Acetofenon – dokumentacja Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Marek Dobecki Atrazyna – dokumentacja Jan K. Ludwicki, Paweł Struciński Chloroform – dokumentacja Marek Jakubowski, Jolanta Gromadzińska Fonofos – dokumentacja Renata Soćko, Jan Stetkiewicz Kadm i jego związki nieorganiczne – dokumentacja Marek Jakubowski Kaptan – dokumentacja Jan K. Ludwicki, Paweł Struciński Octan etylu – dokumentacja Sławomir Czerczak, Małgorzata Kupczewska-Dobczewska Octan izopentylu – dokumentacja Renata Soćko, Sławomir Czerczak Octan izopropylu – dokumentacja Jan Stetkiewicz, Hanna Grunt Octan metylu – dokumentacja Jan Stetkiewicz, Hanna Grunt Octan 2-metoksypropylu – dokumentacja Andrzej Starek Octan pentan-2-ylu – dokumentacja Sławomir Czerczak, Hanna Grunt Octan pentan-3-ylu– dokumentacja Renata Soćko, Sławomir Czerczak Octan propylu – dokumentacja Hanna Grunt, Sławomir Czerczak Octan tert-pentylu – dokumentacja Sławomir Czerczak, Hanna Grunt Stiban – dokumentacja Renata Soćko, Jan Stetkiewicz

Acetofenon – dokumentacja
Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Marek Dobecki

Acetofenon jest oleistą cieczą o przyjemnym zapachu. Jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym jako środek zapachowy mydeł, detergentów, kremów, perfum, katalizator w procesie polimeryzacji olefin, w syntezie organicznej jako fotouczulacz, rozpuszczalnik dla żywic, estrów celulozy i plastyfikatorów, a także dodatek do lodów, pudingów, gum do żucia i żelatyny. Był stosowany jako środek nasenny – hypnon.
Głównym skutkiem działania acetofenonu u ludzi po narażeniu drogą inhalacyjną jest działanie drażniące na oczy i skórę, natomiast duże stężenia powodują objawy depresji ze strony ośrodkowego układu nerwowego i senność.
Acetofenon działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy zwierząt, a jego duże dawki mogą powodować śmierć z powodu niewydolności oddechowej.
Stężenie 100 mg/m³ wyznaczone na podstawie wyników badań i obserwacji pracowników przemysłu chemicznego jako maksymalne stężenie, przy którym nie obserwuje się zdrowotnych skutków przewlekłego narażenia na acetofenon, przyjęto za wartość NOAEL dla działania drażniącego acetofenonu u ludzi. Do wyliczenia wartości NDS przyjęto współczynnik niepewności równy 2 związany z wrażliwością osobniczą.
Proponuje się ustalić wartość NDS acetofenonu na poziomie 50 mg/m³.
Wartość NDSCh zaproponowano przyjąć na poziomie 2 razy większym od wartości NDS, tj. wynoszącym 100 mg/m³ na podstawie działania drażniącego acetofenonu.
Nie ma podstaw do ustalenia wartości DSB.

