Jednym z ważniejszych szkodliwych czynników środowiskowych występujących w rolnictwie jest hałas. Powstaje on podczas pracy takich maszyn, jak: ciągniki współpracujące z zespołami maszyn rolniczych (doczepianych lub zawieszanych na ciągniku), samobieżne maszyny rolnicze (kombajny zbożowe, kombajny buraczane, sieczkarnie, kosiarki pokosowe), maszyny rolnicze stacjonarne (młocarnie, śrutowniki, gniotowniki, razdrabniacze, mieszalniki, sortowniki do ziemniaków, dojarki) oraz maszyny warsztatowo-budowlane (pilarki łańcuchowe spalinowe, pilarki tarczowe, sprężarki, przecinarki do metalu, szlifierki, wiertarki, spawarki, betoniarki). Ponieważ podstawową jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, maszyna ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym.

Zagrożenie hałasem rolników indywidualnych jest problemem mało znanym w Polsce i w dużym stopniu niedocenianym. Wynika to z braku odpowiednich przepisów prawnych umożliwiających prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy w tej gałęzi gospodarki (przez Państwową Inspekcję Pracy oraz stacje sanitarno-epidemiologiczne), niewykonywania badań środowiskowych i profilaktycznych badań lekarskich oraz braku świadomości wśród samych rolników indywidualnych o istniejącym zagrożeniu (ubytek słuchu spowodowany hałasem nie stwarza bólu, postępuje powoli i najczęściej niezauważalnie). O wadze problemu świadczy znaczna liczba hałaśliwych ciągników eksploatowanych na polskiej wsi (ponad 1.3 mln zarejestrowanych egz.) oraz duża populacja osób narażonych (około 3 mln rolników w około 2 mln gospodarstw rodzinnych). Tymczasem oficjalne statystyki KRUS nie wykazują od 1995 roku żadnych przypadków zawodowego ubytku słuchu w grupie rolników indywidualnych.

Natomiast w rolnictwie uspołecznionym zarejestrowano w 1997 roku (wg danych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi) 25 uznanych przypadków uszkodzenia słuchu, wywołanego hałasem, na ogólną liczbę 250 jednostek wszystkich zanotowanych chorób zawodowych w tym sektorze rolnym (wg danych szacunkowych w rolnictwie uspołecznionym zatrudnionych jest obecnie 250 tysięcy pracowników).

Z badań przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Wsi wynika, że we wszystkich analizowanych indywidualnych gospodarstwach rolnych znajdowały się ciągniki małej i średniej mocy, urządzenia do przygotowywania paszy (głównie śrutowniki, a także gniotowniki, rozdrabniacze, mieszalniki). Większość rolników posiadała pilarki tarczowe. Niektórzy rolnicy wykorzystywali do różnych napraw szereg maszyn warsztatowo-budowlanych, takich jak: szlifierki, wiertarki, spawarki, przecinarki, betoniarki oraz pilarki łańcuchowe spalinowe.

Z kolei w gospodarstwach uspołecznionych przewagę stanowią ciągniki o średnie| i dużej mocy oraz samojezdne maszyny rolnicze (głównie kombajny zbożowe) zasadniczą grupą osób eksponowanych na działanie hałasu w tym sektorze rolnym są operatorzy ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych.

Przeprowadzone badania hałasu emitowanego podczas pracy różnych maszyn używanych w rolnictwie wykazały, że największa zagrożenie dla narządu słuchu stwarzają, ciągniki rolnicze, których średnio 1-godzinna ekspozycja na hałas (E_A,1h) zawiera się w przedziale: 0,05-4.80 (Pa²*h) w zależności od typu, stanu technicznego ciągnika i producenta.

Hałas występujący na stanowisku obsługi ciągnika rolniczego i samojezdnej maszyny rolniczej charakteryzuje się dużą zmiennością w czasie. Jego poziom zależy przede wszystkim od szybkości obrotowej silnika napędowego, elementów roboczych, a także od stopnia obciążenia silnika, a więc wiąże się bezpośrednio z rodzajem wykonywanej pracy przez określoną maszynę. Dla przykładu: w przypadku ciągników o średniej mocy najwyższe wartości 1-godzinnej ekspozycji na hałas (E_A,1h) zanotowano podczas transportu dwóch załadowanych przyczep (4,80 Pa²*h). W trakcie cięcia kukurydzy rozdrabniaczem Orkan (3 21 Pa²*h), kultywacji (2,53 Pa²*h) i bronowania (2.35 Pa²*h), natomiast najniższe - podczas ładowania liści (0,16 Pa²*h)

Istotny hałas emitują także:
-    samojezdne maszyny rolnicze - 0.25-0,90 Pa²*h
-    kosiarki pokosowe - 0.90 Pa²*h
-    kombajny zbożowe (bez kabiny)
-    stacjonarne maszyny rolnicze - 0,04-2,94 Pa²*h

Najwyższe wartości tego wskaźnika odnotowano dla:
-    gniotownika
-    maszyn warsztatowo – budowlanych  - 0,18-27,06 Pa²*h,

przy czym szczególnie wyróżnia się:
     -    pilarka tarczowa (27,06 Pa²*h),
     -    szlifierka kątowa (11.05 Pa²*h) i
     -    pilarka łańcuchowa spalinowa (3,27 Pa²*h)

