Ze względu na to, że środki ochrony indywidualnej bardzo często wywołują  u użytkowników uczucie dyskomfortu, konieczność ich noszenia przez cały czas trwania zmiany roboczej może powodować negowanie przez pracowników przydatności tych środków.

W rzeczywistości narażenie na czynniki niebezpieczne i szkodliwe występuje często jedynie przy wykonywaniu niektórych czynności zawodowych (np. podczas obsługi maszyn) lub w określonych pomieszczeniach (np. narażenie na hałas lub pyły przy obsłudze lini technologicznych) i są krótkotrwałe. Rozwiązaniem tego problemu jest wprowadzenie i oznakowanie stref zagrożenia, w których pracownicy zobowiązani są do stosowania środków ochrony indywidualnej, przy wykonywaniu określonych czynności zawodowych.

W Unii Europejskiej minimalne wymagania dotyczące stosowania barw i znaków bezpieczeństwa określa Dyrektywa 92/58/EWG [1] w sprawie minimalnych wymagań dla zapewnienia znaków bezpieczeństwa i/lub higieny pracy. Postanowienia tej dyrektywy zostały przeniesione do prawa polskiego na mocy rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2].

Obowiązek stosowania znaków bezpieczeństwa przewidują także inne przepisy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, np.:

rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa [3], rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 2 kwietnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa pracy i higieny pracy przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest [4].

Szczegółowe wymagania dotyczące barw, znaków i sygnałów bezpieczeństwa zawarte są w Polskich Normach:

PN-93/N-01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy. PN-92/N-01252 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. PN-92/N-01256/01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa. PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja. PN-N-01256-5:1998 Znaki bezpieczeństwa. Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach ewakuacyjnych i drogach przeciwpożarowych. PN-N-01256-4:1997 Znaki bezpieczeństwa Techniczne środki przeciwpożarowe. PN-EN-61310-1:2000 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wskazywanie, oznaczanie i sterowanie. Wymagania dotyczące sygnałów wizualnych, akustycznych i dotykowych. PN-EN-457:1998 Maszyny. Bezpieczeństwo. Dźwiękowe sygnały bezpieczeństwa. Wymagania ogólne, projektowanie i badania. PN-88/E-08501 Urządzenia elektryczne. Tablice i znaki bezpieczeństwa. PN-74/T-06260 Źródła promieniowanie elektromagnetycznego. Znaki ostrzegawcze. PN-79/J-08002 Źródła promieniowania jonizującego. Znaki ostrzegawcze.

Rola barw, znaków i sygnałów bezpieczeństwa

Głównym zadaniem znaków, barw i sygnałów bezpieczeństwa jest informowanie pracowników o występujących w danym zakładzie pracy zagrożeniach. Wszystkie miejsca zakładu, w których występują zagrożenia powinny być oznakowane widocznymi znakami lub barwami bezpieczeństwa.

Przed zastosowaniem znaków i barw bezpieczeństwa w konkretnym miejscu w zakładzie należy:

dokonać analizy oceny ryzyka zawodowego, zastosować wszystkie możliwe środki eliminujące to ryzyko.

Pracodawca ma obowiązek zastosowania w przedsiębiorstwie barw, znaków lub sygnałów bezpieczeństwa wszędzie tam, gdzie nie można zlikwidować zagrożenia przez zastosowanie środków ochrony zbiorowej lub innych środków stosowanych w organizacji pracy. Powinien on również zapewnić pracownikom informacje dotyczące ich stosowania [2] .

W zależności od potrzeb powinno się zastosować:

stałe znaki bezpieczeństwa (np. zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne), tymczasowe znaki bezpieczeństwa (np. sygnalizowanie niebezpieczeństwa, kierowanie ludźmi wykonującymi niebezpieczne czynności).

Informacje dotyczące stosowania barw, znaków i sygnałów bezpieczeństwa (np. w formie instrukcji przekazywanych podczas szkoleń wstępnych i okresowych) powinny obejmować:

wyjaśnienie znaczenia znaków i sygnałów, zasady zachowania się pracowników, gdy natkną się na dany znak lub sygnał, konsekwencje nieprzestrzegania ustalonych zasad postępowania.

Pracownicy i ich przedstawiciele powinni uczestniczyć w konsultacjach dotyczących stosowania barw i znaków bezpieczeństwa w zakładzie pracy. Powinni przede wszystkim otrzymywać:

informacje o wszystkich działaniach dotyczących barw i znaków bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia, instrukcje dotyczące stosowanych znaków bezpieczeństwa.

