Hałas infradźwiękowy – dokumentacja Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Danuta Augustyńska, Anna Kaczmarska-Kozłowska, Mariola Śliwińska-Kowalska, Maria Kameduła Hałas infradźwiękowy – procedura pomiarowa Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Danuta Augustyńska, Anna Kaczmarska-Kozłowska Hałas ultradźwiękowy – dokumentacja Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Jolanta Koton, Danuta Augustyńska Hałas ultradźwiękowy – procedura pomiarowa Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Jolanta Koton, Mariola Śliwińska-Kowalska, Danuta Augustyńska, Maria Kameduła Pola i promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu częstotliwości  0 Hz - 300 GHz – dokumentacja Henryk Korniewicz, Jolanta Karpowicz, Krzysztof Gryz, Halina Aniołczyk, Marek Zmyślony, Roman Kubacki, Zbigniew Ciołek Załącznik 1. Tekst jednolity rozporządzenia opracowany przez autorów na podstawie DzU nr 4/2001 oraz DzU 79/1998 Załącznik 2. Projekty polskich norm Specyfika pomiarów i oceny wolnozmiennych pól magnetycznych w środowisku pracy Jolanta Karpowicz, Krzysztof Gryz

Hałas infradźwiękowy – dokumentacja
Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Danuta Augustyńska,
Anna Kaczmarska-Kozłowska, Mariola Śliwińska-Kowalska, Maria Kameduła

Infradźwiękami przyjęto nazywać dźwięki lub hałas, którego widmo jest głównie zawarte w paśmie częstotliwości od l Hz do 20 Hz (ISO 7196). Z kolei hałas infradźwiękowy to hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach infradźwiękowych i niskich słyszalnych do 50 Hz (PN-86/N-01338).
Źródłem hałasu infradźwiękowego w środowisku pracy są środki transportu oraz niektóre maszyny i urządzenia przemysłowe, w tym sprężarki tłokowe, pompy próżniowe, dmuchawy, piece hutnicze, młoty kuźnicze, kraty wstrząsowe, formierki maszynowe, urządzenia energetyczne elektrowni cieplnych (młyny, kominy, kotły i wentylatory kotłowe), wentylatory przemysłowe, maszyny drogowe, silniki odrzutowe testowane w hamowniach oraz urządzenia młynów zbożowych (przesiewacze zbożowe). Poziomy ciśnienia akustycznego (w pasmach oktawowych o częstotliwościach środkowych 4 ÷ 31,5 Hz), występujące zwykle na stanowiskach pracy związanych z wymienionymi maszynami, wahają się w granicach od 80 dB do 120 dB.
Dominującym skutkiem ekspozycji zawodowej na infradźwięki jest ich działanie uciążliwe, występujące już przy niewielkich przekroczeniach progu słyszenia, przejawiające się subiektywnie odczuwanymi stanami nadmiernego zmęczenia, dyskomfortu, senności oraz zaburzeniami sprawności psychomotorycznej i funkcji fizjologicznych.
Obowiązujące obecnie wartości dopuszczalne hałasu infradźwiękowego*) nie są powiązane z progami percepcji słuchowej infradźwięków i nie odpowiadają wynikom badań doświadczalnych dotyczących subiektywnej oceny uciążliwości infradźwięków (krzywa G wg ISO 7196:1995).
Propozycje nowych wartości dopuszczalnych hałasu infradźwiękowego uwzględniają obecny stan wiedzy na temat skutków oddziaływania, stosowane w innych krajach (a w szczególności w Szwecji i USA) kryteria oceny, wytyczne zawarte w normach międzynarodowych oraz własne wyniki pomiarów hałasu w środowisku pracy.
Jako wartości dopuszczalne ze względu na ochronę zdrowia ogółu pracowników (wartości NDN) zaproponowano:
- równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy, równy 102 dB (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu infradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu);
- szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego równy 145 dB.
Jako wartości dopuszczalne w odniesieniu do stanowisk pracy dla grup o szczególnej wrażliwości (kobiety ciężarne, osoby młodociane) zaproponowano:
- równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, równy 86 dB;
- szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego równy 145 dB.


* Wartości normatywu obowiązujące zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (DzU nr 79, poz. 513).

Hałas ultradźwiękowy – dokumentacja
Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Jolanta Koton, Danuta Augustyńska


