|
 |
Oznaczanie frakcji wymiarowych aerozolu w świetle nowych definicji. Cz. 1. Przyrządy do pobierania próbek frakcji wymiarowych aerozolu zawierającego metale i ich związki
Jolanta Surgiewicz
Projekt rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej wprowadza nowe definicje frakcji aerozoli (wdychalnej, torakalnej i respirabilnej) w odniesieniu do wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. W artykule przedstawiono możliwości pomiarowe poszczególnych frakcji aerozolu metali i ich związków, z wykorzystaniem dostępnej na rynku aparatury do pobierania próbek powietrza, która umożliwi ocenę narażenia.
|
Bezwodnik octowy. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Agnieszka Jankowska, Sławomir Czerczak
Bezwodnik octowy jest bezbarwną, ruchliwą cieczą o ostrym zapachu octu stosowaną do produkcji: włókien acetylocelulozowych, plastików, octanu winylu, leków, rozpuszczalników, materiałów wybuchowych oraz perfum.
Bezwodnik octowy został zaklasyfikowany jako substancja: łatwopalna, żrąca oraz szkodliwa (działa szkodliwie przez drogi oddechowe i po połknięciu).
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce w 2010 r. liczba pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na bezwodnik octowy o stężeniach między 0,1 a 0,5 wartości NDS (10 mg/m³) wynosiła 71 osób, natomiast w 2011 r. – 84 osoby. Liczba pracowników zawodowo narażonych na bezwodnik octowy o stężeniu powyżej 0,5 wartości NDS wynosiła 3 osoby.
Bezwodnik octowy jest silnym środkiem drażniącym: błony śluzowe, oczy oraz skórę. Szybko reaguje z wodą wskutek czego powstaje kwas octowy. Narażenie ostre pracowników na pary bezwodnika o stężeniu powyżej 21 mg/m³ powodowało podrażnienie oczu oraz błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Narażenie ludzi na pary bezwodnika o większym stężeniu może powodować: owrzodzenie błony śluzowej nosa i prawdopodobnie skurcz oskrzeli, pieczenie oczu, a następnie w ciągu paru godzin obrzęk rogówki i spojówki, jak również zmętnienie rogówki.
Wartość LD50 dla szczurów narażonych inhalacyjnie na działanie związku ustalono na poziomie 1680 mg/m³, dla narażenia per os – 1780 mg/kg m.c., natomiast w innym badaniu 630 mg/kg m.c. Wartość LD50 dla narażenia przez skórę u królików wynosi 4000 mg/kg m.c. U królików związek ten powodował ciężkie oparzenia oczu. Bezwodnik octowy podany na skórę królików pod opatrunek na 24 h powodował powstawanie oparzeń i pęcherzy.
Szczury narażano na pary bezwodnika o stężeniach: 0; 4,2; 21 lub 84 mg/m³ przez 13 tygodni. Nie stwierdzono działania układowego związku po narażeniu zwierząt na bezwodnik o stężeniu 21 lub 84 mg/m³. Bezwodnik octowy u narażonych zwierząt o stężeniu 4,2 mg/m³ nie wykazywał działania miejscowego ani układowego. Wartość NOAEL dla szczurów została ustalona na poziomie 4,2 mg/m³.
W testach Amesa nie stwierdzono działania mutagennego bezwodnika octowego. Wyniki testu mikrojądrowego na szpiku kostnym szczurów były negatywne. Bezwodnik octowy nie wykazywał ani działania genotoksycznego, ani mutagennego.
W dostępnym piśmiennictwie i bazach danych nie znaleziono danych dotyczących działania rakotwórczego bezwodnika octowego.
W badaniach doświadczalnych na szczurach nie stwierdzono działania embriotoksycznego, fetotoksycznego ani wpływu na rozrodczość bezwodnika o stężeniu 105 mg/m³, chociaż u matek obserwowano silne podrażnienie dróg oddechowych. U dwóch samic narażanych na bezwodnik octowy o stężeniu 420 mg/m³ stwierdzono całkowitą resorpcję zarodków. W grupie narażanej na bezwodnik o stężeniu 420 mg/m³ u matek obserwowano ciężkie podrażnienie dróg oddechowych oraz redukcję masy ciała. Wartość NOAEL dla toksyczności rozwojowej i reprodukcyjnej bezwodnika octowego ustalono na poziomie 105 mg/m³.
Brak jest podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla bezwodnika octowego. Zaproponowano ustalenie wartości NDS dla bezwodnika octowego przez analogię do kwasu octowego. Wartość NDS dla kwasu octowego ustalono na poziomie 25 mg/m³.
Bezwodnik octowy składa się z dwóch cząsteczek kwasu octowego, więc zaproponowano przyjęcie za wartość NDS dla bezwodnika octowego połowy wartości NDS kwasu octowego, czyli 12 mg/m³. Ze względu na zabezpieczenia pracowników przed skutkami ostrego działania drażniącego bezwodnika octowego zaproponowano ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) na poziomie 24 mg/m³. Ze względu na działanie żrące bezwodnika octowego proponuje się oznaczenie go literą „C” (substancja o działaniu żrącym).
|
Ftalan dimetylu - frakcja wdychalna. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Jadwiga A. Szymańska, Elżbieta Bruchajzer
Ftalan dimetylu (DMP) jest bezbarwną, oleistą cieczą o słabym zapachu aromatycznym, którą stosuje się w przemyśle chemicznym (np.: do produkcji barwników, lakierów) i kosmetycznym (np.: perfumy, płyny do kąpieli) oraz jako plastyfikator (np. dla octanu celulozy) i środek owadobójczy.
Według danych Głównego Inspektora Sanitarnego ani w 2007 r., ani w 2010 r. nie odnotowano zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których ftalan dimetylu przekraczał najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – 5 mg/m³, czy najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) – 10 mg/m³.
Estry ftalanów są łatwo wchłaniane z: przewodu pokarmowego, jamy otrzewnej, płuc i skóry. Ftalan dimetylu po wchłonięciu jest metabolizowany do monometylowej pochodnej i wolnego kwasu ftalowego, które są wydalane głównie z moczem. Pomimo powszechnego stosowania ftalanu dimetylu (głównie jako repelent), w dostępnym piśmiennictwie, poza pojedynczymi przypadkami, nie ma informacji na temat toksycznego działania tego związku na ludzi.
Na podstawie wyników badań toksyczności ostrej na zwierzętach wykazano dużą rozpiętość w wartościach median dawek śmiertelnych. Na podstawie tych danych ftalan dimetylu jest uważany za związek o małej toksyczności ostrej. Najczęstszymi objawami, występującymi po wielokrotnym narażeniu różnych gatunków zwierząt na ftalan dimetylu podawany różnymi drogami, były: zmniejszenie przyrostu masy ciała, zwiększenie względnej i bezwzględnej masy wątroby,uszkodzenie wątroby i nerek.
Wyniki testów przeprowadzonych w warunkach in vitro i in vivo wskazują, że ftalan dimetylu nie wykazuje działania mutagennego i genotoksycznego. Prenatalne narażenie zwierząt na ftalan dimetylu podawany różnymi drogami wykazało w większości przypadków, że związek ten nie działa embriotoksycznie. Również na podstawie wyników uzyskanych w doświadczeniach dotyczących działania rakotwórczego ftalan dimetylu nie jest uważany za substancję o działaniu kancerogennym.
Wartość TLV-TWA ftalanu dimetylu na poziomie 5 mg/m³ ma, wg ACGIH, zapewnić dostateczną ochronę ludzi przed potencjalnymi ogólnoustrojowymi skutkami narażenia.
W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji dających podstawę do zmiany obowiązującej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) ftalanu dimetylu, również brak jest danych uzasadniających istnienie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh).
Zaproponowano, aby stężenie 5 mg/m³ ftalanu dimetylu przyjąć za wartość NDS dla frakcji wdychalnej substancji. Ze względu na słabe wchłanianie ftalanu dimetylu przez skórę oraz słabe jej działanie fetotoksyczne nie ma podstaw do oznakowania substancji literami: „Sk” – substancja wchłania się przez skórę oraz „Ft” –substancja działająca toksycznie na płód.
Nie ma także podstaw do wyznaczenia wartości NDSCh oraz dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) ftalanu dimetylu.
|
N-Metyloanilina. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Krystyna Sitarek
N-Metyloanilina (NMA) jest bezbarwną, oleistą cieczą bez zapachu lub o słabym zapachu amoniaku, stosowaną głównie jako rozpuszczalnik. W dostępnym piśmiennictwie dane toksykologiczne na temat N-metyloaniliny są nieliczne, brak jest również danych epidemiologicznych.
