. W szczególności została zwrócona uwaga na towarzyszące ewentualne działania niepożądane, takie jak: przedawkowania tych preparatów, stosowanie w niewystarczających ilościach, interakcje z lekami, wpływ na wyniki badań diagnostycznych oraz przeciwwskazania przy niektórych chorobach.

Zagrożenia chemiczne i pyłowe w procesach produkcji wyrobów metalowych
Ewa Gawęda

W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące szkodliwych czynników chemicznych oraz pyłów występujących na stanowiskach produkcji wyrobów metalowych. Opisano procesy produkcyjne i materiały stosowane do produkcji. Wskazano czynniki chemiczne, które powinny być przedmiotem pomiarów oraz oceny narażenia zawodowego w poszczególnych grupach procesów.

Odory w środowisku pracy rolnika-hodowcy. Źródła, zagrożenia, usuwanie
Zbigniew Makles, Wojciech Domański

Środowisko pracy rolnika-hodowcy, nie jest wolne od zagrożeń powodowanych obecnością wielu czynników natury chemicznej, biologicznej, fizycznej. Wyjątkowo niebezpieczne są substancje chemiczne emitowane do powietrza pomieszczeń inwentarskich z materiału biologicznego : obornika, gnojówki i gnojowicy, charakteryzujące się nieprzyjemnym zapachem. W artykule wymieniono źródła powstawania i emisji substancji złowonnych, zagrożenia jakie stwarzają dla człowieka oraz sposoby ich usuwania z powietrza.

Ślady pestycydów - niebezpieczne dla człowieka i środowiska
Zbigniew Makles, Wojciech Domański

Chemiczne środki ochrony roślin mają olbrzymie znaczenie w powiększaniu efektywności i jakości produkcji rolnej. Jednak nieracjonalne ich stosowanie wywiera negatywny wpływ na środowisko i człowieka, jest przyczyną wielu chorób oraz zatruć pracowników rolnych i konsumentów produktów spożywczych. Prowadzona w UE strategia zrównoważonego stosowania pestycydów ma doprowadzić do eliminacji zagrożeń jakie związane są z ich stosowaniem. W artykule omówiono uregulowania prawne, kierunki działań zapobiegawczych i ochronnych w zakresie zdrowia człowieka, kryteria klasyfikacji pestycydów oraz problemy kontroli analitycznej śladowych pozostałości pestycydów w żywności na podstawie norm i procedur badawczych. Wskazano kierunki ograniczania zużycia pestycydów.

Niebezpieczne substancje chemiczne emitowane z farb drukowych
Joanna Kowalska, Ivan Makhniashvili, Małgorzata Pośniak

"Farby drukowe - wieloskładnikowe mieszaniny substancji chemicznych o różnych właściwościach fizykochemicznych i toksycznych, mogą stanowić zagrożenia dla zdrowia pracowników, zarówno na etapie ich produkcji, jak również w procesie drukowania.
W artykule przedstawiono substancje chemiczne mogące występować w powietrzu na stanowiskach pracy w zakładach poligraficznych. Wskazano, że głównym źródłem emisji substancji chemicznych szkodliwych dla zdrowia pracowników są rozpuszczalniki zawarte w spoiwach oraz rozcieńczalniki farb drukowych. "

Smog w środowisku miejskim
Ivan Makhniashvili, Zbigniew Makles

W artykule przedstawiono informacje o negatywnych oddziaływaniach przemysłu i transportu na skład powietrza atmosferycznego w miastach oraz o przemianach fizycznych i chemicznych emitowanych zanieczyszczeń tworzących swoisty stan powietrza zwany smogiem. Przedstawiono także kierunki działań zmierzających do zminimalizowania lub wyeliminowania procesów towarzyszących tworzeniu się smogu w powietrzu miejskim.

Narażenie na metale i ich związki w procesach produkcji szkła
Dorota Kondej

W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące występowania metali i związków metali w procesach produkcji wyrobów szklanych. Przybliżono historię wytwarzania szkła. Opisano etapy procesu produkcyjnego, klasyfikację szkła opartą na składzie chemicznym oraz rodzaje produktów wytwarzanych przez przemysł szklarski. Omówiono surowce zawierające metale i związki metali dodawane w procesie produkcyjnym w celu poprawienia właściwości użytkowych wyrobów szklanych, ale mogących stanowić też istotne zagrożenie dla zdrowia pracowników zatrudnionych przy produkcji wyrobów ze szkła.

REACH - projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego oraz Rady w sprawie rejestracji, oceny, dopuszczania i ograniczania chemikaliów. Przyczyny i przesłanki
Jerzy S. Michalik

Przedstawiono przyczyny i przesłanki uzasadniające potrzebę zastosowania nowych zasad postępowania w odniesieniu do niebezpiecznych substancji chemicznych w Unii Europejskiej: duże narażenie pracowników na działanie substancji chemicznych, nieskuteczność obecnego prawodawstwa Wspólnotowego dotyczącego substancji chemicznych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, konsumentów oraz środowiska naturalnego.

Zagrożenia organicznymi związkami metali w procesach produkcji i przetwarzania polichlorku winylu
Jolanta Surgiewicz

W artykule przedstawiono zagadnienia związane ze stosowaniem organicznych związków metali przy produkcji i przetwarzaniu polichlorku winylu (PVC). Przedstawiono grupy i rodzaje organicznych związków metali, aktualnie stosowanych jako stabilizatory PVC, do produkcji określonych produktów użytkowych. Wyniki wstępnych pomiarów stężeń związków cynoorganicznych, stosowanych jako stabilizatory, w kilku wybranych procesach przemysłowych wskazują na obecność tych związków w środowisku pracy.

Ocena szkodliwości farb
Krzysztof M. Benczek, Stanisław Gorzkowski

W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące emisji szkodliwych substancji chemicznych przy stosowaniu farb ekologicznych. Omówiono podstawowe rodzaje farb ekologicznych, ogólnie uznawanych za bezpieczne i rodzaje substancji emitowanych na poszczególnych etapach ich stosowania. Podano także sposób określania szkodliwości różnych rodzajów farb.

Zagrożenia chemiczne w przemyśle farmaceutycznym
Magdalena Galwas

Pracownicy przemysłu farmaceutycznego mogą być narażeni na wiele niebezpiecznych substancji chemicznych. W artykule omówiono główne zagrożenia związane z dermalnym i inhalacyjnym narażeniem na substancje farmakologicznie czynne. Przedstawiono substancje z grupy przeciwnowotworowych cytostatyków, hormonów sterydowych oraz antybiotyków zaklasyfikowanych do niebezpiecznych farmaceutyków. Przedstawiono także zasady kontroli narażenia zawodowego na niebezpieczne substancje farmaceutyczne.

Niekontrolowane procesy spalania jako źródła powstawania dioksyn i furanów
Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert, Małgorzata Pośniak

Artykuł zawiera ogólne informacje dotyczące procesów niekontrolowanego spalania jako źródeł powstawania trwałych związków organicznych, w tym dioksyn i furanów. W artykule przedstawiono podstawowe przepisy prawne dotyczące uwalniania dioksyn do środowiska oraz omówiono zagrożenia zdrowia człowieka związane z ich emisją.

Oznaczanie mgły olejowej w powietrzu na stanowiskach pracy metodą wagową
Ewa Gawęda, Kazimierz Bednarek, Zbigniew Szydło

W artykule podano wybrane informacje na temat stosowania mgły oleju mineralnego do smarowania mechanizmów maszyn, a także obowiązujące w Polsce wartości dopuszczalnych stężeń olejów mineralnych i omówiono metody stosowane do oznaczania mgły olejowej w powietrzu na stanowiskach pracy.
Na podstawie wyników badań rozpoznawczych zaproponowano alternatywny, wagowy sposób pomiaru ilości oleju osadzającego się na filtrach z pobranych próbek powietrza, łatwiejszy w realizacji i mniej kosztowny od obecnie stosowanego sposobu pomiaru za pomocą spektrofotometru.

Produkcja okuć budowlanych i galanterii metalowej - analiza zagrożeń
Ewa Gawęda, Dorota Kondej

W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące szkodliwych czynników środowiska pracy występujących przy produkcji różnego rodzaju okuć budowlanych i meblowych oraz galanterii metalowej. Scharakteryzowano zakłady produkujące akcesoria metalowe oraz asortyment wytwarzanych wyrobów. Opisano etapy procesu produkcyjnego. Przedstawiono zagrożenia czynnikami chemicznymi i fizycznymi oraz możliwe skutki zdrowotne

Dioksyny w procesach spalania odpadów medycznych
Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert, Zbigniew Makles

Artykuł zawiera ogólne informacje dotyczące spalarni odpadów medycznych, między innymi z terenu województwa mazowieckiego, głównie pod kątem emisji dioksyn i furanów. Przedstawiono i omówiono również uzyskane wyniki analizy PCDDs/Fs w próbkach popiołów pobieranych z przyszpitalnych spalarni odpadów medycznych.

Skuteczność filtracji cząstek nanometrycznych przez materiały filtracyjne
Elżbieta Jankowska

W artykule przedstawiono wyniki badania skuteczności frakcyjnej materiałów stosowanych w filtrach dokładnych z grupy F (dla frakcji cząstek od 29 do 279 nm) i w filtrze wysoko skutecznym z grupy HEPA (dla frakcji cząstek od 32 do 225 nm). Badania przeprowadzono przy różnych prędkościach przepływu aerozolu atmosferycznego (filtry z grupy F) i aerozolu DEHS (filtr z grupy HEPA).

Złowonne gazy w środowisku pracy
Zbigniew Makles, Magdalena Galwas-Zakrzewska

W artykule opisano związki chemiczne określane jako substancje wywołujące nieprzyjemne odczucia węchowe charakteryzowane słowem odór, fetor lub smród, często też zwane gazami złowonnymi. Powstają one w środowisku w różnych warunkach i jako połączenia lotne przechodzą do powietrza. Wyjątkowa ich uciążliwość może występować w miejscach pracy powodując dyskomfort przebywających tam ludzi, a przy dłuższych ekspozycjach stwarzając poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.

Ocena ryzyka zawodowego - narażenie na czynniki chemiczne (1)
Małgorzata Pośniak

W artykule przedstawiono zaproponowane przez Advisory Committee on Safety, Hygiene and Health Protection at Work of European Commission Employment and Social Affairs zasady oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki chemiczne w środowisku pracy, dla których nie ma ustalonych wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń. Podstawą tej oceny są zagrożenia dla zdrowia powodowane przez czynniki chemiczne, ich zdolność przedostawania się do powietrza na stanowiskach pracy oraz używana ilość.

Wykorzystanie metod wizualizacji przepływu powietrza i znaczników gazowych w badaniach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w pomieszczeniu pracy
Tomasz Jankowski, Elżbieta Jankowska

W artykule przedstawiono wyniki badań rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu pracy z zastosowaniem wizualizacji przepływu powietrza oraz metody znaczników gazowych. Badania przeprowadzono przez określanie kierunków przepływu powietrza i stężeń znacznika gazowego w strefie oddychania pracowników obsługujących stanowisko pracy, stanowiące źródło emisji, oraz w strefie oddychania pracownika wykonującego czynności na stanowisku pracy, znajdującym się w tym samym pomieszczeniu.

Zagrożenia czynnikami chemicznymi przy wylewaniu posadzek z betonu i tworzyw sztucznych
Wojciech Domański, Zbigniew Makles

W artykule opisano współczesne rodzaje i typy posadzek - elementów konstrukcyjnych odgrywających ważna rolę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy człowieka. Omówiono rodzaje zagrożeń jakie są udziałem zatrudnionych przy nakładaniu posadzek w obiektach przemysłowych i użyteczności publicznej, rodzaje i formy wydzielających się zanieczyszczeń i sposoby przeciwdziałania negatywnym skutkom oddziaływania tych zanieczyszczeń na organizm człowieka

Arsen i jego związki w środowisku pracy - zagrożenia, ocena narażenia
Ewa Gawęda

W artykule podano podstawowe informacje nt. właściwości fizykochemicznych, stosowania, toksyczności, wartości normatywów higienicznych arsenu i jego związków. Omówiono znormalizowane metody oznaczania arsenu w powietrzu na stanowiskach pracy i przedstawiono nowoopracowaną metodę oznaczania arsenu i jego związków z zastosowaniem absorpcyjnej spektrometrii atomowej z kuwetą grafitową. Rozważono problemy związane z oceną narażenia zawodowego dla arsenu i związków arsenu, z których niektóre zostały sklasyfikowane jako rakotwórcze kategorii 1.

Nanomateriały - nowe możliwości, nowe zagrożenia
Zbigniew Makles

Nanotechnologia - interdyscyplinarna dziedzina wiedzy jest najbardziej dynamicznie rozwijającą się technologią, która pozwala sięgać po same elementarne cząsteczki materii - atomy i budować z nich urządzenia, maszyny i różne materiały. Niedawno odkryte nanocząsteczki materii zbudowanej z węgla - fulereny i nanorurki oraz podobne do nich wielkością cząsteczki metali i ich tlenków zaczynają odgrywać w gospodarce ogromną rolę, która w perspektywie czasu może doprowadzić do poważnych zmian w życiu człowieka. W artykule zebrano wybrane informacje o nowych nanomateriałach, ich wykorzystaniu oraz zagrożeniach, które ze sobą niosą w tym zakresie.

Odlewnictwo żeliwa - zagrożenia chemiczne
Ivan Makhniashvili, Małgorzata Szewczyńska, Elżbieta Ekiert

"Odlewnictwo żeliwa należy do gałęzi przemysłu o zwiększonym ryzyku zawodowym. Podczas całego procesu produkcji odlewów pracownicy są narażeni na niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki, które mogą być przyczyną chorób zawodowych oraz wypadków przy pracy. W artykule przedstawiono wyniki badań narażenia zawodowego na substancje chemiczne w pięciu odlewniach żeliwa. Przeprowadzone badania wykazały obecność benzenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), substancji o działaniach rakotwórczych, na około 80% objętych badaniami stanowiskach pracy. Stężenia benzenu były w zakresie od 0,0016 do 1,56 mg/m3, natomiast WWA od 0,0008 do 0,15 µg/m3."

Spalanie odpadów komunalnych - ryzyko zdrowotne
Andrzej Starek

W artykule omówiono zagadnienie spalania odpadów komunalnych (SOK) w aspekcie narażenia zdrowotnego osób mieszkających w pobliżu instalacji SOK oraz pracowników tych instalacji. Przytoczone dane z piśmiennictwa o wynikach badań epidemiologicznych nad zdrowotnymi skutkami narażenia na czynniki chemiczne emitowane przez SOK są rozbieżne, ale stanowią wstępny sygnał o prawdopodobnym ryzyku zdrowotnym.

Biocydy w środowisku pracy
Magdalena Galwas-Zakrzewska

Substancje i preparaty biobójcze są wykorzystywane w celu ochrony przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi. W ustawodawstwie polskim i europejskim dotyczącym produktów biobójczych wprowadzono konieczność rejestracji na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka. Produkty biobójcze zostały sklasyfikowane w 23 grupach podzielonych na cztery główne kategorie. W artykule omówiono ryzyko wystąpienia narażenia zawodowego na substancje biobójcze w różnych gałęziach przemysłu. Ryzyko związane z narażeniem pojawia się zarówno w czasie produkcji, dystrybucji jak i stosowania produktów. Pracownicy narażeni są przede wszystkim przez drogi oddechowe i skórę.

Dianowe żywice epoksydowe - zagrożenia czynnikami chemicznymi
Wojciech Domański

W artykule omówiono zagrożenia czynnikami chemicznymi występującymi podczas produkcji i przetwórstwa dianowych żywic epoksydowych. Same żywce epoksydowe nie stwarzają zagrożenia dla pracowników, lecz surowce stosowane do ich produkcji oraz do ich modyfikacji i utwardzania są substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia. W artykule w formie tabel zestawiono podstawowe informacje o niebezpiecznych i szkodliwych substancjach najczęściej stosowanych przy produkcji i przetwórstwie dianowych żywic epoksydowych.

Zanieczyszczenia chemiczne w środowisku pracy biurowej - ocena narażenia
Małgorzata Pośniak, Ivan Makhniashvili, Ewa Kozieł, Elżbieta Jankowska

Chemiczne zanieczyszczenia powietrza mają istotny wpływ na jakość powietrza w pomieszczeniach pracy biurowej. W artykule omówiono wyniki badań i oceny narażenia na lotne związki organiczne w 50 pomieszczeniach budynków biurowych. Przeprowadzone badania identyfikacyjne wykazały obecność wieloskładnikowych mieszanin związków chemicznych. Związki te występowały w stężeniach, które mogą mieć wpływ na występowanie syndromu chorego budynku SBS u pracowników, szczególnie w budynkach nie klimatyzowanych. Ze względu na brak w przepisach krajowych kryteriów umożliwiających ocenę czystości powietrza i oceny narażenia na substancje chemiczne w pomieszczeniach pracy biurowej, zaproponowano stosowanie jako wartości dopuszczalnej - stężenie TVOCs - 200 mg/m3. Przeprowadzone badania wykazały przekroczenie tej wartości w 58% badanych pomieszczeń w budynkach z systemem wentylacji naturalnej oraz w 45% badanych pomieszczeń w budynkach klimatyzowanych.

Ozon bezpieczeństwo ludzi i środowiska
Zbigniew Makles, Magdalena Galwas-Zakrzewska

Ozon odgrywa fundamentalną rolę w zachowaniu życia na Ziemi. Jego obecność w stratosferze zapobiega destruktywnemu oddziaływaniu promieniowania ultrafioletowego na przyrodę ożywioną, ma również wpływ na warunki pogodowe w różnych strefach geofizycznych globu ziemskiego. W materiale przedstawiono informacje o tym połączeniu, jego gospodarczym znaczeniu i wykorzystaniu oraz o czynnikach chemicznych zubożających warstwę ozonowa, a także o zagrożeniach dla ludzi i środowiska powodowanych zmniejszaniem się zawartości ozonu w atmosferze ziemskiej. Podano również przepisy prawne związane z ogólnie pojętą ochroną środowiska.

