Doroczną ocenę stanu bhp w Polsce, zgodnie z ustawą z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, przygotowuje minister właściwy ds. pracy. „Ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy za 2006 r.” została sporządzona na podstawie informacji przekazanych Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej przez ministrów: edukacji narodowej, nauki i szkolnictwa wyższego, finansów, gospodarki, transportu, budownictwa, gospodarki morskiej, obrony narodowej, rolnictwa i rozwoju wsi, skarbu państwa, sprawiedliwości, kultury i dziedzictwa narodowego, spraw wewnętrznych i administracji, środowiska, wszystkich wojewodów, a także GUS, ZUS, KRUS, PIP, PIS, WUG, PAA, UDT, CIOP-PIB oraz IMP. Dokument ten został przyjęty przez Radę Ministrów 18 września br. (2007 r.).

Wypadki przy pracy  

Jak wynika z wstępnych danych GUS, w 2006 r. zgłoszono 95 465 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy (rys. 1.), (w 2005 r. – 84 402 osoby), co stanowi wzrost liczby poszkodowanych o 13,1% w stosunku do roku ubiegłego, przy czym dane te nie obejmują rolnictwa indywidualnego.



Wypadkom ciężkim uległo 987 osób (rys. 2.), (w 2005 r. - 960), tj. o 2,8% więcej ni. w poprzednim roku. Wypadki przy pracy spowodowały śmierć 493 osób (rys. 3.), (w 2005 r. – 470), tj. o 4,9% więcej ni. w 2005 r.





Zgłoszone w 2006 r. wypadki przy pracy pociągnęły za sobą  3 354 046 dni niezdolności do pracy. Nie są to jednak dane ostateczne, gdyż rzeczywiste skutki są rejestrowane po upływie 6 miesięcy od zaistnienia wypadku. Liczba dni niezdolności do pracy na jednego poszkodowanego zwiększyła sie z 33,8 w 2005 r. do 35,3 w 2006 r. Wśród osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy kobiety stanowiły 28%, a młodociani – 0,1%. Z analizy danych wynika, że prawie połowa (49,0%) poszkodowanych to osoby ze stażem do 3 lat włącznie, a jedna trzecia to osoby o stażu nieprzekraczającym jednego roku.

Wydarzenia pociągające za sobą powstanie u poszkodowanego urazu fizycznego lub psychicznego spowodowanego przez czynnik materialny to najczęściej:

• uderzenie przez obiekt w ruchu (24,0% ogólnej liczby wydarzeń),


• zderzenie z lub uderzenie w nieruchomy obiekt (23,6%),


• kontakt z przedmiotem ostrym, szorstkim, chropowatym (18%).

Dominującą przyczyną wypadków przy pracy, podobnie jak w latach ubiegłych, było:

• nieprawidłowe zachowanie sie pracownika (52,6% ogólnej liczby przyczyn),
  w następnej kolejności znalazły sie:


• niewłaściwa organizacja (11,5%),


• niewłaściwy stan czynnika materialnego (10,5%)


• brak lub niewłaściwe posługiwanie sie czynnikiem materialnym (8,1%).

Największą liczbę poszkodowanych w wypadkach odnotowano w następujących sekcjach (wg Polskiej Klasyfikacji Działalności):

• przetwórstwo przemysłowe (39,6%),


• handel i naprawy (10,2%),


• ochrona zdrowia i pomoc społeczna (8,9%),


• budownictwo (8,3%),


• transport, gospodarka magazynowa i łączność (6,8%),


• obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (6,2%),


• edukacja (4,3%),


• administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne (3,8%),


• górnictwo (3,1%).

Łącznie w wymienionych sekcjach zostało poszkodowanych 87 007 osób, czyli 91,1% ogólnej liczby poszkodowanych.

W 2006 r. wskaźnik częstotliwości wypadków przy pracy (mierzony liczbą poszkodowanych na 1 000 pracujących) wynosił 8,87 (w 2005 r. – 7,99). Najwyższe wartości wskaźnik ten osiągnął w następujących sekcjach: górnictwie (16,77), przetwórstwie przemysłowym (14,72), rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie (13,53), ochronie zdrowia i pomocy społecznej (11,99), rybactwie (10,53), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, wodę (9,70) oraz w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności (9,07).

W odniesieniu do wypadków ciężkich wskaźnik częstotliwości wynosił 0,09, przy czym najwyższe wartości osiągnął w budownictwie (0,27), rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie (0,20) oraz rybactwie (0,19) i przetwórstwie przemysłowym (0,17).
Wskaźnik częstotliwości wypadków śmiertelnych wynosił 0,046 – najwyższy był w budownictwie (0,175), górnictwie (0,166) oraz rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie (0,121).

Należy zauważyć, że jedynie w odniesieniu do wskaźnika częstotliwości wypadków śmiertelnych można dokonywać porównań z innymi krajami, gdyż pozostałe dane dotyczące wypadkowości nie są porównywalne. Tak więc polski wskaźnik jest zbliżony do francuskiego, czeskiego, słowackiego i węgierskiego, jest nieco niższy niż we Włoszech (w 2003 r. - 0,050), a znacząco wyższy niż w Wielkiej Brytanii (w 2003 r. - 0,007), Szwecji (w 2002 r. – 0,014) i Finlandii (w 2003 r. – 0,021).