Narażenie zawodowe na N-metyloanilinę jest możliwe drogą: inhalacyjną, dermalną lub pokarmową. N-Metyloanilina należy do substancji niebezpiecznych. Wartość LD50 po podaniu jej per os szczurom wynosi 700 ÷ 800 mg/kg masy ciała. Substancja działa methemoglobinotwórczo. Objawami zatrucia N-metyloaniliną u ludzi są: sinica, utrudniony oddech, osłabienie.
W teście Amesa ze szczepami Salmonella Typhimurium: TA97, TA102, TA1535 i TA1537 oraz w teście z Escherichia coli z frakcją metaboliczną i bez frakcji metabolicznej S9 nie wykazano działania mutagennego N-metyloaniliny.
W testach w warunkach in vitro N-metyloanilina nie indukowała nieplanowej syntezy DNA, powodowała natomiast aberracje strukturalne chromosomów. W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat rakotwórczego działania
N-metyloaniliny oraz jej wpływu na rozród i rozwój potomstwa.
Wartości normatywów higienicznych N-metyloaniliny w innych państwach kształtują się od 2 do 2,25 mg/m³. W SCOEL zaproponowano przyjęcie wartości OEL na poziomie 0,89 mg/m³ oraz wartości krótkoterminowej na poziomie 2,2 mg/m³.
W Polsce zaproponowano pozostawienie dotych-czasowej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) N-metyloaniliny w powietrzu środowiska pracy na poziomie 2 mg/m³ oraz przyjęcie stężenia 4 mg/m³ za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Z uwagi na właściwości methemoglobinotwórcze związku proponuje się przyjęcie wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) na poziomie 2% MetHb. Normatyw
N-metyloaniliny oznakowano literami „Sk” oznaczającymi substancje wchłaniające się przez skórę.
|
Trichloroeten. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Agnieszka Jankowska, Karolina Bystry, Sławomir Czerczak
Trichloroeten (Tri) jest lotną, przezroczystą, bezbarwną cieczą o słodkim eterycznym zapachu, zbliżonym do zapachu chloroformu. Substancja jest stosowana do odtłuszczania metali oraz jako rozpuszczalnik. Pary trichloroetenu drażnią błony śluzowe nosa i gardła, powodują także podrażnienia skóry i oczu. U ludzi trichloroeten w warunkach narażenia inhalacyjnego działa hamująco na czynności ośrodkowego układu nerwowego i wywołuje: bóle i zawroty głowy, senność, nudności i utratę przytomności. Narażenie na trichloroeten o dużych stężeniach powodowało zgon. Trichloroeten wykazuje również działanie nefrotoksyczne oraz hepatotoksyczne.
Według danych Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje, Preparaty, Czynniki i Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym, prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi, na działanie trichloroetenu w 2011 r. było narażonych 1239 pracowników, którzy byli zatrudnieni: przy ekstrakcji tłuszczów z nasion, czyszczeniu i odtłuszczaniu metali, w przemyśle gumowym, farb i atramentów drukarskich oraz lakierów.
W 2010 r., zgodnie z danymi Głównego Inspektoratu Sanitarnego, 5 osób było narażonych na trichloroeten o stężeniach większych od obowiązującej wartości NDS, czyli 50 mg/m³, w tym 2 osoby były zatrudnione przy produkcji wyrobów metalowych, a 3 osoby – przy innej produkcji niesklasyfikowanej.
U zwierząt doświadczalnych głównymi skutkami narażenia inhalacyjnego na trichloroeten było: upośledzenie funkcji OUN, skutki nefrotoksyczne, hepatotoksyczne oraz wakuolizacja komórek Clara płuc u myszy.
W komórkach ssaków w warunkach in vitro czysty trichloroeten wywoływał: transformację komórek, wymianę chromatyd siostrzanych, mutację genów, lecz nie powodował aberracji chromosomów.
W dostępnym piśmiennictwie istnieją ograniczone dowody działania rakotwórczego trichloroetenu na ludzi. Wyniki kilku badań kohortowych ludzi narażonych zawodowo na trichloroeten wykazały zwiększone ryzyko zachorowania na: nowotwory wątroby, przewodów żółciowych i nerek, a także na chłoniaka nieziarniczego.
