Efekt domina

W Dyrektywie Seveso II, w art. 8  zatytułowanym „Efekt domina”, ustalono wymagania mające na celu zwiększenie  bezpieczeństwa w przypadku zakładów zwiększonego ryzyka (ZZR) lub/oraz dużego  ryzyka awarii (ZDR), zlokalizowanych w niedużej odległości od siebie,  który to fakt może spowodować wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia awarii  przemysłowej lub pogłębić jej skutki.

 Operator zobowiązany jest podporządkować się decyzji właściwych władz,  które ze względu na bliskie sąsiedztwo innych niebezpiecznych zakładów i  kumulację zagrożeń (tzw. efekt domina) mogą zobligować dany zakład (również  kategorii ZZR) do spełnienia odpowiednich zadań i procedur przewidzianych w  art. 8 Dyrektywy Seveso II (niektóre  z nich są adekwatne do zadań operatorów zakładów kategorii ZDR), w tym do  wymiany informacji, uwzględnienia skumulowanego zagrożenia w polityce  zapobiegania, raportach bezpieczeństwa oraz wewnętrznych planach awaryjnych, a  także do odpowiedniego informowania społeczeństwa (przepis o informowaniu  społeczeństwa i związane z tym kwestie dotyczą – według Dyrektywy Seveso II – tylko zakładów kategorii ZDR).

W Dyrektywie Seveso III państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do zapewnienia, że kompetentne władze, na podstawie informacji zawartych w Zgłoszeniu, w Raporcie o bezpieczeństwie, bądź w wyniku działań kontrolnych, zidentyfikują zakłady, które z uwagi na swoją lokalizację mogą spowodować w razie wystąpienia awarii nasilenie jej skutków. Zostało doprecyzowano, że artykuł 9 dotyczy zakładów zwiększonego, jak i dużego ryzyka lub grupy zakładów w których ryzyko lub skutki poważnych awarii mogą być zwiększone ze względu na położenie geograficzne takich zakładów lub umiejscowienie ich w pobliżu takich zakładów oraz miejsc składowania substancji niebezpiecznych w zakładzie. Dotychczasowy zapis w Dyrektywie Seveso II, że państwa członkowskie muszą zapewnić, że w przypadku takich zakładów… został, w celu uściślenia, zmieniony na: państwa członkowskie zapewnią, aby prowadzący zakład zidentyfikował. Zapis ten dotyczący obowiązku, wymiany informacji umożliwiających uwzględnienie we wszystkich procedurach (poza Zgłoszeniem) charakteru i zasięgu ogólnego zagrożenia poważną awarią, wymiany informacji między zakładami, współpracy w zakresie informowania opinii publicznej i sąsiednich obiektów, a także przekazywania informacji właściwej władzy odpowiedzialnej za przygotowanie Zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych został utrzymany. W odniesieniu natomiast do dokumentu Zgłoszenia, w artykule 9 został dopisany ustęp 2: W przypadku gdy właściwy organ posiada dodatkowe informacje przekazane mu przez prowadzącego zakład zgodnie z art. 7 ust. 1 lit. g) (informacje zawarte w Zgłoszeniu dotyczące najbliższego otoczenia – przypis autora), udostępnia te informacje danemu prowadzącemu zakład, jeżeli wymaga tego stosowanie niniejszego artykułu.

Ustawa – Prawo  ochrony środowiska w art. 259, (POŚ),  zmienionym przez ustawę z dnia 22 lipca 2010 r. o  zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (DzU nr 152, poz. 1019), wprowadziła  identyczne wymagania, chociaż w polskich przepisach termin „efekt domina” nie  został zastosowany. Zgodnie z postanowieniami tego artykułu, komendant  wojewódzki PSP ma obowiązek ustalić,  w drodze decyzji, grupy zakładów kategorii ZZR lub ZDR, na które – ze  względu na małe odległości między innymi oraz możliwość zwiększenia  prawdopodobieństwa lub/oraz wielkości skutków awarii – komendant wojewódzki PSP  nakłada dodatkowe obowiązki. Poniżej przedstawiono  odpowiednie postanowienia znowelizowanych przepisów ustawy – Prawo ochrony  środowiska.