Atrazyna – dokumentacja
Jan K. Ludwicki, Paweł Struciński

Atrazyna (2-chloro-4-etyloamino-6-izopropyloamino-1,3,5-triazyna) jest her- bicydem, powszechnie stosowanym w zwalczaniu chwastów dwuliściennych i niektórych jednoliściennych w uprawie m.in. kukurydzy, ziemniaków i roślin sadowniczych. Jest także stosowana w leśnictwie (szkółki leśne) i na terenach rolniczo nieużywanych. Nie jest produkowana w Polsce.
W dostępnej literaturze nie ma doniesień dotyczących ostrego zatrucia atrazyną u ludzi. Nie ma też danych pozwalających na ustalenie zależności dawka-efekt u osób narażonych zawodowo. Opisywane są nieliczne przypadki wystąpienia reakcji skórnych po kontakcie z atrazyną. W badaniach epidemiologicznych przeprowadzonych we Włoszech i USA stwierdzono, że narażenie na herbicydy z grupy triazyn (m.in. atrazynę) może wiązać się ze wzrostem ryzyka wystąpienia nowotworu jajników (Włochy) i m.in. chłoniaka nieziarniczego u mężczyzn (USA).
Atrazyna jest związkiem wykazującym niewielką toksyczność ostrą w stosunku do różnych gatunków zwierząt, niezależnie od drogi narażenia. I tak, przy narażeniu per os wartość LD₅₀ dla gryzoni waha się od 600 do 4000 mg/kg m.c. Bydło i owce są bardziej wrażliwe na działanie toksyczne herbicydu. W przypadku dermalnego podania atrazyny, wartości LD₅₀ dla szczura wynoszą > 3100 mg/kg m.c., a dla królika − 7500 mg/kg m.c. Podobnie duże są nieliczne w literaturze i specjalistycznych bazach danych wartości LC₅₀ przy narażeniu ostrym drogą inhalacyjną (przez 4 h) i przekraczają one stężenie 5000 mg/m³. W badaniach przewlekłych na szczurach, myszach i psach, których wyniki udostępniono w Internecie, wyznaczono wartości NOAEL wynoszące odpowiednio: 3,5; około 40,0 oraz 4,97 mg/kg m.c./dzień.
Ogromna większość danych wskazuje, że atrazyna nie wykazuje działania mutagennego. Jej działanie rakotwórcze w badaniach na zwierzętach stwierdzono tylko po podawaniu bardzo dużych dawek. W 1991 r. IARC zakwalifikowała atrazynę do grupy 2B. Atrazyna wykazuje działanie embriotoksyczne przy jej podawaniu ciężarnym samicom wyłącznie w dawkach toksycznych dla matek. Wyniki uzyskane po narażeniu zwierząt laboratoryjnych nie upoważniają do zaliczenia atrazyny do związków teratogennych ani mających wpływ na rozrodczość.
Atrazyna łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, może być też wchłaniana przez skórę i układ oddechowy. Ulega stosunkowo szybkiemu metabolizmowi i jest wydalana głównie z moczem. W badaniu na osobach narażonych (6 osób) wykazano istnienie zależności między stężeniem atrazyny w powietrzu a sumą stężeń metabolitów wydalanych z moczem.
Proponowana wartość NDS na poziomie 5 mg/m³ opiera się na wynikach 2-letnich badań na szczurach, w których wyznaczono wartość NOAEL na poziomie 3,5 mg/kg m.c./dzień (efekt krytyczny − spadek tempa przyrostu masy ciała w stosunku do grupy odniesienia). Rozwiązanie takie jest analogiczne do przyjętego w USA przez ACGIH.

Chloroform – dokumentacja
Marek Jakubowski, Jolanta Gromadzińska

Chloroform (CHCl₃) jest lotnym bezbarwnym płynem o charakterystycznym duszącosłodkim zapachu. 98% wyprodukowanego CHCl₃ wykorzystuje się do syntezy dichlorofluorometanu − substancji chłodzącej stosowanej we wszystkich typach urządzeń chłodniczych. Stosowany jest także jako rozpuszczalnik oraz odczynnik chemiczny w różnego rodzaju procesach technologicznych oraz w laboratoriach analitycznych. W przeszłości był stosowany jako środek anestetyczny przy zabiegach chirurgicznych.
Pracownicy narażeni w miejscu pracy na działanie CHCl₃ o stężeniu 114  ÷ 382 mg/m³ skarżyli się na skrajne zmęczenie, kłopoty z koncentracją, a ponadto na dolegliwości ze strony układu pokarmowego (wzdęcia, zgaga, mdłości). Przy narażeniu na związek o stężeniu powyżej 924 mg/m³ opisano wzrost przypadków powiększenia wątroby u badanych pacjentów. W grupie pracowników narażanych na 400 ppm (1985 mg/m³) opisywano częstsze przypadki toksycznego zapalenia wątroby niż w porównywalnej populacji osób nie narażanych.
Na podstawie wyników badań epidemiologicznych wykazano, że iloraz szans urodzenia dziecka z hypotrofią wewnątrzmaciczną jest proporcjonalny do stężenia chloroformu w wodzie pitnej.
Na podstawie wyników badań toksyczności ostrej na zwierzętach wykazano, że narządem docelowym jest wątroba. U myszy obserwowano zależne od dawki zmiany martwicze w wątrobie. W narażeniach przewlekłych na działanie związku o stężeniach większych niż 10 mg/m³ przez 6 miesięcy powodowało zmiany histopatologiczne w wątrobie i nerkach myszy, szczurów, świnek morskich oraz królików. U myszy B6C3F₁ narażanych na chloroform o stężeniach 5 ÷ 1500 mg/m³ przez 90 dni obserwowano zależny od dawki wzrost uszkodzeń hepatocytów wątroby oraz wzrost liczby uszkodzeń małżowiny sitowej nosa szczurów F344 narażanych na związek o stężeniach 5 ÷ 1500 mg/m³ CHCl₃. Skutki działania chloroformu na potomstwo myszy i szczurów obserwowano po narażeniu ciężarnych samic odpowiednio na chloroform o stężeniu 500 mg/m³ oraz 1500 mg/m³. CHCl₃ działa toksycznie na wątrobę i nerki wielu gatunków zwierząt. Mechanizm jego działania toksycznego zależny jest od produktów metabolizmu, głównie fosgenu. Chloroform jest wchłaniany przez skórę, stosunek szybkości przenikania przez skórę do krytycznej szybkości przenikania przez skórę F₁/F_l* wynosi 0,03.
Na podstawie publikowanych w latach 1994-1996 wyników badań toksyczności inhalacyjnej CHCl₃ u szczurów narażanych przez 90 dni, można przyjąć, że wartość NOAEL wynosi 50 mg/m³, natomiast wartość LOAEL 150 mg/m³.

Przy ustalaniu wartości NDS, na podstawie stężenia NOAEL, wprowadzono współczynniki niepewności:
2 − dla różnic międzygatunkowych,
2 − dla wrażliwości osobniczej,
2 − narażenie podprzewlekłe − przewlekłe,
stąd wartość NDS wynosi:  
                    50 mg/m³
NDS = --------------------- = 6,25 mg/m³,
                    2 · 2 · 2

przyjmując zaś wartość LOAEL za podstawę przy ustalaniu wartości NDS, wprowadzono współczynniki niepewności:
2 − dla różnic międzygatunkowych,
2 − dla wrażliwości osobniczej,
2 − narażenie podprzewlekłe przewlekłe,
2 − wartość LOAEL wartość NOAEL,

stąd wartość NDS wynosi:  

                 150 mg/m³
NDS = --------------------- = 9,4 mg/m³,
                 2 · 2 · 2 · 2

Wartość NDS dla chloroformu powinna wynosić 8 mg/m³.

Fonofos – dokumentacja
Renata Soćko, Jan Stetkiewicz

Fonofos (etyloditiofosfonian O-etylu-S-fenylu) jest jasnożółtą cieczą o ostrym zapachu merkaptanu. Stosowany jest powszechnie w rolnictwie jako insektycyd, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce nie jest produkowany. Pestycyd ten wchłania się do organizmu człowieka z dróg oddechowych, drogą pokarmową oraz przez skórę.
W Unii Europejskiej substancję tę uznano za niebezpieczną i oznaczono ją symbolem niebezpieczeństwa: R 26/27/28 − produkt bardzo toksyczny przy wdychaniu, w kontakcie ze skórą i w razie połknięcia. Natomiast według obowiązującego w Polsce podziału pestycydów, fonofos zaklasyfikowano do grupy pierwszej, czyli do trucizn.
Fonofos nie wykazuje działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz nie wpływa na rozrodczość.
Na podstawie wyników dwuletnich badań na psach, otrzymujących dziennie w paszy 0,2 lub od 0,4 do 6,0 mg fonofosu/kg m.c. stwierdzono, że dawka 0,2 mg/kg była dawką nieefektywną. Pozostałe dawki powodowały spadek aktywności cholinoesterazy i wiele objawów z tym związanych.
Działanie układowe fonofosu wynika z mechanizmu działania toksycznego, który polega głównie na hamowaniu aktywności esteraz, w tym cholinoesteraz oraz tzw. esterazy neurotoksycznej. Skutkiem zablokowania aktywności cholinoesteraz jest nadczynność układu cholinergicznego.
Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia ustalono na podstawie wyników badań z doświadczenia dwuletniego przeprowadzonego na psach. Otrzymana doświadczalnie wartość NOEL dla psów narażanych na fonofos per os wynosi 0,2 mg/kg/dzień. Wyliczona wartość NDS fonofosu równa 0,1 mg/m³ jest zgodna z wartością obowiązującą w innych państwach. Zaproponowana wartość NDS fonofosu na poziomie 0,1 mg/m³ powinna zapobiegać skutecznie skutkom długotrwałego narażenia na insektycyd (głównie obniżeniu aktywności cholinoesteraz) w warunkach narażenia zawodowego.
Brak jest przesłanek do ustalenia wartości NDSCh. Zgodnie z zaleceniami WHO proponuje się ustalić wartość dopuszczalnego stężenia biologicznego, tj. obniżenie aktywności acetylocholinoesterazy w krwinkach czerwonych do poziomu 70% aktywności wyjściowej. Biorąc pod uwagę wchłanialność przez skórę fonofosu, należy oznaczyć związek literami "Sk".

Kadm i jego związki nieorganiczne – dokumentacja
Marek Jakubowski

Kadm jest białym metalem o niebieskawym odcieniu. Tworzy szereg związków, występując w nich wyłącznie w stopniu utlenienia 2⁺. Związki kadmu są w różnym stopniu rozpuszczalne w wodzie − od dobrze rozpuszczalnych (octan, chlorek, siarczan) do praktycznie nierozpuszczalnych (tlenek, siarczek).
W 1985 r. udział kadmu stosowanego do galwanizacji wynosił około 25%, a do produkcji akumulatorów kadmowo-niklowych 37%. Do produkcji stabilizatorów tworzyw sztucznych oraz pigmentów zużywano 22 i 12% wytwarzanego kadmu. Ponadto kadm jest wykorzystywany do produkcji stopów, ceramiki i szkła.
Do grup największego ryzyka zalicza się pracowników zatrudnionych przy produkcji akumulatorów niklowo-kadmowych, stopów, pigmentów kadmowych oraz barwieniu tworzyw sztucznych pigmentami, pracowników hut metali nieżelaznych oraz spawaczy tnących metale powleczone antykorozyjną warstwą kadmu.
Istniejące dane o narażeniu zawodowym w Polsce z 1994 r. wskazywały, że na działanie kadmu o stężeniach powyżej wartości NDS narażonych było 210 osób (pyły) i 46 osób (dymy).
Kadm ulega wchłanianiu z płuc i z przewodu pokarmowego. U ludzi wydajność wchłaniania z przewodu pokarmowego wynosi ok. 4 ÷ 6%, a 5 ÷ 20% wdychanego kadmu ulega deponowaniu w płucach. Kadm ulega deponowaniu w wątrobie i w nerkach (ok. 40 ÷ 80 puli ustrojowej) w formie związanej z metalotioneiną. Stężenie kadmu w korze nerki jest większe niż w części rdzennej. Eliminacja kadmu z ustroju jest procesem powolnym. Biologiczne okresy półtrwania kadmu we krwi wynosiły po zakończeniu narażenia zawodowego od 75 do 130 dni dla pierwszej fazy i 16 lat dla drugiej fazy.
Za narządy krytyczne dla toksycznego działania kadmu i jego związków nieorganicznych u ludzi uznano nerki i płuca, na podstawie wyników badań populacji narażonych. Efektem krytycznym w przypadku działania kadmu na nerki jest wzmożone wydalanie w moczu białek niskocząsteczkowych, natomiast efektem krytycznym w przypadku działania na płuca jest działanie rakotwórcze.
Prawdopodobieństwo wystąpienia objawów zaburzeń funkcji nerek jest zależne od stężenia kadmu w korze nerki. To ostatnie stwierdzenie odnosi się jedynie do nerki zdrowej, w której ma miejsce proces kumulacji kadmu. Można przyjąć, że stężenie krytyczne kadmu w korze nerki, wynoszące około 200 mg/kg zostało obecnie zaakceptowane w odniesieniu do populacji narażonej w środowisku pracy.
Wyniki badań przeprowadzonych w latach siedemdziesiątych i wczesnych osiemdziesiątych wykazały, że stężenie progowe kadmu w moczu, przy którym stwierdzano wzmożone wydalanie w moczu takich białek niskocząsteczkowych, jak β₂-M czy białko wiążące retionol (RBP) wynosiło 10 ÷ 15 μg/g kreatyniny.
Stwierdzono, że występowanie skutków związanych z tym progiem stężeń kadmu w moczu (10 μg/g kreatyniny) może prowadzić do szybszego niż związane z wiekiem osłabienia czynności nerek w postaci obniżenia szybkości przesączania kłębuszkowego. W przeszłości przeważał pogląd, że wzmożone wydalanie białek niskocząsteczkowych z moczem jest objawem nieodwracalnym, występującym także po przerwaniu narażenia. Ostatnio stwierdzono, w wyniku badań pracowników przewlekle narażonych na kadm, że gdy mikroproteinuria była umiarkowana (β₂-M w moczu > 300 i < 1500 μg/g kreatyniny), a wartości stężeń kadmu w moczu (Cd-U) nie przekraczały w przeszłości 20 μg/g kreatyniny, objaw ten był po przerwaniu pracy w narażeniu odwracalny.
Międzynarodowa Agencja do Walki z Rakiem uznała w 1993 r. kadm za czynnik rakotwórczy dla ludzi (grupa 1). Według US EPA ryzyko jednostkowe wynosi 0,0016.
Wniosek ten został oparty głównie na zależności między skumulowanym narażeniem na kadm i częstością występowania nowotworów płuc w kohorcie pracowników zatrudnionych w zakładzie odzyskiwania kadmu w Stanach Zjednoczonych.
Wyniki tych badań były krytykowane, głównie ze względu na nieuwzględnienie wpływu równoczesnego narażenia na arsen. W związku z tym uważa się, że dowody działania rakotwórczego kadmu u ludzi są raczej słabe, a kadm powinien być raczej zaliczany do grupy czynników prawdopodobnie rakotwórczych dla człowieka. Wniosek taki jest zgodny z klasyfikacją działania rakotwórczego kadmu w Unii Europejskiej (grupa 2), Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (US EPA, grupa B1) czy też Amerykańskiej Konferencji Rządowych Higienistów Przemysłowych (ACGIH, grupa A2).
Proponowana wartość NDS kadmu wynosi 0,010 mg Cd/m³. Propozycja uwzględnia skutki działania kadmu na czynność nerek oraz możliwe działanie rakotwórcze.
Wyniki badań populacji narażonych zawodowo na kadm pozwalają stwierdzić, że objawy wzmożonego wydalania białek niskocząsteczkowych, na skutek kumulacji kadmu w korze nerki i zaburzeń resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych, występują, w przypadku gdy iloczyn stężenia kadmu w powietrzu (w miligramach na metr sześcienny razy lata pracy) jest większy niż 400 ÷ 500. Nie są to jeszcze objawy szkodliwe, jednak w przypadku kontynuowania nadmiernego narażenia mogą przyjąć charakter nieodwracalny, prowadząc do zmniejszenia szybkości przesączania kłębuszkowego. Utrzymywanie stężeń kadmu w powietrzu poniżej 10 μg/m³ powinno zabezpieczyć przed osiągnięciem krytycznego stężenia kadmu w korze nerek w ciągu 40 lat pracy.
Jakkolwiek istnieją wątpliwości czy kadm można uznać za czynnik o udowodnionym działaniu rakotwórczym u ludzi, jest on według klasyfikacji IARC zaliczany do grupy 1. