Metody badania pylistości  nanomateriałów ELŻBIETA JANKOWSKA, PIOTR SOBIECH Nadtlenek wodoru.  Dokumentacja dopuszczalnych wielkości  narażenia zawodowego RENATA SOĆKO Trichlorek fosforylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości  narażenia zawodowego KATARZYNA KONIECZKO, SŁAWOMIR CZERCZAK   Chromatograficzna metoda oznaczania 4,4’-tiobis(6-tert-butylo-   -3-metylofenolu) w powietrzu środowiska pracy ANNA JEŻEWSKA Chromatograficzne oznaczanie  tetrametylosukcynonitrylu w powietrzu na stanowiskach pracy AGNIESZKA WOŹNICA Metoda oznaczania tlenków żelaza na stanowisku pracy JOLANTA SURGIEWICZ Oznaczanie bromoetanu w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej z detekcją MAS WIKTOR WESOŁOWSKI, MAŁGORZATA KUCHARSKA, JAN GROMIEC Oznaczanie bromoetenu w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej z detekcją MAS MAŁGORZATA KUCHARSKA, WIKTOR WESOŁOWSKI, JAN GROMIEC Oznaczanie 3,7-dimetylookta-2,6-dienalu w powietrzu na stanowiskach pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej ANNA JEŻEWSKA Oznaczanie kwasu akrylowego w powietrzu  środowiska pracy metodą  wysokosprawnej chromatografii cieczowej SŁAWOMIR BRZEŹNICKI, MARZENA BONCZAROWSKA, JAN GROMIEC Zastosowanie chromatografii gazowej  z detektorem wychwytu elektronów  w analizie heksachlorocyklopentadienu w próbkach powietrza JOANNA KOWALSKA Znowelizowana metoda oznaczania chlorowodoru w powietrzu na stanowiskach pracy EWA GAWĘDA Znowelizowana metoda oznaczania dekatlenku tetrafosforu w powietrzu na stanowiskach pracy EWA GAWĘDA Znowelizowana metoda oznaczania pentachlorku fosforu w powietrzu na stanowiskach pracy EWA GAWĘDA Sprawozdanie z działalności Międzyresortowej Komisji  ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń  Czynników Szkodliwych dla Zdrowia  w Środowisku Pracy w 2012 r. JOLANTA SKOWROŃ   cvbcvbcvbvc

Metody badania pylistości nanomateriałów
Elżbieta Jankowska, Piotr Sobiech  

W artykule przedstawiono zagadnienia związane ze standardowymi i alternatywnymi metodami badania pylistości materiałów w odniesieniu do ich frakcji wymiarowych (wdychalnej, torakalnej i respirabilnej), zgodnie z wytycznymi zawartymi w normie EN 15051:2006 (PN-EN 15051:2006).
Podano zasady kategoryzacji pylistości materiałów określonych standardowymi lub alternatywnymi metodami. Omówiono także działania zmierzające do opracowania metod badania pylistości nanomateriałów, które powinny obejmować zarówno badania związane z frakcjami wymiarowymi określonymi metodą grawimetryczną, jak również badania konieczne z uwagi na nanospecyfikę tych materiałów, a mianowicie określanie co najmniej stężenia liczbowego i rozkładu wymiarowego nanoobiektów.

Nadtlenek wodoru.  Dokumentacja dopuszczalnych wielkości  narażenia zawodowego
Renata Soćko

Nadtlenek wodoru (H2O2) jest bezbarwną, klarowną cieczą o właściwościach wybuchowych i utleniających stosowaną jako: utleniacz paliwa rakietowego, środek odkażający (w formie wody utlenionej) oraz silny utleniacz w wielu reakcjach chemicznych. Związek ten stanowi substrat w syntezie takich związków chemicznych, jak: nadboran sodu, nadwęglan sodu, hydrochinon, hydrazyna, organiczne nadtlenki i wiele innych. W Europie nadtlenek wodoru jest  wykorzystywany szczególnie w celu bielenia masy papierowej (48%).
Nadtlenek wodoru stosowany w medycynie i weterynarii występuje pod postacią wody utlenionej. Roztwory 3- ÷ 3,5-procentowe są stosowane do odkażania ran, natomiast roztwory 7- ÷ 15-procentowe są stosowane, jako tzw. „wybielacze na bazie aktywnego tlenu” w środkach chemii gospodarczej. Mniejsze ilości nadtlenku wodoru są wykorzystywane w produkcji takich kosmetyków, jak: pasty do zębów, dezodoranty i płyny do rozjaśniania włosów.
Nadtlenek wodoru został zaklasyfikowany urzędowo jako substancja mogąca powodować pożar lub wybuch i silny utleniacz, a także jako substancja działająca szkodliwie w następstwie wdychania i po połknięciu oraz żrąca na skórę, powodująca poważne oparzenia skóry i uszkodzenia oczu.
Nadtlenek wodoru w warunkach narażenia zawodowego wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną i przez skórę. Populację osób narażonych na ten związek stanowią pracownicy zatrudnieni przy jego produkcji oraz konsumenci.
Głównymi skutkami ostrego inhalacyjnego narażenia na mgły lub pary nadtlenku wodoru o dużych stężeniach u ludzi jest ostre działanie drażniące oraz stany zapalne nosa i gardła. U narażonych zawodowo obserwowano: odbarwienia włosów, krwawienia z nosa, drażniące działanie na oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. U osób narażanych na związek o dużym stężeniu stwierdzano ponadto: bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, drgawki, niedowład, obrzęk płuc, utratę przytomności i wstrząs. Nawet krótkie okresy narażenia mogą powodować u ludzi poparzenie i łzawienie oczu.
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem zaliczyła nadtlenek wodoru do grupy 3., czyli do związków nieklasyfikowanych jako rakotwórcze dla ludzi, uznając za niewystarczające dowody działania rakotwórczego tego związku na zwierzęta doświadczalne.
Nadtlenek wodoru w warunkach in vitro wykazywał działanie genotoksyczne na komórkach ssaków (w tym ludzi), powodując: wzrost liczby aberracji chromosomowych, mutacji genowych oraz zmiany w strukturze chromosomów w teście wymiany chromatyd siostrzanych. Nadtlenek wodru testowany w warunkach in vivo na erytrocytach polichromatycznych szpiku kostnego myszy nie powodował ani wzrostu częstości tworzenia mikrojąder, ani nieplanowej syntezy DNA w hepatocytach szczura.
W badaniach doświadczalnych na zwierzętach nie stwierdzono istotnych zaburzeń funkcji rozrodczych w wyniku narażenia na nadtlenek wodoru.
Za skutek krytyczny działania nadtlenku wodoru przyjęto jego miejscowe działanie drażniące na: skórę, drogi oddechowe i oczy. Związek nie wykazuje działania układowego, ponieważ ulega szybkiemu rozkładowi przez katalazę zawartą: we krwi, w błonach śluzowych i w większości tkanek. Na podstawie wyników badań pochodzących z narażenia zawodowego wartość NOAEL dla objawu zaburzenia czynności płuc mieści się w przedziale 0,1 ÷ 0,6 ppm. Skutki działania drażniącego u ludzi obserwowano już po narażeniu na związek o stężeniu 0,83 mg/m³ (0,6 ppm). Stężenie to przyjęto za wartość LOAEL i wyliczono z niej wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) nadtlenku wodoru wynoszącą 0,4 mg/m³. Zaproponowane wartości są mniejsze od dotychczas obowiązującej w Polsce wartości NDS związku, która wynosi 1,5 mg/m³, a także  od wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) – 4 mg/m³.
Proponuje się,  ze względu na działanie drażniące nadtlenku wodoru, przyjęcie stężenia 0,8 mg/m³ za wartość NDSCh i oznakowanie związku literą „C” – żrąca. Nadtlenek wodoru o stężeniu 0,4 mg/m³ powinien zabezpieczyć pracowników przed szkodliwymi skutkami działania drażniącego na oczy, skórę i błonę śluzową dróg oddechowych

Trichlorek fosforylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości  narażenia zawodowego
Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak  

