Zagrożenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym. Podczas wykonywania wielu różnych prac produkcyjnych rolnik jest narażony na działanie biologicznych czynników szkodliwych. Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro- i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane, które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu oddechowego i skóry.

Wyróżnia się trzy grupy biologicznych czynników szkodliwych:

• czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki


• alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne, np : selery, pasternak, rutę i inne


• alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, promieniowce, grzyby), rośliny i zwierzęta

Występują w pyłach organicznych i są uwalniane w dużych ilościach do powietrza wdychanego przez rolnika.
Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mleć działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze.

W wydzielinach, wydalinach i tkankach zwierzęcych mogą znajdować się zarazki i alergeny wytwarzane przez same zwierzęta lub przez towarzyszące im drobnoustroje, które wywołują choroby odzwierzęce, czyli choroby przenoszone ze zwierząt na człowieka. Zarazki i pasożyty wywołujące choroby odzwierzęce mogą wnikać do organizmu człowieka różnymi drogami: drogą oddechową (np. zarazki gruźlicy odzwierzęcej. choroby ptasiej), pokarmową (zarazki salmoneloz, włośnicy), przez skórę (zarazki różycy, wścieklizny, kleszczowego zapalenia mózgu) i błony śluzowe (zarazki wąglika) oraz przez łożysko matki (zarazki toksoplazmozy). Do zakażenia dochodzi najczęściej przez bezpośredni kontakt:

• ze zwierzętami - szczególne zagrożenie stanowią zwierzęta chore, które mogą wydalać szkodliwe czynniki biologiczne z krwią, śliną, kalem, moczem i wodami płodowymi


• z produktami pochodzenia zwierzęcego: mięsem, przetworami mięsnymi, mlekiem, sierścią, wełną i skórami


• z przedmiotami służącymi do pielęgnacji zwierząt

Należy podkreślić, ze zarazki chorób odzwierzęcych mogą być przenoszone przez stawonogi (drobne roztocza, owady, kleszcze) bezpośrednio ze zwierząt na człowieka lub pośrednio, tzn. na przedmioty, z których korzysta rolnik.
Niektóre objawy chorób odzwierzęcych mogą być podobne do objawów grypy czy ospy. takie są np. objawy choroby wywoływanej przez wirusy odzwierzęce występujące u bydła i owiec Z kolei wirus rzekomego pomoru drobiu powoduje u hodowców drobiu i pracowników kombinatów drobiarskich ostre zapalenie spojówek. Dlatego ważne jest nieleteeważenie zaobserwowanych ob|awów i konsultowanie ich z lekarzem.
O tym. jak poważne zagrożenie stanowią choroby odzwierzęce, może świadczyć fakt iż w Polsce w latach 1987-96 odnotowywano rocznie około 46 tysięcy przypadków tych chorób.

Na kontakt z zarazkami wywołującymi choroby odzwierzęce narażeni są przede wszystkim rolnicy wykonujący następujące prace:

• przy produkcji roślinnej - sprzęt, omłoty i transport zbóż. prace w młynach i elewatorach zbożowych


• przy hodowli zwierząt
       ■ bydła: dojenie, karmienie bydła
       ■ trzody chlewnej: karmienie i obsługa
       ■ drobiu: robotnik zatrudniony w zakładzie wylęgowym i brojlerni
       ■ zwierząt futerkowych: przygotowywanie paszy, karmienie, pielęgnacja, czyszczenie klatek, ubój

Substancje roślinne mogą wywierać ujemny wpływ na organizm człowieka poprzez działanie trujące (toksyczne), drażniące i alergizujące. Niektóre z nich rozwijają swoje działanie pod wpływem dodatkowego czynnika, np. światła słonecznego Substancje roślinne mogą wnikać do organizmu człowieka drogą oddechową i przez skórę. Mogą również oddziaływać bezpośrednio na skórę.

Wdychanie pyłów drzewnych (m.in. dębu, jesionu, buku) i pyłków kwiatowych drzew owocowych oraz roślin uprawnych może być przyczyną wystąpienia chorób układu oddechowego.

Choroby skóry są natomiast wywoływane przez uprawiane rośliny (np. sałata, cebula, czosnek), zioła (np. rumianek), kwiaty (np. żonkile, stokrotki). Zmiany na skórze mogą występować podczas pracy z jęczmieniem (jęczmienne zapalenie skóry). Podczas prac leśnych przyczyną zmian wypiyskowych na skórze może być kontakt z mchem, żywicą, sokiem drzew (buk, olcha, jodła biała, cis, kasztanowiec, jałowiec).

W wilgotnych paszach, w których nastąpił proces samozagrzewania (do 55-70 "C) rozwijają się promieniowce wywołujące alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych. Do uczulenia dochodzi podczas pracy z przegrzaną paszą, w wyniku wdychania pyłu z zarodnikami promieniowców. Nie obojętne są również bakterie gram-ujemne występujące na powierzchni wielu roślin, zwłaszcza na ziarnie zbóż, w pyle z siana, jęczmienia i ziół, jak również w pyle z drobiu i przy hodowli świń.

Istotny udział w wywoływaniu chorób zawodowych u rolników mają grzyby pleśniowe rozwijające się na składowanych surowcach roślinnych i w pomieszczeniach hodowlanych w warunkach podwyższonej wilgotności i temperatury. Grzyby pleśniowe mogą być przyczyną chorób takich, jak astma oskrzelowa, grzybica płuc.

Do chorób najczęściej wywoływanych przez szkodliwe czynniki biologiczne zawarte w pyłach organicznych należą.
     ■     choroby płuc
     ■     choroby górnych dróg oddechowych (w tym nowotwory)
     ■     choroby skóry
     ■     zapalenie spojówek
     ■     choroby zakaźne i inwazyjne

Najczęściej występującymi objawami związanymi z oddziaływaniem pyłów organicznych są: duszność o różnym nasileniu, kaszel, bóle głowy, dreszcze, ogólne złe samopoczucie, podwyższona temperatura ciała, kłucia w klatce piersiowe], podrażnienie spojówek.

Gleba stanowi najmniejsze zagrożenie pod względem biologicznym. Mogą znajdować się w niej grzyby wywołujące zakażenie skóry, bakterie i grzyby wywołujące alergie, rzadko natomiast obecne są w glebie zarazki chorób odzwierzęcych

• przechowywać surowce roślinne w odpowiednich warunkach nie dopuszczając do rozwoju drobnoustrojów


• dbać o czystość pomieszczeń inwentarskich


• usprawniać i doskonalić wentylację w pomieszczeniach inwentarskich (redukowaćzapylenie w łych pomieszczeniach)


• stosować środki ochrony indywidualnej