|
Ogólna charakterystyka minerałów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę
Kwarc jest jednym z najczęstszych minerałów, w którym zawartość domieszek nie przekracza zazwyczaj 10-3%. Rozpuszczalność kwarcu w wodzie i płynach ustrojowych jest minimalna, uzależniona głównie od temperatury i pH roztworu, stopnia krystalizacji i wymiaru cząstek.
Właściwości krystobalitu są mniej zbadane niż kwarcu. Zawartość domieszek w krystobalicie jest znacznie większa niż w kwarcu. Jego rozpuszczalność w wodzie i roztworach alkalicznych jest zbliżona do rozpuszczalności kwarcu.
W trydymicie zawartość SiO2 wynosi 95-97%. Jego rozpuszczalność w wodzie, podobnie jak kwarcu, jest niewielka, ale łatwiej rozpuszcza się w roztworach o pH powyżej 7.
Zastosowanie minerałów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę
Występujący w przyrodzie krystaliczny ditlenek krzemu jest bardzo szeroko stosowany w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym, materiałów budowlanych i ściernych, optycznym, w odlewnictwie, itd. Jedna z odmian krystalicznych ditlenku krzemu (kwarc), dzięki właściwościom dielektrycznym i piezoelektrycznym, znajduje zastosowanie w przemyśle elektronicznym.
Narażenie zawodowe na pyły zawierające wolną krystaliczną krzemionkę
Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. nr 280, poz. 2771, zm. Dz. U. 2005, nr 160, poz. 1356) pyły krzemionki krystalicznej są uważane w Polsce za pyły prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi.
Pyły przemysłowe zawierające wolną krystaliczną krzemionkę należą do pyłów o wysokim stopniu rozdrobnienia i o bardzo zróżnicowanym wymiarze cząstek. Pyły takie zawierają duży odsetek frakcji wdychanej i tym samym istnieje prawdopodobieństwo przeniknięcia cząstek pyłu do pęcherzyków płucnych.
Najwyższe zawartości krystalicznej krzemionki w pyłach zanieczyszczających środowisko pracy występują przy wydobyciu i przerobie surowców mineralnych, produkcji ceramiki, materiałów budowlanych, ogniotrwałych, w hutnictwie, przemyśle metalowym i szklarskim. W poniższej tabeli są przedstawione źródła oraz zawartości krystalicznej krzemionki w pyłach, na które są narażeni pracownicy należący do podstawowych grup zawodowych.
Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w pyłach występujących w środowisku pracy
[wg Higiena pracy, Tom I. Łódź 1999]
| Dział gospodarki | Miejsce pracy i/lub wykonywana czynność | Źródło krystalicznej krzemionki | Najczęściej występująca zawartość krystalicznej krzemionki w pyle zawieszonym w powietrzu | | górnictwo i kopalnictwo | podziemne kopalnie węgla kamiennego | zanieczyszczenia kopaliny, skały płonne | 2-10% | | kamieniołomy i przerób surowców skalnych | kwarc, piaskowiec, łupek kwarcytowy | surowiec skalny | 70-95% | | granit | surowiec skalny | 20-30% | | wapienie i gips | zanieczyszczenie surowców skalnych, skały płonne | 2-5% | | zaopatrywanie w energię elektryczną | elektrownie i elektrociepłownie | materiał opałowy, popiół | 3-10% | | działalność produkcyjna | huty żelaza, odlewnie żeliwa | materiały ogniotrwałe, piasek | 2-25% | | zakłady ceramiki szlachetnej, elektoceramiki, porcelitu, kamionki, ceramiki sanitarnej | surowce: piaski, kwarce, gliny, skalenie, kaoliny, łupki i inne | 15-25% | | Budownictwo | produkcja materiałów budowlanych | surowce: piaski, gliny, wapienie i innek | 2-20% | | Rolnictwo | uprawa i magazynowanie zbóż | gleba | 1-10% | | zbiór i oczyszczanie buraków cukrowych oraz warzyw | gleba | 10-30% |
Stężenie pyłu zawierającego wolną krystaliczną krzemionkę waha się w bardzo szerokich granicach, co jest uzależnione od rodzaju przerabianych surowców, stosowanej technologii, stopnia hermetyzacji maszyn i urządzeń, efektywności działania urządzeń wentylacyjnych itp.
Liczba pracowników narażonych na pyły zawierające wolną krystaliczną krzemionkę jest trudna do precyzyjnego ustalenia. Obejmuje ona górników węgla i górników surowców skalnych, hutników i odlewników, pracowników przemysłu ceramicznego, budownictwa, przemysłu maszynowego, okrętowego, rolnictwa i innych.
Metody badania pyłów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę
Badanie zawartości pyłu całkowitego zgodnie z normą PN-91/Z-04030/05.
Badanie zawartości pyłu respirabilnego zgodnie z normą PN-91/Z-04030/06.
Badanie zawartości wolnej krystalicznej krzemionki zgodnie z normami PN-91/Z-04018/02, PN-91/Z-04018/03, PN-91/Z-04018/04).
|
|