Trichlorek fosforylu jest przezroczystą, bezbarwną lub żółtawą cieczą o nieprzyjemnym, ostrym zapachu. W kontakcie z wodą lub z parą wodną gwałtownie hydrolizuje, wydzielając chlorowodór i kwas fosforowy(V). Jest stosowany w przemyśle, przede wszystkim do produkcji alkilowych i arylowych triestrów kwasu fosforowego(V). Znalazł zastosowanie także w produkcji: plastyfikatorów, środków opóźniających palenie,
cieczy hydraulicznych, insektycydów, farmaceutyków, dodatków do produktów naftowych oraz półproduktów do produkcji barwników. Jest stosowany także jako: czynnik chlorujący, kataliztor, rozpuszczalnik w krioskopii oraz domieszka donorowa w półprzewodnikach krzemowych.
Trichlorek fosforylu jest zaklasyfikowany jako substancja żrąca, bardzo toksyczna (przez drogi oddechowe w warunkach narażenia ostrego), toksyczna (przez drogi oddechowe w warunkach narażenia przewlekłego) i szkodliwa (po połknięciu). Zarówno w przypadkach ostrych, jak i przewlekłych zatruć inhalacyjnych trichlorkiem fosforylu podstawowym skutkiem było działanie drażniące na drogi oddechowe i oczy: pieczenie oczu i gardła, uczucie duszności, łzawienie, kaszel, skurcz oskrzeli, ból za mostkiem, zapalenie opłucnej. U narażonych obserwowano pogorszenie parametrów spirometrycznych płuc, a późnymi skutkami narażenia były problemy astmatyczne i obturacyjna choroba układu oddechowego. Dostępne wyniki badań na zwierzętach są słabo udokumentowane.
Trichlorek fosforylu nie wykazuje działania mutagennego. W piśmiennictwie nie znaleziono informacji ani o rakotwórczym działaniu tej substancji, ani o jej działaniu na rozrodczość.
Skutkiem krytycznym działania trichlorku fosforylu jest silne działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych. Należy podkreślić, że w kontakcie z wilgocią substancja hydrolizuje, tworząc silnie drażniące kwasy: chlorowodorowy i fosforowy(V). Istniejące dane nie pozwalają na wyznaczenie wartości NOAEL lub LOAEL, dlatego zaproponowano ustalenie wartości normatywu trichlorku fosforylu na podstawie  obowiązujących normatywów higienicznych dla produktów jego hydrolizy oraz metody oznaczania ich stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy. Ze względu na metodę oznaczania stężenia trichlorku fosforylu proponuje się przyjęcie stężenia 1 mg/m3 za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia  (NDS) oraz stężenia 2 mg/m3  za wartość  najwyższego dopusz-czalnego stężenia chwilowego  (NDSCh) przez analogię do kwasu fosforowego(V). Ze względu na działanie żrące trichlorku fosforylu na skórę i oczy proponuje się także oznaczenie normatywu literą „C” – substancja żrąca. Nie ma podstaw  merytorycznych do ustalenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) trichlorku fosforylu.

 Chromatograficzna metoda oznaczania 4,4’-tiobis(6-tert-butylo-3-metylofenolu) w powietrzu środowiska pracy
Anna Jeżewska

W wyniku badań opracowano metodę oznaczania 4,4’-tiobis(6-tert-butylo- -3-metylofenolu) w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem diodowym.
Metoda polega na adsorpcji 4,4’-tiobis(6-tert-butylo-3-metylofenolu) na filtrze polipropylenowym, ekstrakcji metanolem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Metoda umożliwia oznaczanie 4,4’-tiobis(6-tert-butylo-3-metylofenolu w zakresie stężeń 1 ÷ 20 mg/m3. Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi 2,5 µg/m³.
Opracowana metoda oznaczania 4,4’-tiobis(6-tert-butylo-3-metylofenolu) w powietrzu środowiska pracy została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.