Narażenie myszy na trichloroeten drogą pokarmową prowadziło do wzrostu częstości nowotworów wątroby. Związek indukował u myszy i szczurów także nowotwory o innej lokalizacji. Eksperci IARC zaliczyli trichloroeten do grupy 2A – grupy substancji prawdopodobnie kancerogennych dla ludzi.
Wyniki badań dotyczących wpływu trichloroetenu na rozrodczość ludzi nie dostarczyły jednoznacznych dowodów działania toksycznego związku. W dostępnym piśmiennictwie i bazach danych nie znaleziono informacji o wynikach badań epidemiologicznych dotyczących narażenia zawodowego na trichloroeten, w których ryzyko skutku teratogennego zależałoby znacząco od narażenia na tę substancję.
Trichloroeten jest dobrze wchłaniany wszystkimi drogami narażenia: w postaci par wchłania się w układzie oddechowym, a ciekły w przewodzie pokarmowym oraz przez skórę.
Metabolizm trichloroetenu w organizmie przebiega z udziałem cytochromu P-450 i glutationu. Główne metabolity trichloroetenu – trichloroetanol i kwas trichlorooctowy, są wydalane z moczem częściowo w postaci glukuronidów. Te dwa metabolity są stosowane jako biochemiczne wskaźniki narażenia. Część wchłoniętego trichloroetenu jest wydalana z powietrzem wydychanym w postaci niezmienionej. Wydalanie trichloroetenu z powietrzem oraz wydalanie metabolitów przebiega wielofazowo.
Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) trichloroetenu ustalono na podstawie działania jego neurotoksycznego oraz nefrotoksycznego. Proponuje się utrzymanie obowiązującej wartości NDS trichloroetenu, czyli 50 mg/m³. Z uwagi na działanie drażniące substancji oraz działanie par trichloroetenu na OUN, proponuje się przyjęcie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) na poziomie 100 mg/m³(2 razy wartość NDS). Proponuje się także utrzymanie dotychczas zalecanej wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB)na poziomie 20 mg TCA/l moczu.
Zaleca się również oznakowanie związku literami: „I”– substancja o działaniu drażniącym, „Sk” – substancja wchłania się przez skórę oraz „Rakotw. kat. 2.” – substancja rakotwórcza kategorii 2.
|
Sól sodowa warfaryny. Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej
Małgorzata Pośniak, Małgorzata Szewczyńska
Opracowano nową metodę oznaczania stężeń soli sodowej warfaryny (WAS) w powietrzu na stanowiskach pracy do przeprowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych.
Metoda polega na: zatrzymaniu soli sodowej warfaryny na filtrze z włókna szklanego, wymyciu wodą destylowaną i analizie otrzymanego roztworu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją spektrofotometryczną (λ = 260 nm).
Zakres metody wynosi 0,001 ÷ 0,087 mg/m³ przy pobieraniu 480 l powietrza.
Opracowaną metodę oznaczania soli sodowej warfaryny w powietrzu na stanowiskach pracy zapisano w formie procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.
|
Triazotan(V)-propano-1,2,3-triylu. Zastosowanie chromatografii gazowej z detektorem wychwytu elektronów w analizie próbek powietrza
Joanna Kowalska
W artykule przedstawiono zwalidowaną metodę oznaczania triazotanu(V)-propano-1,2,3-triylu (triazotanu(V) glicerolu, TNG, nitrogliceryny) z zastosowaniem chromatografii gazowej z detektorem wychwytu elektronów (GC/ECD).
Najmniejsze stężenie triazotanu(V)-propano-1,2,3-triylu, jakie można oznaczyć przy stosowaniu tej metody, wynosi 0,007 mg/m³. Zastosowanie w metodzie kolumny kapilarnej RTX-5MS pozwala oznaczyć triazotan(V)-propano-1,2,3-triylu w obecności diazotanu(V) glikolu etylenowego (nitroglikolu).
Metoda polega na pobraniu triazotanu(V)-propano-1,2,3-triylu na rurki pochłaniające zawierające żel krzemionkowy.
Opracowaną metodę oznaczania triazotanu(V)-propano-1,2,3-triylu zapisaną w postaci procedury analitycznej zamieszczono w Załączniku.
|
|