Szkodliwe substancje chemiczne emitowane przez wybrane urządzenia biurowe
Ewa Gawęda

"Przedstawiono wyniki pomiarów stężeń szkodliwych substancji chemicznych emitowanych podczas pracy urządzeń biurowych (kserokopiarki, drukarki laserowe). Badaniami objęto 35 pomieszczeń w 5 budynkach biurowych usytuowanych w Warszawie. Wykonano pomiary ozonu oraz tlenków azotu. Do oznaczania ozonu zastosowano metodę wg PN-Z-04007-2:1994, tlenki azotu oznaczano przy użyciu wskaźników rurkowych.
Wyniki badań wskazują na brak zagrożenia tlenkami azotu zarówno pomieszczeniach, w których urządzenia biurowe pracują z niewielkim nasileniem (drukowanie pojedynczych stron tekstu na użytek własny) jak i w pomieszczeniach kserokopiarni. Ponadto nawet w pomieszczeniach kserokopiarni, w których urządzenia biurowe pracowały intensywnie poziom ozonu nie przekraczał 0,1 mg/m3."

Azbest - narażenie i skutki zdrowotne
Edward Więcek

W artykule przedstawiono problemy zawodowej, parazawodowej i środowiskowej ekspozycji na włókna azbestowe. Jak wynika z badań klinicznych i epidemiologicznych, narażenie na pyły azbestu jest związane z rozwojem pylicy azbestowej, raka płuca oraz nowotworów opłucnej i otrzewnej. W pracy przedyskutowano możliwe mechanizmy tych chorób. Przedstawiono także zapadalność na azbestozależne choroby zawodowe w Polsce i ryzyko nowotworowe przy różnych scenariuszach narażenia.

Klasyfikacje chemicznych czynników rakotwórczych - przegląd
Sławomir Czerczak

W artykule omówiono kryteria oceny działania rakotwórczego przyjęte przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) oraz klasyfikacje czynników rakotwórczych przyjęte w USA, Niemczech, Unii Europejskiej i w Polsce.

Bezpieczeństwo pracy przy magazynowaniu i transporcie ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych
Zbigniew Makles

W artykule przedstawiono ogólne informacje związane z ropą naftową i jej produktami, dokonano krótkiego przeglądu jej właściwości fizykochemicznych, przedstawiono sposoby magazynowania i transportu. Podano w skrócie negatywne skutki oddziaływania produktów petrochemicznych oraz formy i sposoby ochrony dróg oddechowych i skóry człowieka.

Zagrożenia metalami ciężkimi w procesach nakładania powłok antykorozyjnych
Jolanta Surgiewicz

"Technologie nakładania powłok ochronnych są, dla pracowników tego działu przemysłu, źródłem zagrożenia metalami ciężkimi, wśród których: nikiel, chrom (VI) i kadm oraz ich związki są zaliczane do substancji rakotwórczych. Najbardziej popularnymi procesami galwanicznymi powadzonymi obecnie w kraju są: chromowanie, niklowanie, cynowanie, kadmowanie i cynkowanie.
Do oznaczania metali oraz ich związków zawartych w powietrzu na stanowiskach pracy zastosowano metodę absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z elektrotermiczną atomizacją i atomizacją w płomieniu, której optymalizacja stanowi podstawę do uzyskania prawidłowego wyniku analitycznego. Oznaczenie stężeń metali i ich związków w powietrzu na stanowiskach pracy w różnych technologiach nakładania powłok ochronnych umożliwi ocenę narażenia pracowników tego działu przemysłu."

Wpływ biokomponentów na skład spalin silnikowych
Magdalena Galwas-Zakrzewska, Zbigniew Makles

Motoryzacja wprowadza do środowiska naturalnego wiele zanieczyszczeń. Według światowych wyliczeń transport jest źródłem 20% emitowanego do atmosfery ditlenku węgla. Udział ten będzie wzrastał w przyszłości w miarę rozwoju przemysłu motoryzacyjnego na świecie, opartego na konwencjonalnych paliwach. Nadzieją dla środowiska naturalnego, w tym także dla człowieka, jest wprowadzenie biopaliw, których wykorzystanie prawdopodobnie spowoduje spadek emisji zanieczyszczeń. W artykule przedstawiono wyniki badań związanych z wielkością emisji zanieczyszczeń w zależności od rodzajów paliw, z uwzględnieniem biopaliw.

Kadm i jego związki w środowisku pracy - zagrożenia, ocena ryzyka zawodowego
Ewa Gawęda

"W artykule podano podstawowe informacje na temat właściwości fizykochemicznych, stosowania, toksycznoúci, wartości normatywów higienicznych kadmu i jego związków. Omówiono znormalizowane metody oznaczania kadmu w powietrzu na stanowiskach pracy i przedstawiono nowo opracowaną metodę oznaczania kadmu i jego związków z zastosowaniem absorpcyjnej spektrometrii atomowej z kuwetą grafitową. Rozważono problemy związane z oceną narażenia zawodowego w odniesieniu do kadmu i jego związków."

Biopaliwa w polityce ekologicznej Unii Europejskiej
Magdalena Galwas-Zakrzewska, Zbigniew Makles

"Autorzy przedstawili politykę ekologiczną i stan formalnoprawny Unii Europejskiej w zakresie wykorzystania biopaliw w pojazdach mechanicznych. Na podstawie zaleceń Protokółu z Kyoto, związanych z ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych, głównie ditlenku węgla, w Unii Europejskiej zwrócono uwagę na alternatywne źródła energii dla pojazdów mechanicznych - biopaliwa.
Odpowiednie dyrektywy w tej sprawie przewidują stopniowy wzrost podaży na rynku biopaliw oraz ich zawartości w tradycyjnym paliwie węglowodorowym."

Skuteczność urządzeń wentylacji miejscowej wywiewnej
Maciej Gliński

"Autor przedstawił stan przedsięwzięć normalizacyjnych w zakresie oceny parametrów związanych z emisją zanieczyszczeń z maszyn i urządzeń oraz skuteczności działania odciągów wentylacyjnych. Omówił dotychczas stosowane metody badań w omawianym zakresie, wykonywanych w Niemczech i w Polsce. Przedstawił wyniki pomiarów emisji pyłu powstającego przy obróbce skrawaniem za pomocą ręcznych zmechanizowanych narzędzi i szlifierki stołowej oraz wyniki badań skuteczności odsysania pyłów przez wentylację miejscową wywiewną."

Substancje emitowane z palących się świec
Zbigniew Makles, Małgorzata Pośniak

"W artykule zebrano informacje związane z niebezpieczeństwem nadmiernego iluminowania palącymi się świecami pomieszczeń mieszkalnych i publicznych.
Surowce, z których produkuje się wyroby świecarskie w trakcie palenia się emitują do otoczenia różne związki chemiczne szkodliwe dla człowieka. Należą do nich: sadza, benzen, toluen, aldehydy, czasem tlenki metali i inne połączenia.
Dbając o swoje zdrowie, należy ograniczyć do niezbędnego minimum ilość równocześnie palących się świec."

Zagrożenia nitrozoaminami na stanowiskach pracy w przemyśle gumowym
Wojciech Domański

Artykuł wskazuje źródła i prekursory N-nitrozoamin w wyrobach gumowych. Badania prowadzone w kilkunastu zakładach przemysłu gumowego na około 150 stanowiskach pracy wykazały, że w 2/3 przypadków występowały N-nitrozoaminy. Najczęściej występującymi N-nitrozoaminami w powietrzu na stanowiskach pracy są NDME, NMEA, NDEA i NPIP. W połowie zbadanych próbek stężenie N-nitrozoamin nie przekraczało 1 µg/m3.

Nitrowe pochodne wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w środowisku
Ivan Makhniashvili

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) i ich nitrowe pochodne (nitro-WWA) są to związki chemiczne występujące w środowisku człowieka, będące składnikiem produktów pochodzenia naturalnego jak również powstają w wyniku procesów termicznych. Związki te są sklasyfikowane jako substancje szkodliwe, wykazujące działania rakotwórcze oraz mutagenne. Zanieczyszczają powietrze atmosferyczne, powietrze na stanowiskach pracy, a także inne media środowiska naturalnego.

Własności palne trichloroetylenu
Józef Głowiński, Teresa Baczyńska, Mieczysław Seweryniak, Leszek Maciszewski

W artykule dokonano oceny własności palnych i wybuchowych trichloroetylenu według różnych źródeł literaturowych i unormowań prawnych. Wykonano pomiary temperatury zapłonu w tyglu zamkniętym według obowiązującej normy PN-EN 22719 (2000). Stwierdzono doświadczalnie, że TRI nie zapala się w warunkach opisanych w normie. Przeprowadzane badania i analiza wskazują na nieprawidłowość klasyfikowania urządzeń i osprzętu elektrycznego stosowanego w obecności TRI do grupy IIA.