Chromatograficzne oznaczanie  tetrametylosukcynonitrylu w powietrzu na stanowiskach pracy
Agnieszka Woźnica

W wyniku badań opracowano czułą i selektywną metodę oznaczania tetrametylosukcynonitrylu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej.
Metoda polega na adsorpcji tetrametylosukcynonitrylu na żelu krzemionkowym, desorpcji oznaczanej substancji metanolem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Metoda umożliwia oznaczanie tetrametylosukcynonitrylu w zakresie stężeń 0,26 ÷ 5,2 mg/m³. Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi 0,14 µg/m³.
Opracowana metoda oznaczania tetrametylosukcynonitrylu w powietrzu środowiska pracy została zapisana w postaci procedury analitycznej,którą zamieszczono w Załączniku.

Metoda oznaczania tlenków żelaza na stanowisku pracy
Jolanta Surgiewicz

Metoda polega na pobraniu tlenków żelaza na filtr membranowy w celu osadzenia na nim związków zawartych w powietrzu, następnie mineralizacji filtra stężonym kwasem azotowym i oznaczeniu żelaza w roztworze przygotowanym do analizy metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w płomieniu powietrze-acetylen.
Opracowana metoda oznaczania tlenku żelaza stanowi podstawę projektu normy PN. Oznaczalność metody wynosi 0,35 mg/m³.
Opracowaną metodę oznaczania tlenku żelaza zapisaną w postaci procedury analitycznej zamieszczono w Załączniku.

Oznaczanie bromoetanu w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej z detekcją MAS
Wiktor Wesołowski, Małgorzata Kucharska, Jan Gromiec

W wyniku przeprowadzonych badań opracowano metodę oznaczania bromoetanu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej z detekcją mas.
Metoda polega na adsorpcji bromoetanu w rurce, wypełnionej   sorbentem   Petroleum   Charcoal,
desorpcji zatrzymanego związku za pomocą 10-procentowego roztworu acetonu w toluenie oraz chromatograficznym oznaczeniu otrzymanego eluatu. Metoda umożliwia oznaczanie bromoetanu w zakresie stężeń  10 ÷ 1500 µg/ml (1 ÷ 150 mg/m³) dla próbki powietrza o objętości 10 l. Granica oznaczalności(LOQ)  metody wynosi 1,76 µg/ml.
Opracowana metoda oznaczania bromoetanu została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.

Oznaczanie bromoetenu w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej z detekcją MAS
Małgorzata Kucharska, Wiktor Wesołowski, Jan Gromiec

W wyniku przeprowadzonych badań opracowano metodę oznaczania bromoetenu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chroma-tografii gazowej z detekcją mas.
Metoda polega na adsorpcji bromoetenu w rurce, wypełnionej sorbentem Petroleum Charcoal, desorpcji zatrzymanego związku za pomocą 10-procentowego roztworu acetonu w toluenie oraz chromatograficznym oznaczeniu otrzymanego eluatu. Metoda umożliwia oznaczanie bromoete-nu w zakresie stężeń 0,08 ÷ 12 µg/ml  (0,008 ÷ 1,2 mg/m³) dla próbki powietrza o objętości 10 l. Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi 0,0337 µg/ml.
Opracowana metoda oznaczania bromoetenu została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.

 Oznaczanie 3,7-dimetylookta-2,6-dienalu w powietrzu na stanowiskach pracy  metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej
Anna Jeżewska

Na podstawie wyników badań opracowano czułą i selektywną metodę oznaczania stężenia 3,7-dimetylookta-2,6-dienalu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem diodowym.
Metoda polega na adsorpcji par 3,7-dimetylookta-2,6-dienalu na żelu krzemionkowym, desorpcji metanolem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Metoda umożliwia oznaczanie 3,7-dimetylookta-2,6-dienalu w zakresie stężeń 2,7 ÷ 54 mg/m³. Oznaczalność metody wynosi 1,9 µg/m³.
Opracowaną metodę oznaczania 3,7-dimetylookta-2,6-dienalu zapisaną w postaci procedury analitycznej zamieszczono w Załączniku.