Najwyższy wskaźnik częstotliwości wypadków przy pracy ogółem (bez pracowników cywilnych jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony i bezpieczeństwa publicznego) zanotowano w woj. dolnośląskim (11,63), najniższy – w woj. mazowieckim (6,48).

Według informacji ZUS, w 2006 r. przyznano 1802 renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej skutkami wypadków przy pracy (o 1,7% więcej niż w 2005 r.). W 68 przypadkach przyznano renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, a w 378 przypadkach renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Z tytułu wypadków przy pracy wypłacono 73 509 jednorazowych odszkodowań powypadkowych.

Narażenie zawodowe  

Ocena narażenia zawodowego opiera się na informacjach GUS uzyskanych na podstawie sprawozdania o warunkach pracy za 2006 r., sporządzanego przez podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 osób, przy czym dotyczy to tylko tych podmiotów, w których występowały zagrożenia czynnikami szkodliwymi dla zdrowia lub uciążliwymi oraz realizowane były świadczenia z tytułu pracy w tych warunkach. W 2006 r. badaniem warunków pracy objęto 61,1 tys. zakładów pracy, w tym 54,4 tys. zakładów sektora prywatnego i 6,7 tys. sektora publicznego.

Z uzyskanych danych wynika, że w końcu 2006 r. na 5 086,6 tys. osób objętych sprawozdawczością, w warunkach zagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy, z uciążliwością pracy i czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi pracowało 590,5 tys. osób, tj. 11.6% osób objętych badaniem (w 2005 r. odpowiednio – 4 819,2 tys., 576,5 tys. i 12%).

Liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy, czyli przekroczenia NDS i NDN, zmniejszyła się z 339,3 tys. w 2005 r. do 338,1 tys. w 2006 r., w tym kobiet – z 53,1 tys. do 49,4 tys. (rys. 4.). W 2006 r. zlikwidowano lub ograniczono 150,4 tys. osobozagrożen (liczba osób liczonych tyle razy, na ile czynników szkodliwych są narażone) związanych z czynnikami środowiska pracy. Równocześnie stwierdzono 84,1 tys. nowo powstałych lub nowo ujawnionych osobo zagrożeń.



Liczba osób zatrudnionych w warunkach uciążliwych zwiększyła się ze 166,9 tys. w 2005 r. do 179,6 tys. w 2006 r. Nieznacznie spadła liczba kobiet zatrudnionych w takich warunkach – z 42,5 tys. w 2005 r. do 42,4 tys. w 2006 r. Zlikwidowano lub ograniczono 43,5 tys. osobozagrożeń związanych z uciążliwością pracy, jednak równocześnie stwierdzono 32,9 tys. nowo powstałych lub nowo ujawnionych. Ze względu na pracę w warunkach szkodliwych bądź uciążliwych ze skróconego czasu pracy korzystało 49,9 tys. osób, a z dodatkowych płatnych urlopów – 159,0 tys. osób. Posiłki profilaktyczne otrzymywało 596,6 tys. osób, a napoje – 1 381,1 tys. osób. Z dodatków pieniężnych korzystało 651,3 tys. osób. Na stanowiskach pracy uprawniających do obniżenia wieku emerytalnego (z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze) by3o zatrudnionych 453,5 tys. osób. W 2006 r. przeprowadzono ocenę ryzyka zawodowego dla 638,8 tys. stanowisk pracy, na których pracowało 2 056,8 tys. osób.

Wyeliminowano lub ograniczono ryzyko zawodowe na 281,4 tys. stanowiskach pracy, na których było zatrudnionych ok. 834,1 tys. osób.  Aby ten cel osiągnąć, w odniesieniu do 89,7 tys. stanowisk (297,0 tys. osób) zastosowano środki techniczne, do 112,6 tys. stanowisk (341,1 tys. osób) – środki organizacyjne, a w przypadku 159,6 tys. stanowisk (521,4 tys. osób) – zastosowano środki ochrony indywidualnej.

Choroby zawodowe  

Podstawą do analizy zapadalności na choroby zawodowe są „Karty stwierdzenia choroby zawodowej” , przesyłane przez placówki orzekające do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Z przygotowanego przez IMP opracowania „Choroby zawodowe w Polsce w 2006 r.” wynika, że w 2006 r. stwierdzono w Polsce 3129 przypadków chorób zawodowych.
Większość zarejestrowanych przypadków odnosiła sie do mężczyzn – 1855 (tj. 59,3%). Ogółem 90,3% stwierdzeń dotyczyło osób powyżej 40 roku życia, przy czym osoby w wieku 50-59 lat stanowiły 46,5% ogółu przypadków. Roczny współczynnik zapadalności wyniósł  32,8 przypadków na 100 tys. zatrudnionych i jest o 5,7% mniejszy niż w 2005 r. Najwyższy współczynnik odnotowano w woj. lubelskim (73,7), najniższy – w woj. mazowieckim (10,8).

Największą zapadalnością odznaczały się choroby narządu głosu, spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym – 762 przypadki (w tym 665 kobiet).

Drugą grupą były pylice płuc – 667 przypadków (w tym 632 mężczyzn). W tej grupie przeważały pylice górników kopalń węgla (433 przypadków), pylica azbestowa (108) i pylica krzemowa (95).

Na trzecim miejscu znalazły sie choroby zakaźne lub pasożytnicze – 603 przypadki, w tym ponad połowę stanowiły przypadki boreliozy (316), a około jedną trzecią – wirusowe zapalenia wątroby.

Kolejne grupy to: trwały ubytek słuchu typu ślimakowego (295), choroby skóry (128), nowotwory (125), przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego (108), astma oskrzelowa (86), przewlekłe choroby układu ruchu (85), zespół wibracyjny (80) i inne (rys. 5.). Najwięcej przypadków chorób zawodowych odnotowano w przetwórstwie przemysłowym (748), edukacji (747) i górnictwie (569).



Według informacji ZUS, w 2006 r. przyznano 1 176 rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej skutkami chorób zawodowych (o 7,8% mniej niż w 2005 r.), w tym w 29 przypadkach przyznano renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, a w 59 przypadkach – renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy

Podsumowanie – wnioski  

Podstawowe wskaźniki, charakteryzujące stan bhp w 2006 r., nie budzą optymizmu. W porównaniu z rokiem 2005 wzrosła liczba poszkodowanych w wypadkach (o 13,1%), liczba wypadków ciężkich (ciężkich 2,8%) i śmiertelnych (śmiertelnych 4,9%) oraz ogólny wskaźnik częstotliwości wypadków przy pracy (z 7,99 do 8,87), a coraz więcej osób pracuje w warunkach szkodliwych i uciążliwych. Zmalała jedynie liczba stwierdzonych przypadków chorób zawodowych (o 3,7%).

MPiPS ocenia, że zaistniała sytuacja wynikła z ożywienia gospodarczego w Polsce i ogólnym wzrostem zatrudnienia w produkcji i usługach, ale w początkowej fazie nie nastąpiła jeszcze poprawa stanu materialnego przedsiębiorstw ani stanu bhp. Wiadomo że bezpośredni wpływ na stan warunków pracy w zakładzie ma kondycja ekonomiczna pracodawców, a ta w 2006 r. nie była jeszcze najlepsza. Podobnie było ze znajomością obowiązków w zakresie bhp, ciążących na pracodawcach oraz świadomością skutków pracy w warunkach szkodliwych i uciążliwych, chociaż w tej ostatniej kwestii można mówić o poprawie.

Wzrasta liczba pracodawców świadomych roli, jaką odgrywa bhp w osiąganiu przez nich wyników ekonomicznych, w tym konkurencyjności na rynku. Ta tendencja będzie wspierana przez organy państwa w związku z realizacją nowej strategii UE, dotyczącej bhp, przyjętej na lata 2007-2012, zakładającej zmniejszenie o 25% ogólnego wskaźnika wypadków przy pracy, liczonego na 100 tys. pracowników.

Do wskazanych przez MPiPS najważniejszych zadań podejmowanych przez rząd w celu poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników należą:

• zmiana kodeksu pracy w części dotyczącej bhp oraz prace legislacyjne zmierzające do pełnego uwzględnienia w prawie polskim postanowień nowych dyrektyw UE w dziedzinie bhp


• realizacja programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” (I etap: 2008-2010), stanowiącego istotne wsparcie krajowej strategii poprawy bhp na lata 2007-2012


• zintensyfikowanie kontroli przeprowadzanych w zakładach pracy przez organy nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, zwłaszcza przez PIP i PIS, przy czym w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw przewidziane jest rozszerzenie działan informacyjnych i doradczych


• kontynuacja przez KRUS działalności prewencyjnej ukierunkowanej na indywidualne gospodarstwa rolne


• doskonalenie systemu oceny zgodności wyrobów pod względem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (zwłaszcza środków ochrony indywidualnej i maszyn szczególnie niebezpiecznych)


• wdrażanie norm europejskich dotycz1cych bhp do zbioru Polskich Norm, w polskiej wersji językowej


• upowszechnianie systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy i promocja tej tematyki


• rozszerzanie i doskonalenie działalności edukacyjnej z zakresu bhp oraz wprowadzenie tej problematyki do szkolnych programów nauczania na wszystkich poziomach, a także sfinalizowanie prac nad stworzeniem podstaw prawnych do kształcenia na nowym kierunku studiów: „Bezpieczeństwo i higiena pracy”


• zorganizowanie kampanii dotyczącej przeciwdziałania problemom mięśniowo-szkieletowym pod hasłem „Mniej dźwigaj”, prowadzonej przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy we wszystkich państwach UE.