 Art. 259

1. Komendant  wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie informacji podanych przez  prowadzących zakłady w zgłoszeniu, programie zapobiegania awariom lub raporcie  o bezpieczeństwie, ustala, w drodze decyzji, grupy zakładów o zwiększonym  ryzyku lub o dużym ryzyku, których zlokalizowanie w niedużej odległości od  siebie może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia awarii przemysłowej lub  pogłębić jej skutki, w szczególności ze względu na skoncentrowanie posiadanych  rodzajów, kategorii i ilości składowanych substancji niebezpiecznych.

2. W decyzji, o której mowa w ust. 1, komendant wojewódzki  Państwowej Straży Pożarnej zobowiązuje prowadzących zakłady do:

1)  wzajemnej wymiany informacji, które pozwolą na uwzględ­nienie w programie  zapobiegania awariom, raportach o bez­pieczeństwie i w wewnętrznych planach  operacyjno-ratowni­czych zwiększonego prawdopodobieństwa wystąpienia awarii  przemysłowej lub zwiększenia skutków jej wystąpienia,

2)  dostarczenia informacji niezbędnych do sporządzenia ze­wnętrznych planów  operacyjno-ratowniczych oraz do opra­cowywania informacji, o zagrożeniach  awariami przemysło­wymi w zakładach o dużym ryzyku lub w zakładach o zwięk­szonym  ryzyku i przewidywanych środkach bezpieczeństwa.

3. Prowadzący zakłady  ustalone w drodze decyzji, o której mowa w ust. 1, współpracują w zakresie  wykonywaniu obowiązków, o których mowa w art. 261 ust. 5 pkt 1.

W kontekście przedstawionych powyżej postanowień unijnych oraz polskich istotną kwestią pozostaje określenie odległości, o których mowa w postanowieniach dotyczących efektu domina. Nie jest to sprawa prosta, a problematyce efektu domina poświęcono dotychczas w państwach członkowskich UE znaczącą liczbę prac badawczych i analiz. Jako orientacyjną wskazówkę podajemy poniżej zalecaną na podstawie danych amerykańskich¹⁾  wielkość stref (odległość L i/lub promień okręgu R) wewnątrz lub na zewnątrz obiektu niebezpiecznego, w celu określenia czynników, które mogą przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową, w tym do zaistnienia efektu domina:

dla obiektów o zwiększonym ryzyku: L/R L 500 m dla obiektów o dużym ryzyku: L/R L 1000 m

Komentarz:

Ustalając te proponowane wielkości uwzględniono przede wszystkim zagrożenia pożarowo-wybuchowe. Uwolnienie substancji toksycznych, zarówno wewnątrz zakładu jak i z obiektów na zewnątrz zakładu, jeśli nie są one równocześnie wybuchowe lub skrajnie/wysoce łatwo palne, nie powoduje możliwości zaistnienia efektu domina lecz będzie stanowić czynnik wpływający na wielkość skutków. Oprócz zagrożeń pożarowo-wybuchowych w strefach określanych przez proponowane wartości L i R, należy uwzględnić inne czynniki zewnętrzne, przede wszystkim takie możliwe zjawiska jak obsunięcie ziemi, powodzie, tąpnięcia gruntu (na obszarach górniczych), itp.

-----------------
¹⁾ Zasady postępowania ratowniczego 2004. Opracowanie na podstawie „The 2004 Emergency Response – Guidebook” oraz ADR: K. Biskup, B. Hancyk. Wyd.: Firex, Zakład Wydawnictw i Szkolenia Fundacji Rozwoju Ochrony Przeciwpożarowej, Koordynator zespołu konsultantów: dr R. Grosset. Warszawa 2004