Oznaczanie kwasu akrylowego w powietrzu  środowiska pracy metodą  wysokosprawnej chromatografii cieczowej
Sławomir Brzeźnicki, Marzena Bonczarowska, Jan Gromiec

W wyniku przeprowadzonych badań opracowano metodę oznaczania kwasu akrylowego w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem spektrofotometrycznym.
Metoda polega na adsorpcji kwasu akrylowego w dwóch połączonych szeregowo rurkach, wypełnionych żywicą Supelite DAX 8, wymyciu zatrzymanego związku za pomocą mieszaniny   metanolu i wody oraz chromatograficznym oznaczeniu otrzy-manego eluatu.
Metoda umożliwia oznaczanie kwasu akrylowego w zakresie stężeń 1 ÷ 40 mg/m³ (dla próbki powietrza o objętości 20 l). Granica oznaczalności (LOQ) tej metody wynosi 0,02 µg/ml.
Opracowana metoda oznaczania kwasu akrylowego została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.

Zastosowanie chromatografii gazowej  z detektorem wychwytu elektronów w analizie heksachlorocyklopentadienu  w próbkach powietrza
Joanna Kowalska

Na podstawie wyników badań opracowano metodę oznaczania heksachlorocyklopentadienu w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej z detektorem wychwytu elektronów (GC/ECD).
Metoda umożliwia oznaczanie heksachlorocyklopentadienu w zakresie stężeń 0,008 ÷ 0,23 mg/m³.  
Rurki pochłaniające zawierające żywicę Porapak T zapewniają ilościowe wyodrębnienie par heksachlorocyklopentadienu z badanego powietrza na poziomie około 99% wydajności.
Opracowana metoda oznaczania heksachlorocyklopentadienu została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.

Znowelizowana metoda oznaczania chlorowodoru w powietrzu na stanowiskach pracy
Ewa Gawęda

Metodę stosuje się do oznaczania chlorowodoru w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda polega na przepuszczeniu znanej objętości badanego powietrza przez filtr bibułowy impregnowany węglanem sodu. Powstałą na filtrze sól wypłukuje się wodą. Do roztworu dodaje się azotan(V) srebra.  Zawiesina  chlorku  srebra  w  20-procentowym roztworze glicerolu jest podstawą oznaczania turbidymetrycznego (długość fali 400 nm). Oznaczalność metody wynosi około 0,5 mg/m³.
Opracowana metoda oznaczania chlorowodoru została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.

Znowelizowana metoda oznaczania dekatlenku tetrafosforu w powietrzu na stanowiskach pracy
Ewa Gawęda

Metodę stosuje się do oznaczania  dekatlenku tetrafosforu  w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda  polega na przepuszczeniu znanej objętości badanego powietrza przez płuczkę bełkotkową zawierającą wodę. Oznaczanie pochłoniętego w wodzie dekatlenku tetrafosforu  polega na  hydrolizie substancji do kwasu fosforowego(V) i wytworzeniu  błękitu fosforomolibdenowego z użyciem mo- libdenianu amonu i kwasu askorbinowego. Otrzymane w wyniku reakcji zabarwienie badanego roztworu jest podstawą oznaczania spektrofotometrycznego w świetle widzialnym (długość fali 825 nm).
Oznaczalność metody wynosi około 0,1 mg/m³.
Opracowana metoda oznaczania dekatlenku tetrafosforu została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.

Znowelizowana metoda oznaczania pentachlorku fosforu w powietrzu na stanowiskach pracy
Ewa Gawęda

Metodę stosuje się do oznaczania pentachlorku fosforu w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda polega na przepuszczeniu znanej objętości badanego powietrza przez płuczkę ze szkłem spiekanym, zawierającą wodę.
Oznaczanie pochłoniętego w wodzie pentachlorku fosforu polega na hydrolizie  substancji do kwasu
fosforowego(V) i wytworzeniu błękitu fosforomolibdenowego z użyciem  molibdenianu amonu i kwasu askorbinowego. Otrzymane w wyniku reakcji zabarwienie badanego roztworu jest podstawą oznaczania spektrofotometrycznego w świetle widzialnym (długość fali 825 nm).
Oznaczalność metody wynosi około 0,07 mg/m³.
Opracowana metoda oznaczania pentachlorku fosforu została zapisana w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.