Sposób przekazania tego typu instrukcji uzależniony jest m.in. od wielkości przedsiębiorstwa oraz panujących w nim zwyczajów. Instrukcje mogą np. przybrać formę tablic informacyjnych, ulotek rozdawanych pracownikom podczas szkoleń okresowych lub mogą zostać przekazane ustnie.

W zależności od potrzeb, znaki bezpieczeństwa powinny być:

czyszczone i konserwowane, sprawdzane, naprawiane i wymieniane w regularnych odstępach czasu, tak aby zapewnić zachowanie ich dobrej jakości.

Zasady stosowania znaków i sygnałów bezpieczeństwa

Liczba i umiejscowienie znaków i sygnałów bezpieczeństwa powinno być uzależnione od wielkości terenu, na którym są one stosowane oraz od rodzajów i poziomu występujących zagrożeń.

Znaki zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne i informacyjne powinny być stosowane jako znaki stałe.

Stosowane w zakładzie pracy znaki i sygnały bezpieczeństwa powinny być odpowiednio czytelne, widoczne i słyszalne. Ich czytelność, widoczność i słyszalność nie może być zmniejszana przez:

umieszczenie zbyt wielu znaków lub sygnałów blisko siebie, jednoczesne stosowanie dwóch sygnałów świetlnych, które mogą być łatwo pomylone, stosowanie sygnału świetlnego blisko innego źródła światła, używanie jednocześnie dwóch sygnałów dźwiękowych, stosowanie sygnałów dźwiękowych przy zbyt dużym natężeniu hałasu otoczenia, zastosowanie nieodpowiedniego wzoru znaku, niewystarczającą liczbę znaków lub sygnałów oraz ich nieodpowiednie umiejscowienie, niezadowalający stan techniczny lub nieprawidłowe funkcjonowanie urządzeń sygnalizacyjnych.

Jeśli zdolność słyszenia lub widzenia pracowników jest ograniczona, w szczególności w związku ze stosowaniem środków ochrony indywidualnej, znaki i sygnały bezpieczeństwa powinny być dostosowane do możliwości percepcyjnych pracowników.

Przykłady znaków ostrzegawczych oraz znaków nakazu, dotyczących identyfikacji zagrożeń na stanowiskach pracy oraz stosowania środków ochrony indywidualnej podano w tabelach 1 i 2.

Tabela 1. Wybrane znaki ostrzegawcze (ostrzegające przed czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi) stosowane na stanowiskach pracy

Znak	Znaczenie znaku	Grupa czynników szkodliwych i niebezpiecznych
	Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem zatrucia substancjami toksycznymi	Czynniki chemiczne
	Ostrzeżenie przed substancjami żrącymi	Czynniki chemiczne
	Ostrzeżenie przed substancjami radioaktywnymi i promieniowaniem jonizującym	Promieniowanie jonizujące
	Ostrzeżenie przed wiszącymi przedmiotami	Czynniki mechaniczne
	Ostrzeżenie przed urządzeniami do transportu poziomego	Czynniki mechaniczne
	Ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym	Czynniki elektryczne
	Ostrzeżenie przed promieniowaniem laserowym	Promieniowanie optyczne
	Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem uszkodzenia głowy	Czynniki mechaniczne
	Ostrzeżenie przed śliską nawierzchnią	Czynniki mechaniczne
	Ostrzeżenie przed silnym polem magnetycznym	Promieniowanie elektromagnetyczne
	Ostrzeżenie przed skażeniem biologicznym	Czynniki biologiczne

Tabela 2. Wybrane znaki nakazu, dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej na stanowiskach pracy

Znak	Znaczenie znaku	Grupa środków ochrony indywidualnej
	Nakaz stosowania ochrony oczu	Środki ochrony oczu i twarzy
	Nakaz stosowania ochrony głowy	Sprzęt ochrony głowy
	Nakaz stosowania ochrony słuchu	Sprzęt ochrony słuchu
	Nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych	Sprzęt ochrony układu oddechowego
	Nakaz stosowania ochrony nóg	Środki ochrony nóg
	Nakaz stosowania ochron rąk	Środki ochrony rąk
	Nakaz stosowania ochrony twarzy	Środki ochrony oczu i twarzy
	Nakaz stosowania sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości	Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości

Literatura
1 Dyrektywa 92/58/EWG w sprawie minimalnych wymagań dla zapewnienia znaków bezpieczeństwa i/lub higieny pracy
2 Obwieszczenie Ministra Gospodarki , Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r., w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. Nr 169 Poz 1650).  
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 29 maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa (Dz.U. nr 107, poz. 1004),
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 2 kwietnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa pracy i higieny pracy przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest (Dz.U. nr 45, poz. 280).