Sezonowość i różnorodność prac rolnych, wykonywanych w okresie całego roku, nietypowy rytm pracy, uzależnienie procesu produkcyjnego od warunków i sił przyrody oraz określona technologia pracy, a także stopień jej zmechanizowania przyczyniają się do powstawania niezwykle zmiennej i złożonej ekspozycji na hałas. Występowanie w gospodarstwach rolnych bardzo zróżnicowanego parku maszynowego oraz zmieniający się niemal codziennie czas ekspozycji na ten czynnik fizyczny utrudnia przeprowadzenie obiektywnej oceny zagrożenia Aktualnie brak jest podstaw do oceny rzeczywistej ekspozycji na hałas rolników indywidualnych, ponieważ jak do tej pory nikt w Polsce takich badań nie wykonywał. Dotychczasowe badania, przeprowadzone przez Instytut Medycyny Wsi, umożliwiają określenie jedynie wysokości poziomów hałasu, emitowanego podczas typowych prac rolnych, transportowych oraz prac warsztatowych, co przy braku danych dotyczących czasu ekspozycji, nie pozwala dokonać faktycznej oceny narażenia na ten czynnik.

Badania hałasu ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych dowodzą, że na stanowisku obsługi tych pojazdów istnieje potencjalne zagrożenie dla słuchu operatorów. Stopień tego zagrożenia był znacznie wyższy w latach 50 i 60, ponieważ dotyczył mało nowoczesnych modeli bez kabin lub z kabinami, które jednak nie tylko nie tłumiły docierających doń dźwięków, lecz niekiedy je wzmacniały.

W ostatnich latach obserwuje się dość duży postęp w zakresie obniżania niepożądanych dźwięków na stanowisku kierowcy. Konstruowane i produkowane są ciągniki bardziej nowoczesne, o zwiększonej mocy, gabarytowo większe oraz wyposaża się je w dźwiękoszczelne kabiny, sprowadzające hałas do wartości zbliżonej do normatywnej lub niższej. Ma to jednak dość istotne ograniczenia. Aby kabina spełniała swoje zadania (tłumiące hałas) nie należałoby otwierać okien Iub drzwi podczas pracy ciągnika. Z jednej strony pociąga to za sobą konieczność instalowania klimatyzacji w kabinie, z uwagi na prace wykonywane w porze letniej. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to nierealne; stąd obserwowane jest często otwieranie okien lub drzwi przez kierowców podczas pracy w wysokiej temperaturze powietrza na zewnątrz. Z drugiej zaś strony kierowca jest zmuszony co pewien czas otwierać tylne okno, aby kontrolować w sposób akustyczny pracę doczepionej lub zawieszonej maszyny. Fakty te pogarszają warunki akustyczne i zwiększają stopień obciążenia hałasem.

We wszystkich tych przypadkach, kiedy poziom hałasu na stanowisku operatora ciągnika rolniczego jest większy od dopuszczalnego, a równocześnie wszystkie Inne sposoby zmniejszenia poziomu tego hałasu są trudne do natychmiastowego zrealizowania, należy stosować ochronniki słuchu. Warunkiem koniecznym uzyskania wystarczającej ochrony jest prawidłowy dobór ochronników do wielkości charakteryzujących występujący hałas.
Analiza widmowa hałasu wytwarzanego przez maszyny rolnicze wykazała, że wysokie poziomy ciśnień akustycznych często przypadają głównie na częstotliwości niskie, obejmujące zasadniczo trzy pasma oktawowe 31.5; 63 i 125 herców (Hz). przy czym odnotowane wartości maksymalne tych ciśnień wynoszą od 91 do 113 decybeli (dB). Spośród maszyn pomocniczych (warsztatowych) używanych w gospodarstwach rolnych największe zagrożenie dla narządu słuchu (zwłaszcza przy dłuższej ekspozycji) stanowi pilarka tarczowa generująca hałas o wysokich i bardzo wysokich częstotliwościach obejmujących oktawy od 500 do 8000 Hz. Maksymalne wartości poziomów ciśnień akustycznych odnotowane w czasie pracy tej maszyny (przerzynka drewna) wynoszą od 102 do 105 dB w pasmach od 2000 do 8000 Hz.

Reasumując należy stwierdzić, że:

• spośród maszyn stosowanych w rolnictwie, generujących hałas, największe zagrożenie dla narządu słuchu stwarzają ciągniki średniej i małej mocy, kombajny zbożowe oraz maszyny warsztatowo-budowlane, a zwłaszcza pilarki tarczowe



• dotychczas uzyskane wyniki badań świadczą o występowaniu istotnego nagrożenia rolników hałasem, stwarzającego potencjalne ryzyko zawodowego ubytku słuchu



• w przypadku, kiedy techniczne sposoby zmniejszenia hałasu występującego w rolniczym środowisku pracy są trudne do zrealizowania, należy stosować indywidualne ochronniki słuchu.