Badanie obszarów wentylowanych i niewentylowanych w pomieszczeniu pracy
Elżbieta Jankowska, Tomasz Jankowski, Dorota Kondej

W artykule przedstawiono kompleksowe badanie obszarów wentylowanych i niewentylowanych metodami: anemometryczną, znaczników gazowych i wizualizacji. Omówiono wyniki badań przeprowadzonych w pomieszczeniu spawalni.

Zapobieganie niewłaściwym parametrom mikroklimatu - rozwiązania techniczne i organizacyjne
Maciej Gliński

Omówiono rozwiązania techniczne i organizacyjne służące kształtowaniu optymalnych parametrów środowiska powietrznego. Wymieniono główne źródła emisji substancji niebezpiecznych, w postaci gazów, par i pyłów do środowiska powietrznego pomieszczeń oraz metody ich ograniczania (wybór właściwych, z omawianego punktu widzenia technologii lub operacji, maszyn i materiałów stosowanych w produkcji). Podano przykłady. Przedstawiono warunki uzyskiwania komfortu cieplnego w pomieszczeniach. Podano zalecenia dotyczące organizacji produkcji, użytkowania i konserwacji maszyn i urządzeń oraz stosowania wentylacji miejscowej wywiewnej.

Oznaczanie metali w powietrzu na stanowiskach pracy - technika ASA
Ewa Gawęda

Omówiono techniki stosowane do oznaczania metali i ich związków w powietrzu na stanowiskach pracy, w szczególności absorpcyjną spektrometrię atomową (ASA) - z płomieniem oraz kuwetą grafitową. Przedstawiono jej najważniejsze zalety, a także ograniczenia w stosowaniu w celu oceny ryzyka zawodowego. Podano przykłady opracowanych ostatnio metod oznaczania szkodliwych metali z zastosowaniem ASA - beryl, pentatlenek wanadu, pary rtęci.

Substancje niebezpieczne powstające podczas poważnych awarii przemysłowych
Jerzy S. Michalik, Agnieszka Gajek

Przedstawiono wyniki analiz kilkuset poważnych awarii przemysłowych. Omówiono dane charakteryzujące częstotliwość występowania awarii w zależności od rodzajów działalności przemysłowej oraz operacji procesowych. Przedstawiono informacje o substancjach uczestniczących w awariach oraz o powstawaniu w ich trakcie niebezpiecznych substancji nie występujących w normalnych warunkach procesu lub magazynowania.

Klasyfikacja typowych prac rolniczych według narażenia rolnika na działanie pyłu - zalecenia profilaktyczne
Anna Mołocznik

"Artykuł przedstawia główne problemy, które są zawarte w broszurze "Klasyfikacja typowych prac rolniczych w gospodarstwach indywidualnych w zależności od poziomu zawodowego narażenia rolnika na działanie pyłu - zalecenia profilaktyczne". Pył rolniczy omówiony jest w aspekcie źródeł pyłu, właściwości chorobotwórczych jego składników, poziomu zapylenia przy pracach rolniczych, rocznej ekspozycji rolnika na pył w gospodarstwach o różnych profilach produkcji oraz technicznej, technologicznej i zdrowotnej profilaktyki."

Kryteria postępowania z niebezpiecznymi substancjami i preparatami chemicznymi na podstawie przepisów polskich i Unii Europejskiej
Halina Puchalska

"W artykule przedstawiono kryteria prawidłowego postępowania z niebezpiecznymi substancjami i preparatami chemicznymi. Obowiązek określenia spójnych kryteriów bezpieczeństwa przy produkcji, stosowaniu i obrocie substancji chemicznych wynika z konwencji MOP i z dyrektyw Wspólnoty Europejskiej. Najważniejsze z nich omówiono w artykule.
Przedstawiono też wybrane uregulowania prawne obowiązujące w Polsce w tym zakresie. Wynika z nich, że odpowiednie oznakowanie i klasyfikacja wskazują służbom bhp, pracownikom i pracodawcom główny kierunek biologicznego działania substancji chemicznych. Umożliwia to wprowadzenie odpowiednich zabezpieczeń i środków ochrony indywidualnej."

Środki ochrony zbiorowej przed zapyleniem - filtry powietrza
Elżbieta Jankowska

W artykule przedstawiono rolę środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem w systemach zarządzania jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem i higieną pracy. Omówiono metody badania i zasady klasyfikacji filtrów powietrza (wstępnych, dokładnych i wysoko skutecznych) stosowanych w systemach wentylacyjnych.

Klasyfikacja i oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych
Halina Puchalska

W artykule przedstawiono przegląd kryteriów do klasyfikacji substancji chemicznych pod kątem działania żrącego, drażniącego i uczulającego. Celem klasyfikacji jest określenie takich właściwości substancji, które mogą stwarzać ryzyko w czasie stosowania. Odpowiednie oznakowanie i klasyfikacja wskazuje główny kierunek biologicznego działania związku chemicznego służbom bhp, pracownikom i pracodawcom. Umożliwia też wprowadzenie odpowiednich zabezpieczeń i środków ochrony indywidualnej.

Materiały izolacyjne zawierające sztuczne włókna mineralne - zagrożenia
Jan A. Krajewski, Stanisław Tarkowski

W pracy omówiono zagrożenia dla zdrowia związane ze stosowaniem sztucznych włókien mineralnych a zwłaszcza wełny izolacyjnej. Pracownicy zatrudnieni przy produkcji: sztucznych włókien mineralnych, wyrobów szczelniających oraz ich montażu i wymianie, należą do najbardziej narażonych. Zgodnie z dyrektywą 98/98/WE wełna mineralna została sklasyfikowana jako drażniąca i rakotwórcza (kategoria 3). W pracy omówiono, obowiązujące za granicą i w Polsce, procedury i przepisy prawa zapewniające bezpieczne dla zdrowia stosowanie wełny mineralnej przy pracach izolacyjnych. Szczegółowo przedstawiono Kodeks ILO dotyczący bezpiecznego stosowania wełny izolacyjnej z syntetycznych włókien szklanych.

Środki ochrony indywidualnej przed czynnikami biologicznymi i chemicznymi
Katarzyna Majchrzycka

W artykule przedstawiono w sposób bardzo syntetyczny wymagania, kryteria ochronne oraz skuteczność środków ochrony układu oddechowego i kompletnych ochron. Opisano również przykładowe zestawy środków ochronnych przed szczególnie niebezpiecznymi czynnikami chemicznymi i biologicznymi. Wskazano na potrzebę opracowania ochron indywidualnych do celów ewakuacji dla dzieci i niemowląt.

Substancje chemiczne w przemyśle farmaceutycznym
Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak

Przedstawiono podstawowe obowiązki producentów i dystrybutorów środków farmaceutycznych, wykorzystujących w swoim zakładzie różnorodne substancje chemiczne w świetle przepisów dotyczących substancji i preparatów chemicznych, dostosowanych do standardów prawnych UE. Istnieje konieczność sporządzania kart charakterystyki produktów niebezpiecznych oraz icn bezpłatnego udostępniania odbiorcy.

Spaliny silników Diesla - zagrożenie dla zdrowia pracowników
Małgorzata Pośniak, Ivan Makhniashvili, Ewa Kozieł

Spaliny silnika Diesla są to wieloskładnikowe mieszaniny związków chemicznych powstające w wyniku niedoskonałego spalania paliwa, oleju silnikowego oraz dodatków i zanieczyszczeń w nich zawartych. Spaliny te są bardzo toksyczne i zostały uznane jako czynnik prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi. Wyniki badań identyfikacyjnych wykazały, że w atmosferze stanowisk pracy mogą być obecne wieloskładnikowe mieszaniny węglowodorów alifatycznych i aromatycznych, związków karbonylowych oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym 9. WWA, dla który została ustalona wartość NDS.

Znaczniki gazowe w technice wentylacyjnej
Elżbieta Jankowska, Tomasz Jankowski

W artykule omówiono znormalizowane metody znacznikowe stosowane w technice wentylacyjnej. Przedstawiono zagadnienia dotyczące zastosowania znaczników gazowych do oceny emisji substancji niebezpiecznych z maszyn do środowiska pracy, do pomiaru przepływu gazu w przewodach oraz do oceny działania wyciągów laboratoryjnych.

Pentatlenek wanadu w środowisku pracy - zagrożenia i oznaczanie
Ewa Gawęda

Przedstawiono właściwości, szkodliwe działanie na organizm człowieka oraz występowanie najważniejszego ze związków wanadu, pentatlenku wanadu (V2O5) w polskim przemyśle. W związku z obniżeniem wartości NDS dymów i pyłów V2O5 opracowano nową metodę oznaczania związku w powietrzu na stanowiskach pracy, metodę dostosowaną do aktualnie obowiązującej wartości NDS.

Zagrożenie pyłem kobiet w rodzinnych gospodarstwach rolniczych
Anna Mołocznik

Badania przeprowadzone w dziesięciu gospodarstwach rodzinnych, prowadzących produkcje mieszaną wykazały aktywne współuczestnictwo kobiet w prowadzeniu gospodarstw. Prace wykonywane przez kobiety koncentrują się w obrębie obejścia - głównie obrządek inwentarza, w polu natomiast są to przede wszystkim ręczne prace pielęgnacyjne oraz prace pomocnicze przy zbiorze płodów rolnych.

Zagrożenia chemiczne w przemyśle garbarskim
Wojciech Domański, Jolanta Surgiewicz

Garbowanie skóry obejmuje wiele procesów chemicznych i operacji mechanicznych. Stopień zagrożenia czynnikami chemicznymi zależy od rodzaju prowadzonego procesu chemicznego i operacji mechanicznej. Rodzaje zanieczyszczeń chemicznych występujących w powietrzu na stanowiskach pracy warsztatu mokrego, garbowania i wykańczania mokrego są podobne lecz ich stężenia są na różnym poziomie. Całkiem inny rodzaj związków chemicznych występuje w powietrzu na stanowiskach pracy wykańczania końcowego.

Narzędzia wspomagające zarządzanie bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwie - karty charakterystyk substancji niebezpiecznych
Halina Puchalska

Niebezpieczne substancje chemiczne stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, przede wszystkim w środowisku pracy, jak również w środowisku naturalnym. Kompleksowa informacja o niebezpiecznych właściwościach poszczególnych substancji, rodzaju i rozmiarach stwarzanego przez nie zagrożenia oraz o zasadach postępowania z nimi umożliwia racjonalną i efektywną politykę w zakładach pracy, a także - w razie awarii - ochronę ludzi i środowiska naturalnego poza zakładem przemysłowym.
Najbardziej uniwersalną formą przedstawienia najważniejszych informacji o substancjach chemicznych są karty charakterystyk substancji niebezpiecznych. Stanowią one istotny element programowania właściwej profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej w środowisku pracy i życia człowieka. Są ważnym krokiem w procesie dostosowania naszego kraju do międzynarodowych uregulowań prawnych, stosownie do zobowiązań Polski wynikających z art. 68 Układu Europejskiego, ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotą Europejską i ich państwami członkowskimi, sporządzonego w Brukseli 16 grudnia 1991 r., a który wszedł w życie l .02.1994 r.
Opracowywanie kart charakterystyk substancji niebezpiecznych jest więc jedną z form zapobiegania szkodliwemu działaniu substancji chemicznych. Obowiązek określenia zasad bezpieczeństwa przy produkcji, stosowaniu i transporcie substancji chemicznych wynika zarówno z dyrektyw Unii Europejskiej jak i konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP).

Metody badania wysoko skutecznych materiałów filtracyjnych
Elżbieta Jankowska

Jednym z ważniejszych elementów środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem są filtry powietrza. Systemy oczyszczające powietrze, w zależności od ich przeznaczenia, są wyposażone w filtry wstępne (typu G), filtry dokładne (typu F) i filtry wysoko skuteczne (typu HEPA i ULPA), Oczyszczanie powietrza z cząstek drobnodyspersyjnych, najbardziej szkodliwych dla ludzi i niebezpiecznych dla wyrobów, takich jak: produkty farmaceutyczne, elektroniczne itd., zwykle wymaga zastosowania trójstopniowego systemu oczyszczania powietrza, który zawiera filtry każdego z wymienionych typów.
Metody grawimetryczne, stosowane do badania skuteczności i penetracji filtrów powietrza, nie dają informacji o liczbowym stężeniu i rozkładzie wymiarowym cząstek, co jak wiadomo jest niezbędne do określenia szkodliwego działania pyłów (proces osadzania się pyłu w układzie oddechowym człowieka jest uzależniony od wymiarów cząstek) lub niebezpiecznego działania pyłów (jakość produktu jest zdeterminowana klasą czystości pomieszczenia).
Rozwój technik pomiarowych, umożliwiających zliczanie cząstek pyłów o bardzo małych wymiarach, poczynając już od kilku nanometrów, umożliwił podjęcie prac nad nowymi normami, w których skuteczność i penetracja, określone metodą zliczania cząstek, będą podstawą do klasyfikacji i oceny filtrów powietrza. Normy te są opracowywane w ramach działalności Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN/TC 195 Filtry do oczyszczania powietrza.
Jednym z obecnie opracowywanych projektów norm jest prEN 779, w którym są opisane metody badania i klasyfikacji filtrów wstępnych (bazujące nadal na metodach grawimetrycznych, ze względu na niewysoką skuteczność tych filtrów) i metody badania filtrów dokładnych metodą zliczania cząstek, przy użyciu aerozolu o średnim wymiarze cząstek 0,4 mm.
Metody badania filtrów wysoko skutecznych (typu HEPA i ULPA) są bardziej skomplikowane i wymagają przeprowadzenia badań w kilku etapach. Decyzją Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN/TC 195, podstawą normy europejskiej EN 1822 są metody zliczania cząstek najbardziej penetrujących (MPPS) o wymiarach z zakresu 0,15-0,30 mm. W celu określenia wymiaru cząstek najbardziej penetrujących (MPPS), najpierw bada się materiał filtracyjny zastosowany w filtrze. Następnie określa się skuteczności miejscowe (przecieki) i skuteczność całkowitą filtru dla cząstek MPPS. Metody badania wraz z opisem stosowanej aparatury oraz zasady klasyfikacji filtrów są zawarte w normach europejskich.
W niniejszym artykule, który jest kontynuacją artykułów wcześniej opublikowanych, przedstawiono szczegółowy opis metod badania materiałów filtracyjnych stosowanych w wysoko skutecznych filtrach powietrza typu HEPA i ULPA. (...)

Metoda oznaczania berylu do oceny narażenia zawodowego
Ewa Gawęda, Maria Madej

W niniejszym artykule przedstawiono metody oznaczania berylu w powietrzu na stanowiskach pracy w aspekcie obowiązujących normatywów higienicznych. W Polsce wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla berylu i jego związków (w przeliczeniu na Be) wynosi 0,001 mg/m3, a wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh)- 0,003 mg/m3.
Podstawę pierwszej z przedstawionych metod stanowi metoda według NIOSH, z zastosowaniem techniki absorpcyjnej spektrometrii atomowej (ASA) z płomieniem podtlenek azotu-acetylen. Czułość tej metody jest jednak stosunkowo mała. Najmniejsze stężenie berylu, jakie można oznaczyć stosując metodę wg NIOSH, wynosi 0,3 µg/ml, co dla próbki powietrza o objętości 5001 odpowiada stężeniu 0,0006 mg/m3, a 10001 - 0,0003 mg/m3. Przeprowadzone badania doświadczalne miały na celu sprawdzenie, czy metodą płomieniową ASA można oznaczać stężenia berylu przynajmniej od poziomu 1/4 wartości NDS.
Pomiary absorbancji wykonywano za pomocą spektrometru absorpcji atomowej wyposażonego w: lampę z katodą wnękową do oznaczania berylu, komputer, kompresor powietrza (stały przepływ powietrza 4,5 l/min). (...)

Ocena narażenia pracowników w środowisku pracy z wykorzystaniem krótkoterminowych stężeń dopuszczalnych: stężenia chwilowego (NDSCh) i pułapowego (NDSP)

XXXIV posiedzenie Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy

Najwyższe dopuszczalne stężenia substancji szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (NDS) z definicji mogą być przekraczane pod warunkiem, że przekroczenie zostanie skompensowane w ciągu tego samego dnia pracy przez równoważną obniżkę stężeń poniżej poziomu NDS. Uciążliwość lub szkodliwość dla zdrowia przekroczenia wartości NDS w ciągu 8-godzinnego dnia pracy zależy nie tylko od wielkości przekroczeń, czasu ich trwania i częstotliwości, ale przede wszystkim od specyfiki biologicznego działania poszczególnych substancji, na którą składają się: ilość substancji wchłoniętej do organizmu, metabolizm, zdolności do kumulowania oraz miejscowe działanie drażniące.
Na podstawie wartości NDS nie można wnioskować o uciążliwości czy szkodliwości substancji działającej na człowieka w wyższych stężeniach niż NDS, ale w czasie krótszym niż 8 godzin. Jeżeli więc w środowisku pracy mogą wystąpić krótkoterminowe stężenia przekraczające NDS, wówczas ze względu na bezpieczeństwo pracujących, powinny być podjęte ograniczenia wielkości i czas trwania tych przekroczeń uwzględ; niające specyfikę działania konkretnej substancji. (...)

Kobalt w środowisku pracy - zagrożenia i oznaczanie
EWA GAWĘDA

Narażenie na kobalt w warunkach przemysłowych występuje w postaci dymów i pyłów. Wchłaniane są one drogą oddechową wywołując głównie zatrucia przewlekłe. W zatruciu przewlekłym najczęściej spotykanymi objawami są: kaszel, stany zapalne jamy nosowo-gardłowej, oskrzeli i płuc oraz zwłóknienie tkanki płucnej. Ponadto obserwuje się niewydolność układu oddechowego i uszkodzenie mięśnia sercowego, obniżenie ciśnienia krwi, anemię, upośledzenie funkcji tarczycy i wiele innych. Ostre zatrucia metalicznym kobaltem zdarzają się rzadko i sprowadzają się do silnych ataków astmy oskrzelowej. Brak jest danych o wchłanianiu metalicznego kobaltu drogą pokarmową i przez skórę. Wiadomo natomiast, że wchłania się on z miejsca podskórnej implantacji. Spotykane są również skórne odczyny alergiczne, szczególnie u osób uczulonych na kobalt, objawiające się głównie wypryskiem kontaktowym na dłoniach. (...)