Hałas ultradźwiękowy to hałas, w którego widmie występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszal­nych i niskich ultradźwiękowych (od 10 kHz do 40 kHz).
Głównymi źródłami hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy są tzw. technologiczne urządzenia ultradźwiękowe niskich częstotliwości, takie jak: myjki, zgrzewarki, ultradrążarki, lutownice ręczne i wanny do cynowania (cynkowania) detali. Hałas ultradźwiękowy jest również emitowany przez sprężarki, palniki, zawory, narzędzia pneumatyczne oraz maszyny wysokoobrotowe, w tym strugarki, frezarki, szlifierki, piły tarczowe i niektóre maszyny włókiennicze.
Hałas ultradźwiękowy działa szkodliwie na narząd słuchu (powoduje ubytki słuchu), a także wpływa ujemnie na układ przedsionkowy, co objawia się bólami i zawrotami głowy, zaburzeniami równowagi i nudnościami. Badania oddziaływań pozasłuchowych wykazały, że ekspozycja zawodowa na hałas ultradźwię­kowy o poziomach powyżej 80 dE w zakresie częstotliwości słyszalnych i ponad 100 dB w zakresie niskich częstotliwości ultradźwiękowych wywołuje zmiany o charakterze wegetatywnym.
Mierzone na stanowiskach pracy wartości poziomu ciśnienia akustycznego często przekraczają aktualne wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) hałasu ultradźwiękowego*). Przekroczenia wartości do­puszczalnych rejestrowane są jedynie w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych z przedziału od 10 kHz do 40 kHz.
Mając na uwadze wyniki badań i analiz własnych, doniesienia literatury przedmiotu, zalecenia zawarte w normie ISO 9612:1997 i uwzględniając możliwości techniczne realizacji pomiarów zaproponowano:
- przyjęcie jako podstawy oceny narażenia na hałas ultradźwiękowy równoważnych poziomów ciśnienia akustycznego odniesionych do 8-godzinnego dnia pracy lub (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu ultradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu) tygodnia pracy oraz maksymalnych poziomów ciśnienia akustycznego, określonych w pa­smach tercjowych
- ograniczenie oceny do zakresu pasm tercjowych o częstotliwościach środkowych z przedziału od 10 kHz do 40 kHz
- utrzymanie w ww. pasmach tercjowych dotychczasowych wartości dopuszczalnych ze względu na ochronę zdrowia ogółu pracowników (wartości NDN) i w odniesieniu do stanowisk pracy dla grup pra­cowników o szczególnej wrażliwości (kobiety ciężarne, osoby młodociane), (DzU nr 79, poz. 513, 1998; DzU nr 14, poz. 545, 1996; DzU nr 85, poz. 500, 1990).

* Wartości normatywu obowiązujące zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 17 cferwca 1998 r. (DzU nr 79, poz. 513).

Pola i promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu częstotliwości  0 Hz - 300 GHz – dokumentacja
Henryk Korniewicz, Jolanta Karpowicz, Krzysztof Gryz, Halina Aniołczyk, Marek Zmyślony, Roman Kubacki, Zbigniew Ciołek

Do najczęściej występujących źródeł pól elektromagnetycznych należą elektroenergetyczne urządzenia przesy­łowo-rozdzielcze, radiowe i telewizyjne stacje nadawcze, urządzenia telekomunikacji bezprzewodowej, diagno­styczny i terapeutyczny sprzęt medyczny oraz przemysłowe urządzenia elektrotermiczne.
Rodzaj i skutki zdrowotne ekspozycji ludzi na pola elektromagnetycznego zależą od częstotliwości i natężania tego pola oraz od przestrzennego rozkładu pola i czasu ekspozycji. W zakresie wielkiej częstotliwości (powyżej 100 kHz) dominują skutki termiczne, a przy niskich częstotliwościach decydującą rolę odgrywają skutki stymulacji tkanki pobudliwej (nerwowej i mięśniowej). Liczne niespecyficzne skutki zdrowotne wiązane są z ekspozycją długoterminową, m.in. zaburzenia układów: nerwowego, sercowo-naczyniowego i odpornościowego oraz promocja procesu nowotworowego. Mechanizm oddziaływania pól elektromagnetycznych na organizm ludzki nie jest dzisiaj jeszcze wystarczająco poznany. Dlatego w zaleceniach dotyczących ograniczania ekspozycji na pola elektromagnetyczne stosowane są szeroko współczynniki bezpieczeństwa, uwzględniające istniejące niejasności w tym zakresie.                            
Projekt nowelizacji najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) pól elektromagnetycznych został opracowany na podstawie analizy aktualnie obowiązujących polskich przepisów (ustanawianych od 1972 r.), zaleceń międzynarodowych, m.in. zaleceń ICNIRP (1998), ("Guidelines for limiting exposure to time-varying electric. Magnetic and electromagnetic fields (up to 300 GHz)"), normy IEEE (1999), ("Standard for safety levels with re­spect to human exposure to radio frequency electromagnetic fields, 3 kHz to 300 GHz"), zaleceń Międzynaro­dowej Organizacji Pracy (ILO, 1999) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, 1998), projektów norm europej­skich (ENV, 1995) oraz przeglądu światowej literatury, dotyczącej skutków biologicznych i zdrowotnych zwią­zanych z ekspozycją na pola elektromagnetyczne. Przyjęto za celowe scalenie i ujednolicenie istniejących ure­gulowań prawnych przez włączenie ich postanowień do nowelizowanego rozporządzenia ministra pracy i polity­ki społecznej w sprawie zmiany wartości NDN.
Utrzymano zasady ograniczania ekspozycji pracowników oparte na koncepcji stref ochronnych (niebezpiecznej, zagrożenia i pośredniej) oraz skracaniu czasu przebywania w strefie zagrożenia, zgodnie ze zweryfikowanym i ujednoliconym kryterium opartym na dozie i wskaźniku ekspozycji.
Omawiany projekt ujednolica postanowienia dotychczasowego systemu ograniczania ekspozycji, wprowadzając wartości NDN w całym paśmie częstotliwości od O Hz do 300 GHz. Wprowadzono zwiększoną ekspozycję dopuszczalną kończyn na pole magnetyczne w stosunku do ekspozycji całego ciała w szerszym zakresie często­tliwości, do 800 kHz.
Wartości NDN są bardziej zbliżone do zaleceń ICNIRP po nowelizacji i uzupełnieniu zakresów częstotliwości, w których dotychczas nie były one określone, oraz wprowadzeniu zakresów częstotliwości, w których wartości NDN są zależne od częstotliwości. Przedstawiono je w poniższym zestawieniu, prezentującym dopuszczalne natężenie pola elektrycznego i magnetycznego dla 8-godzinnej ekspozycji zawodowej w poszczególnych zakre­sach częstotliwości:

0 Hz ≤f≤ 0,5 Hz − 20000 V/m;8000 A/m        0,8 MHz <f ≤ 3 MHz − 100 V/m; 8/f
0,5 Hz <f≤ 50 Hz − 10000 V/m;200 A/m        3 MHz < f ≤ 15 MHz − 300/f V/m; 8/f  
0,05 kHz <f≤ 0,3 kHz − 10000 V/m;10/fA/m   15 MHz < f ≤ 150 MHz − 20 V/m; 8/f  
0,3 kHz <f≤ 1 kHz − 100/f V/m; 10/f A/m      0,15 GHz <f≤ 3 GHz − 20 V/m; 0,053
1 kHz<f≤800 kHz − 100 V/m; 10 A/m        3 GHz <f≤ 300 GHz − 0,16f + 19,5 V/m; −

Do precyzyjnej jednolitej oceny ekspozycji wprowadzono pojęcie dozy i wskaźnika ekspozycji. Doza została zdefiniowana, niezależnie od częstotliwości, jako iloczyn kwadratu natężenia pola i czasu ekspozycji. Wartość dozy dopuszczalnej w ciągu jednej zmiany roboczej zdefiniowano jako iloczyn kwadratu dopuszczalnego natę­żenia pola dla ekspozycji w ciągu zmiany roboczej (wartość rozgraniczająca strefę pośrednia od zagrożenia) i zmianowego czasu ekspozycji (8 h). Dopuszczalny czas ekspozycji na granicy strefy niebezpiecznej i zagrożenia wynosi ok. 5 min i wynika z ustalonej dozy dopuszczalnej oraz przyjętej zasady, że największa wartość natęże­nia pola w strefie zagrożenia jest 10 razy mniejsza od minimalnej (odpowiadająca ekspozycji 8-godzinnej w ciągu dnia pracy).
W przypadku pól impulsowych dodatkowo powinien być spełniony warunek ograniczania maksymalnych war­tości natężenia pola elektrycznego w impulsie, poniżej: 4,5 kV/m w zakresie częstotliwości 0,1 ÷ 3 Ghz; 0,43f+3,2 kV/m w zakresie 3 ÷ 10 GHz oraz 7,5 kV/m w zakresie 10 ÷ 300 GHz.
W projekcie nowelizacji uwzględniono ostatnie kierunki zmian w regulacjach międzynarodowych, włącznie z Unią Europejską. Wzięto również pod uwagę skutki zwiększonej absorpcji energii pola elektromagnetycznego w organizmie ludzkim w zakresach tzw. częstotliwości rezonansowych. W zakresie częstotliwości O Hz 3 GHz ocena ekspozycji powinna być dokonana na podstawie wskaźnika ekspozycji przy uwzględnieniu pola elek­trycznego i magnetycznego, z powodu występowania ekspozycji w strefie bliskiej i możliwości rezonansowego pochłaniania energii elektromagnetycznej. Koncepcja stref ochronnych została utrzymana jako wygodne narzę­dzie do klasyfikacji ekspozycji w polach elektromagnetycznych. Przyjęto utrzymanie w możliwie najszerszym zakresie status quo, tak aby ułatwić kontynuację zasad systemu ochrony, który sprawdził się w praktyce.

Specyfika pomiarów i oceny wolnozmiennych pól magnetycznych w środowisku pracy
Jolanta Karpowicz, Krzysztof Gryz

Kryteria oceny ekspozycji pracowników na wolnozmienne pola magnetyczne o częstotliwości poniżej 1 kHz wprowadzono w kraju po raz pierwszy. W artykule przedstawiono aparaturę pomiarową i problematykę związaną z wykorzystaniem wyników pomiarów do prawidłowej oceny takich pół, dla których kryteria oceny ustalone są jako wartości zależne od częstotliwości. Na przykładzie często występujących w rzeczywistych warunkach ekspozycji niesinusoidalnych pól magnetycznych przeanalizowano problemy pomiaru i ich poprawnej oceny na podstawie wskaźnika ekspozycji, ze szczególnym uwzględnianiem szerokopasmowego pomiaru wartości skutecznej.