POSTAWY W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA PRACY
ORAZ WIEDZA O ZAGROŻENIACH W MIEJSCU PRACY
I SPOSOBACH ICH OGRANICZANIA
WŚRÓD PRACOWNIKÓW
PRZETWÓRSTWA PRZEMYSŁOWEGO

Pracownicy przedsiębiorstw należących do sekcji przetwórstwa przemysłowego uczestniczący w badaniu, którzy wykonując swoje obowiązki zawodowe stają przed wyborem pomiędzy bezpieczniejszym wykonaniem określonej pracy a wykonaniem jej w sposób wygodniejszy lub szybszy, w większości za ważniejsze uznali bezpieczeństwo. Ponad dwie trzecie (65%) respondentów uznało bezpieczeństwo za „zdecydowanie ważniejsze”, natomiast jedynie co dwudziesty badany (6%) przyznał, że dla niego osobiście bardziej liczą się wygoda i szybkość.

Przeszło cztery piąte badanych stwierdziło, iż ich współpracownicy respektują zasady bezpiecznej pracy, stosując je „często” (52%) lub „zawsze” (32%). O „rzadkim” zachowywaniu wymogów bezpieczeństwa przez współpracowników donosiło 8% badanych.

Przeprowadzone badanie obejmowało również poziom przyzwolenia współpracowników na łamanie zasad bezpieczeństwa przez ich kolegów, zatrudnionych w tym samym miejscu pracy. Prawie jedna czwarta (24%) respondentów stwierdziła, że osoby podejmujące niebezpieczne zachowania są przez współpracowników upominane "zawsze", a blisko połowa - że "często". Natomiast prawie co piąty (18%) respondent przyznawał, iż współpracownicy „rzadko” reagują na lekceważenie norm bezpieczeństwa, zaś co dwudziesty (5%) respondent stwierdził, że takie zachowania nie są piętnowane „nigdy”

Co więcej przeszło cztery piąte (83%) spośród respondentów, których charakter wykonywanej pracy zobowiązywał do używania środków ochrony osobistej, zadeklarowało, że „zawsze” stosują się do tego wymogu, a dalszych 13% - że czyni to "często". Do rzadkiego stosowania wymaganych środków ochrony osobistej przyznało się jedynie 3% respondentów, których takie wymogi dotyczą, natomiast co setny (1%) stwierdził, że takich środków nie stosuje nigdy, pomimo, że ma taki obowiązek.

Na tym tle interesujące wydają powody nieużywania zalecanych środków ochrony indywidualnej, u osób które do tego się przyznały. Pytanie to zadawano wyłącznie osobom, które przyznały, że zdarza im się nie stosować środków ochrony osobistej, choć powinny to robić. Jako główny powód takiego zachowania wymiano niewygodę ich stosowania (56%). Ponad połowa spośród respondentów, którzy je zawsze stosują środki ochrony osobistej (54%) jest przekonana, iż potrafi bezpiecznie pracować nie używając tego typu zabezpieczeń, część z kolei (42%) powoływała się na argument, iż środki ochrony osobistej powodują opóźnienia w wykonywaniu powierzonej pracy, co być może związane jest poniekąd z argumentem o niewygodzie ich stosowania.

Innym zachowaniem niepokojącym z perspektywy oceny ryzyka zawodowego oraz bhp może być wykonywanie zadań zawodowych pomimo złego stanu psychofizycznego. Przeszło cztery piąte badanych zadeklarowało, że sytuacje, w których pracują pomimo słabego stanu psychofizycznego - zmęczenia, niewyspania czy choroby, zdarzają im się „rzadko” (41%), bądź nie zdarzają się „w ogóle” (43%). Jednak 14% osób przyznało, że takie sytuacje mają miejsce „często”, zaś co pięćdziesiąty (2%) respondent stwierdził, iż jest to stan permanentny (występuje "zawsze").

Większość uczestników badania przyznała, że zdarza im się to z powodu nadmiaru obowiązków, z jakim mieli do czynienia w pracy (54%) oraz ich wewnętrzne przekonanie, że właśnie tak należy postępować (38%). Z kolei co czwarty badany stwierdził, iż takie były wymagania pracodawcy, zaś co dziesiąty badany postępował w ten sposób, gdyż podobnie robili jego współpracownicy.

Oceniając poziom posiadanej wiedzy na temat możliwości ochrony przed zagrożeniami związanymi z wykonywaną obecnie pracą, ponad 47% uznało się za „raczej dobrze" poinformowanych, zaś trochę mniej (45%) wręcz za „bardzo dobrze" poinformowanych. Jedynie co dwudziesty (5%) respondent określał zasób swojej wiedzy w tym zakresie jako „średni”, zaś co pięćdziesiąty (2%) stwierdzał, iż jest „raczej źle" poinformowany lub „bardzo źle" poinformowany.

Wiarygodnym sprawdzianem stopnia poinformowania pracowników na temat zagrożeń związanych z wykonywaną przez nich pracą wydaje się weryfikacja wykazywanej przez nich znajomości chorób zawodowych. Wyniki badania ankietowego wskazują, że aż połowa (50%) respondentów nie potrafiła wymienić nazwy żadnego schorzenia, które może być spowodowane czynnikami występującymi w środowisku, w którym pracują, natomiast około jedna trzecia respondentów (32%) podawała nazwę tylko jednej tego typu choroby. Może to wskazywać, że zasób posiadanej przez pracowników wiedzy na temat zagrożeń związanych z wykonywaną przez nich pracą jest skromniejszy, niż to deklarują.

W świetle powyższych danych zrozumiała wydaje się postawa pracowników, iż uznają poinformowanie ich przez pracodawcę o zagrożeniach związanych z powierzoną im pracą za istotne. Przeszło dwie piąte (42%) respondentów uznało tę kwestię za "bardzo ważną", a co trzeci (34%) - za "raczej ważną".

Co więcej, odpowiedzi ankietowanych pracowników przetwórstwa przemysłowego wskazują, że w ich przypadku największy wpływ na rozwój pożądanych zachowań w obszarze BHP miały filmy lub animacje wyświetlone im w miejscu pracy (spośród respondentów, którzy zostali poinformowani o ryzyku zawodowym w ten właśnie sposób, łącznie 82% stwierdziło, że "bardzo" lub "raczej" przyczyniło się to do unikania przez nich ryzykownych zachowań w miejscu pracy). Sposobami przekazywania informacji o ryzyku zawodowym, które pod względem skuteczności tylko nieznacznie ustępowały filmom i animacjom, okazały się: słowne instrukcje od zwierzchnika lub osoby nadzorującej pracę (łącznie 79% wskazań odpowiedzi „bardzo się przyczyniły” i „raczej się przyczyniły”) oraz rozmowy ze współpracownikami i szkolenia bhp (obie po 78%). Najmniejszą skutecznością oddziaływania wśród pracowników przetwórstwa przemysłowego cechowały się natomiast instrukcje obsługi oraz inne niewymagające podpisywania przez pracownika materiały pisemne, a także plakaty bhp (obie po 68%). Może to po części wynikać z problemu, na który zwrócił uwagę jeden z pracodawców uczestniczących w badaniu jakościowym zrealizowanym w I etapie zadania: część tego typu instrukcji jest sformułowana w sposób, który sprawia, że nie są w pełni zrozumiałe dla swoich adresatów. Wydaje się, że wskazane byłoby podjęcie działań zmierzających do promowania bardziej czytelnego i zrozumiałego formułowania zaleceń i procedur istotnych z perspektywy bezpieczeństwa pracy. Niska skuteczność oddziaływania plakatów bhp może wynikać z nieodpowiedniego doboru takich plakatów do możliwości percepcyjnych pracowników, nieodpowiedniej ich ekspozycji lub wyboru plakatów o niskim poziomie artystycznym.

W blisko trzech czwartych firm (72%) pracownicy są motywowani do przestrzegania zasad bhp, przy czym w przeszło połowie (51%) motywowanie ogranicza się do karania za nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa, natomiast stosowanie nagród za ich przestrzeganie jest zdecydowanie mniej powszechne (wyłącznie nagrody są stosowane w 3% firm, natomiast zarówno kary, jak i nagrody w 18%).

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż analiza statystyczna wyników badania wykazała związek pomiędzy stosowaniem przez pracodawców nagród za bezpieczne zachowania a odczuwalnym przez pracowników poziomem bezpieczeństwa pracy.


Pełen tekst opracowania - z wykresami

Opracowanie przygotowano w ramach zadania służb państwowych nr 5.S.10 pt: "Kampanie społeczne ukierunkowane na potrzeby sekcji gospodarki o wysokim ryzyku wypadkowym w Polsce" na podstawie wyników badania postaw z zakresie bezpieczeństwa pracy oraz wiedzy o zagrożeniach w miejscu pracy i sposobach ich ograniczania wśród adresatów kampanii, z sekcji: budownictwo, przetwórstwo przemysłowe i górnictwo, zrealizowanego w ramach I etapu programu  wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” (okres realizacji 2008-2010).