Oleje mineralne - metody oznaczania
Danuta Kijeńska

Oleje mineralne są mieszaninami ciekłych węglowodorów o długich łańcuchach węglowych i temperaturze wrzenia powyżej 300°C. Skład olejów jest różny, w zależności od pochodzenia ropy i technologii jej przerobu. Zróżnicowanie fizykochemicznych właściwości różnych typów olejów mineralnych powoduje, że są one szeroko stosowane w przemyśle. Stosuje sieje jako smary, środki ochronne przeciw korozji metali, czynniki chłodzące i hartujące, separatory w przemyśle ceramicznym i budowlanym, środki zmiękczające przy produkcji tworzyw sztucznych, surowce napędowe, komponenty kosmetyków i leków. W trakcie procesów technologicznych oleje mineralne wraz z domieszkami i zanieczyszczeniami przechodzą do atmosfery, stanowiąc zagrożenie dla pracowników. W artykule omówiono metody oznaczania olejów mineralnych w powietrzu, ujęte w polskich normach

Łączne działanie toksyczne niektórych rozpuszczalników organicznych na organizm
Jolanta Skowroń, Lidia Zapór, Małgorzata Gołofit-Szymczak, Andrzej Starek

Łączne działanie toksyczne jest to biologiczne działanie dwu lub więcej substancji chemicznych, pobranych lub podanych - a następnie wchłoniętych do organizmu równocześnie lub bezpośrednio po sobie.
Badania łącznego działania toksycznego stanowią obecnie jedno z podstawowych i trudnych zadań toksykologii o znaczeniu praktycznym. Obejmują one ocenę możliwych modyfikacji toksycznego działania jednej substancji przez inną i mechanizmów odpowiedzialnych za te modyfikacje.
Wzajemne oddziaływanie dwu lub więcej substancji chemicznych w obrębie dowolnego układu nosi miano interakcji. Teoretyczna możliwość interakcji znanych substancji chemicznych przekracza zdolności przewidywania. Ważne są również ilościowe różnice skutków interakcji, wynikające ze zróżnicowanych dawek lub stężeń substancji chemicznych wchłanianych do organizmu.

Skóra - zagrożenia chemiczne
Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych

Skóra stanowi najważniejszą barierę oddzielającą organizm ludzki od środowiska zewnętrznego, jest jednak przepuszczalna dla bardzo wielu substancji chemicznych.
Wiele czynników może zwiększyć wydajność wchłaniania przez skórę. Do najważniejszych należą: stan skóry, różnice anatomiczne, wiek, temperatura, wilgotność.
Podczas bezpośredniego kontaktu ze skórą niektóre substancje chemiczne mogą niszczyć jej warstwę ochronną, powodować wysuszenie, chropowatość i owrzodzenie. Stan taki określa się jako wyprysk z podrażnienia, czy wyprysk toksyczny. Substancje, które powodują tę postać zmian chorobowych na skórze, na ogół nazywa się substancjami pierwotnie drażniącymi. Najważniejsze substancje pierwotnie drażniące to zasady, kwasy, rozpuszczalniki organiczne, mydła i środki piorące.
Zmiany uczuleniowe na skórze przypominają często zmiany, które stwierdza się podczas zapalenia skóry (występowanie świądu, pieczenie skóry, pojawienie się plam rumieniowych, grudek, pęcherzyków, złuszczenia naskórka rąk, przedramion, twarzy). Choroby uczuleniowe skóry to wyprysk kontaktowy uczuleniowy (alergiczny) występujący u pracowników mających kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi o właściwościach uczulających. Schorzenie to w ostatnich latach dominuje wśród chorób zawodowych skóry. (...)

"Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne w procesach stosowania asfaltów"
MAŁGORZATA POŚNIAK, IVAN MAKHNIASHVILI, JOANNA KOWALSKA

Asfalty (masy bitumiczne) są produktami rafinacji ropy naftowej lub pochodzenia naturalnego. Są to stałe lub półstałe substancje charakteryzujące się właściwościami wiążącymi, po ogrzaniu przechodzące w ciecz. Dobrze rozpuszczają się w disiarczku węgla. Dokładny ich skład chemiczny jest trudny do określenia ze względu na różny skład ropy naftowej, z której są otrzymywane. Zawierają głównie węglowodory pierścieniowe aromatyczne i/lub naftenowe oraz nasycone. Charakteryzuj ą się niewielką reaktywnością chemiczną. Cząsteczki obecne w asfaltach są kombinacjami wchodzących w skład ropy naftowej grup związków o dobrze poznanej strukturze, takich jak: alkany, alkeny, cykloalkany, cykloalkeny, aromaty i hetero-cząsteczki zawierające siarkę, tlen, azot i metale ciężkie.
Asfalty naftowe są produkowane przede wszystkim z rop bezparafinowych. Przy przeróbce ropy przedmuchiwanie powietrzem pozwala również na wykorzystanie do produkcji asfaltu rop parafinowych. Do produkcji asfaltów wykorzystuje się mazut, czyli pozostałości po destylacji atmosferycznej oraz gudron - pozostałość po destylacji próżniowej ropy naftowej.
Asfalty są surowcami powszechnie wykorzystywanymi do produkcji materiałów do pokrywania nawierzchni dróg, materiałów izolacyjnych i dekarskich oraz do produkcji lakierów. Ocenia się, że światowa roczna produkcja przekracza 60 min t, a ponad 80% tej produkcji jest zużywane przez budownictwo drogowe.
Jakość i przeznaczenie asfaltów naftowych zależy od ich konsystencji, elastyczności oraz innych właściwości, które charakteryzują się takimi parametrami, jak: penetracja, łamliwość, temperatura mięknienia i ciągliwości.
W zależności od wykorzystania technologicznego, asfalty naftowe dzieli się na drogowe, przemysłowe i specjalne. (...)

Aparaty do oceny czystości powietrza na stanowiskach pracy - wymagania
KRZYSZTOF M. BENCZEK, JACEK WOJUTYŃSKI

Narzędzia pomiarowe stosowane w gospodarce narodowej, które służą do określania wszelkich ilości przy różnego rodzaju czynnościach urzędowych, w szczególności zaś te, które mają znaczenie dla bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony zdrowia - powinny być objęte nadzorem metrologicznym. Takimi narzędziami są aparaty do analizy toksycznych zanieczyszczeń powietrza stosowane przy ocenie warunków sanitarno-higienicznych na stanowiskach pracy. Obecnie nie istnieje system pozwalający na objęcie takich aparatów odpowiednim nadzorem, dlatego nie ma ani metod, ani formalnych podstaw do sprawdzania wiarygodności wskazań tych aparatów. W konsekwencji, według rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 9 lipca 1996 (Dz.U. nr 80, póz. 394), do oceny narażenia na substancje chemiczne dopuszcza się głównie metody laboratoryjne. Stawia to w kłopotliwej sytuacji przedsiębiorstwa, które powinny i chcą przeprowadzać kontrolę warunków pracy, ale nie stać ich na wyposażenie i utrzymywanie laboratoriów środowiskowych, a nie mogą stosować tanich i ogólnodostępnych analizatorów ze względu na nieznaną wiarygodność ich wskazań.
W krajach Unii Europejskiej od 1996 r. opracowywano wymagania dla aparatów stosowanych do kontroli czystości powietrza na stanowiskach pracy. Są one zawarte w projekcie normy prEN 12411 Electrical apparatus usedfor the direct detection and direct concentration measurement of toxic gases and vapours (Aparaty elektryczne stosowane do bezpośredniego wykrywania i bezpośredniego oznaczania stężeń toksycznych par i gazów). W listopadzie 1999 r. norma ta została ostatecznie zatwierdzona pod nr EN 45544. Zgodnie z tymi wymaganiami, aparaty przed dopuszczeniem do stosowania powinny być badane w trzech podstawowych zakresach: w zakresie parametrów chemicznych, elektrycznych i mechanicznych. (...)

Zagrożenie N-nitrozoaminami na stanowiskach wulkanizacji ciągłej
dr inż. WOJCIECH DOMAŃSKI

Współczesny człowiek narażony jest na działanie wielu czynników szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia. Czynniki te występują zarówno w czasie wolnym od pracy, jak i podczas wykonywania czynności zawodowych. Jednym z bardziej uciążliwych jest przemysł gumowy. Jest on zaliczany do tzw. „brudnego przemysłu". Mimo że na stanowiskach pracy w zakładach przemysłu gumowego panują trudne warunki pracy, to zagrożenia chemiczne tam występujące nie są w pełni rozpoznane. Przyczyną takiego stanu jest złożony proces technologiczny, jak i duża liczba stosowanych związków chemicznych o bardzo różnych własnościach fizycznych i chemicznych.
Podczas przetwarzania mieszanka gumowa poddawana jest działaniu czynników fizycznych oraz mechanicznych. Głównym etapem całego procesu technologicznego jest wulkanizacja, w której mieszanka gumowa w wyniku procesów chemicznych przekształcana jest w gumę, a wyrób uzyskuje ostateczny kształt i właściwości. Proces wulkanizacji jest prowadzony zazwyczaj w wysokiej temperaturze i pod podwyższonym ciśnieniem. Wytwarzaniu i przetwarzaniu mieszanki gumowej towarzyszy emisja do powietrza wielu związków chemicznych w postaci gazów, par i pyłów. Emitowane zanieczyszczenia zawierają zarówno komponenty mieszanki gumowej, produkty ich termicznej destrukcji, jak i produkty reakcji ubocznych. (...)

Cyjanamid i jego sól wapniowa - antabusy - w środowisku pracy
MAREK DOBECKI, MAŁGORZATA KUPCZEWSKA

Reakcja „antabusowa" polega na spowodowaniu nietolerancji alkoholu w wyniku zażycia leku o nazwie Antabus (Anticol, Esperal), stosowanego w leczeniu odwykowym alkoholizmu. Lek pod względem chemicznym jest pochodnątiuramu. Reakcja ta polega na inhibicji aktywności dehydrogenazy aldehydowej, co doprowadza do znacznego nagromadzenia się we krwi aldehydu octowego, gdyż nie ulega on dalszemu utlenieniu do kwasu octowego. Po niewielkich dawkach alkoholu występuje zaczerwienienie twarzy, obrzęk spojówek, uczucie gorąca, dławienie w gardle, lęk, bóle za mostkiem, przyspieszenie tętna, spadek ciśnienia. Po większych dawkach alkoholu do omówionych objawów może dołączyć zapaść naczyniowa, śpiączka i śmierć wskutek porażenia ośrodka oddechowego.
Na podstawie analizy najnowszych danych literaturowych stwierdzono możliwość występowania „efektu antabusowego” u pracowników spożywających alkohol po zakończeniu pracy w narażeniu na cyjanamid i jego sól wapniową, substancji, których mechanizm działania toksycznego polega na inhibicji aktywności dehydrogenazy aldehydowej. (...)

Szkodliwe substancje chemiczne w procesie przetwórstwa żywic fenolowo-formaldehydowych
MAŁGORZATA POŚNIAK, EWA KOZIEŁ, ANNA JEŻEWSKA

Żywice fenolowo-formaldehydowe należą do grupy tworzyw sztucznych - kondensacyjnych, powszechnie stosowanych w krajowym przemyśle. Są one wykorzystywane między innymi do produkcji materiałów ciernych i ściernych, form i rdzeni dla przemysłu odlewniczego, wyrobów elektroizolacyjnych, wyrobów termoizola-cyjnych z wełny mineralnej i włókna szklanego, tworzyw warstwowych, spoiw stosowanych w przemyśle meblarskim, klejów, farb oraz wyrobów powszechnego użytku. W procesach produkcji detali z żywic fenolowo-formaldehydowych, tworzywa te są najczęściej modyfikowane i mieszane z wypełniaczami, utwardzaczami, środkami smarującymi, rozpuszczalnikami, barwnikami, w celu uzyskania wyrobów o odpowiednich właściwościach.
Podczas przetwórstwa żywic tworzywa te są utwardzane na skutek działania wysokich temperatur w zakresie od 160°C do 250°C. W procesie tym wydzielają się do powietrza stanowisk pracy złożone mieszaniny szkodliwych substancji o różnym charakterze chemicznym i różnym stopniu toksyczności, których źródłem są same żywice, jak również środki modyfikujące ich właściwości oraz substancje wchodzące w skład mieszanek. Narażenie pracowników na substancje chemiczne może również występować podczas sporządzania mieszanek i formowania wyrobu, kiedy to następuje sieciowanie żywicy. (...)

Problemy globalnej harmonizacji systemów klasyfikacyjnych i znakowania substancji chemicznych
BOLESŁAW HANCYK

W 1989 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) uchwaliła rezolucję dotyczącą harmonizacji systemów klasyfikacji i znakowania przy stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych w pracy. Podejmując kroki zmierzające do realizacji rezolucji, ILO przygotowała raport, w którym określiła ilość i zakres zadań wynikających z harmonizacji systemów klasyfikacyjnych. W 1991 r. ustalono, że w ramach istniejącego Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa Chemicznego firmowanego przez ILO, Światową Organizację Zdrowia (WHO) i program ONZ ds. Ochrony Środowiska (UNEP) zostanie powołana grupa koordynacyjna ds. harmonizacji systemów klasyfikacji substancji chemicznych (CG/HCCS). Jej pierwszymi dokonaniami było określenie następujących priorytetów tematycznych procesu harmonizacji:
A. Zagrożenia zdrowia obejmujące kryteria oceny zagrożeń substancjami
działającymi drażniąco, żrąco na tkankę biologiczną; włączono tu również kryteria oceny długotrwałych zagrożeń dla zdrowia, w tym działania na określone narządy wewnętrzne, działanie alergenów, związków rakotwórczych, mutagennych i teratogennych;
B. Zagrożenia fizykochemiczne obejmujące kryteria oceny zagrożeń stwarzanych
przez substancje we wszystkich stanach skupienia ze szczególnym uwzględnieniem materiałów wybuchowych, substancji „samoreaktywnych”, utleniających, włącznie z nadtlenkami, ulegających łatwo polimeryzacji, a także substancji działających korodujące na inne materiały;
C. Zagrożenia środowiska obejmujące kryteria oceny zagrożenia środowiska
wodnego, gleby i atmosfery;
D. Informacje o zagrożeniach obejmujące znakowanie opakowań, karty
charakterystyk substancji niebezpiecznych, sposoby szkolenia w zakresie rozpoznawania zagrożeń;
E. Zagrożenia specjalne obejmujące kryteria oceny materiałów promieniotwórczych
i odpadów niebezpiecznych;
F. Metody klasyfikacji obejmujące kryteria oceny preparatów (mieszanin).
Sekretariat CG/HCCS przewidywał zakończenie prac nad wymienionymi priorytetami - poza E - w 1995 r. Natomiast priorytet E, ze względu na masowość obrotu preparatami, miał być zakończony w 1993 r. Okazało się jednak, że te optymistyczne prognozy musiały zostać skorygowane i aktualny termin zakończenia prac opiewa na rok 2001. (...)

Ochrona czystości powietrza na stanowiskach pracy
Ewa Gawęda

Punktem wyjścia do przeprowadzenia oceny narażenia zawodowego na szkodliwe substancje chemiczne oraz pyły są wyniki pomiarów ich stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy. Niezbędne są do tego metody ilościowego oznaczania poszczególnych czynników chemicznych, metody selektywne, o odpowiedniej czułości i precyzji. Metody takie są ustanawiane przez Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) jako polskie normy (PN). Normy metodyczne z zakresu ochrony powietrza na stanowiskach pracy stanowią jeden z elementów polityki państwa realizowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, (obecnie Społecznej) której celem jest prawidłowa ocena zagrożeń chemicznych, a w konsekwencji zapewnienie bezpiecznych warunków pracy. Ustanowienie wartości normatywu higienicznego określającego najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) dla substancji, której brak było dotychczas w systematycznie aktualizowanym wykazie Ministra Pracy i Polityki Społecznej, lub zmiana takiej wartości dla substancji z wykazu, wymaga opracowania metody analitycznej umożliwiającej pomiary jej stężeń na stanowiskach pracy, a więc dostosowanej do obowiązującej wartości NDS.
Dlatego opracowywanie metod oznaczania szkodliwych substancji chemicznych na stanowiskach pracy i ich normalizowanie jest procesem ciągłym. Prace normalizacyjne w tej dziedzinie są prowadzone od kilkudziesięciu lat. Przez lata zajmowała się tym Komisja Normalizacyjna
działająca do końca 1993 r. przy Ośrodku Normalizacyjnym Centralnego Instytutu Ochrony Pracy. Od roku 1994 działalność tę kontynuuje Normalizacyjna Komisja Problemowa nr 159 ds. zagrożeń chemicznych i pyłowych w środowisku pracy (inauguracyjne posiedzenie Komisji odbyło się w kwietniu 1994 r.), która — tak jak i jej poprzedniczka — współpracuje z Zespołem Ochrony Zdrowia i Środowiska (obecnie jest to Zespół Zagadnień Ogólnych, Ochrony Zdrowia i Środowiska) Polskiego Komitetu Normalizacyjnego — państwowej jednostki organizacyjnej, utworzonej z mocy ustawy o normalizacji z dnia 3 kwietnia 1993 r. (Dziennik Ustaw nr 56, póz. 251). PKN przejął po Polskim Komitecie Normalizacji, Miar i Jakości wszystkie sprawy związane z normalizacją (ustawa o normalizacji nie tylko powołuje PKN, lecz również ustala zakres jego działania i wprowadza zasady obecnego systemu normalizacyjnego w Polsce). (...)

Ocena działania toksycznego substancji chemicznych metodami alternatywnymi - in vitro
Lidia Zapór, Jolanta Skowroń, Małgorzata Gołofit-Szymczak

Współczesna cywilizacja nierozerwalnie wiąże się z rozwojem przemysłu chemicznego. W świetle obowiązujących w Polsce przepisów prawnych (art. 220 Kodeksu pracy) „niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwość dla zdrowia pracowników...".
Informacji na temat szkodliwego działania substancji chemicznych na organizm dostarczają przede wszystkim badania toksykologiczne. Jakości i wiarygodność wyników tych badań zależą od wyboru właściwych metod badawczych, odpowiednich warunków technicznych, staranności ich przeprowadzenia. Do niedawna podstawą większości ocen szkodliwego działania substancji chemicznych na organizm człowieka były badania doświadczalne prowadzone na zwierzętach, przede wszystkim gryzoniach. Jednak względy etyczne, ekonomiczne, a także przepisy prawne o ochronie zwierząt zmusiły do praktycznego wdrożenia alternatywnych metod oceny toksyczności, przynajmniej w niektórych typach badań. Ogólne założenia badań alternatywnych zawarte są w sformułowanej w latach sześćdziesiątych przez Russella i Burcha idei tzw. „trzech R": Reduction - zmniejszenie w eksperymencie liczby zwierząt niezbędnych do uzyskania informacji o działaniu toksycznym substancji. Refinement - udoskonalenie stosowanych metod badawczych w celu zminimalizowania cierpień zwierząt. Replacement - zastępowanie tam, gdzie to uzasadnione badań in vivo badaniami in vitro. (...)

Zagrożenia przy produkcji bezfreonowych pianek poliuretanowych
Danuta Kijeńska, Beata Błajet

Wycofywanie freonów jako poroforów spienionych tworzyw poliuretanowych i wprowadzanie na ich miejsce palnych węglowodorów stworzyło nowe zagrożenia również pożarowe tak przy produkcji, jak i użytkowaniu tych tworzyw.
Tworzywa poliuretanowe (PUR) są dla organizmu obojętne, w związku z czym nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia, natomiast niektóre składniki stosowane do ich wytwarzania charakteryzuje znaczna toksyczność - dotyczy to zwłaszcza izocyjanianów. Spienianie poliuretanów jest reakcją silnie egzotermiczną. Podwyższona temperatura procesu i szybkie wydzielanie się ditlenku węgla powoduje, że niektóre substancje wyjściowe mogą być emitowane do powietrza podczas procesu spieniania. Należy spodziewać się również emisji substancji nie odgrywających istotnej roli w procesie, a obecnych jako zanieczyszczenia poszczególnych składników.
Stwierdzono, że głównym składnikiem gazów wydzielających się w procesach spieniania jest czynnik spieniający - porofor. Ilość zużytego w reakcji poroforu zależy od zadanej, wymaganej gęstości pozornej (ciężaru właściwego) produkowanej pianki. W gazach poreakcyjnych zidentyfikowano izocyjaniany, aminy (katalizatory) i rozpuszczalniki organiczne. (...)

Ocena higieniczna zapylenia w środowisku pracy rolnika
Anna Mołocznik

Higiena pracy, łącząca w sobie wszelkie działania zmierzające do ochrony pracującego przed utratą zdrowia w wyniku oddziaływania różnych czynników związanych z charakterem pracy oraz z materialnym i społecznym środowiskiem pracy, w warunkach polskich funkcjonuje w odniesieniu do stanowisk przemysłowych. Rolnicze środowisko pracy, zwłaszcza w sferze gospodarstw indywidualnych, stanowi otwarty problem higieniczny zarówno pod względem metodycznym, jak i organizacyjno-prawnym.
Pył jest tym czynnikiem, który towarzyszy najczęściej rolnikowi w jego pracy. Definicja funkcjonująca w Unii Europejskiej określa pył jako dyspersyjne rozmieszczenie substancji stałych w powietrzu, powstałe w wyniku procesów mechanicznych lub na skutek poruszania tej substancji. (...)

Beryl i jego związki występowanie, zastosowanie i ocena narażenia
Maria Madej

Skuteczne działanie na rzecz ochrony człowieka w środowisku pracy wymaga obiektywnej oceny zakresu i wielkości zagrożeń związanych z występowaniem szkodliwych substancji chemicznych w różnych procesach i technologiach.
Beryl należy do tzw. pierwiastków deficytowych, tzn. występujących w bardzo małych ilościach w globie ziemskim. Jego średnia zawartość w skorupie ziemskiej wynosi około 6 mg/kg. Zawartość berylu w skałach i minerałach wynosi od 0,038 do 11,4 mg/kg, w glebach ilastych od 2 do 5 mg/kg, w piaskowcu poniżej l mg/kg, w wapieniu znacznie poniżej l mg/kg, w węglu kamiennym 1,8 - 2,2 mg/kg, a w ropie naftowej około 100 µg/1.
Rudy zawierające beryl występują w złożach pegmatytowych i niepegmatytowych. Większość wydobywanych rud berylu pochodzi ze złóż zlokalizowanych w Afryce, obu Amerykach i Australii. Złoża rud berylu niepegmatytowych znajdują się w Stanach Zjednoczonych oraz na obszarze byłego ZSRR. W Polsce niewielkie złoża rud berylu występują w Górach Sowich oraz w Różanej na Dolnym Śląsku. Spośród kilkudziesięciu minerałów berylu spotykanych w tego typu złożach, praktyczne znaczenie mają beryl jako minerał i bertrandyt. Zawartość tlenku berylu w rudzie berylowej wynosi około 4%, w rudzie bertrandytowej nie przekracza 1,4%. (...)

Czynniki wpływające na toksyczność substancji chemicznych
Halina Puchalska

Zatrucia powstające w trakcie pracy zawodowej spowodowane szkodliwymi substancjami chemicznymi są to zazwyczaj zatrucia przewlekle, powstające w wyniku wchłaniania niewielkich dawek jednej lub większej liczby substancji szkodliwych dla zdrowia w warunkach powtarzającego się narażenia.
Określenie „substancja szkodliwa” według Słownika terminów stosowanych w toksykologii z roku 1994 brzmi: „... jest to czynnik chemiczny, który w warunkach kontaktu z organizmem człowieka może wywołać określone efekty biologiczne lub zdrowotne, występujące w trakcie narażenia lub w okresie późniejszym, a także w następnych pokoleniach.”
Mechanizm powstawania zatruć trzeba rozpatrywać uwzględniając możliwie wiele czynników wywierających istotny wpływ na ostateczny obraz zatrucia. Obraz ten jest wypadkową działania wszystkich wchodzących w grę czynników i warunków. Czynniki wpływające na toksyczność można ująć w dwie grupy.
Pierwsza to właściwości fizykochemiczne substancji toksycznej, do drugiej zalicza się czynniki biologiczne, uzależnione od właściwości organizmu. Czynniki zaliczane do grupy pierwszej są nazywane zewnątrzustrojowymi. Są one związane z rozpuszczalnością substancji chemicznej, zdolnością dysocjacji, jonizacji oraz budową chemiczną warunkującą aktywność biologiczną, a tym samym toksyczność. Czynniki biologiczne wewnątrzustrojowe łączą się natomiast ze strukturą komórek, tkanek i narządów, zdolnością wchłaniania związku, a przede wszystkim z jego aktywnością biologiczną. Wśród tych czynników bardzo ważną rolę odgrywają czynniki osobnicze, takie jak: płeć, wiek, konstytucja organizmu, stany chorobowe nabyte lub wrodzone, a zatem czynniki genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Zwykle obydwa sposoby działania występują jednocześnie. (...)

Zasady ustalania wartości najwyższego stężenia pułapowego (NDSP) dla substancji chemicznych
Jolanta Skowroń

Na XXVIII posiedzeniu Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy w dniu 15 grudnia 1998 r. omawiano stanowisko Zespołu Ekspertów ds. Czynników Chemicznych w sprawie kryteriów ustalania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego (NDSP) dla substancji chemicznych bez ustalenia wartości NDS. Uczestników spotkania zapoznano z podejściem do wartości NDSP Amerykańskiej Konferencji Higienistów Przemysłowych (ACGIH) oraz Niemieckiej Komisji MAC.
W Polsce wartości NDSP wraz z wartościami NDS obowiązują dla 9 substancji chemicznych (rozporządzenie MPiPS z dnia 17 czerwca 1998 r., Dz. U. nr 79, poz. 513). ACGIH ustaliła wartości NDSP (STEL-C) dla 48 substancji chemicznych. W Niemczech dla 133 substancji chemicznych obowiązują wartości tzw. „peak limitation”, kategoria I. Są to właściwie wartości chwilowe, ustalane na podstawie mechanizmu działania toksycznego i kinetyki przemian substancji w organizmie. (...)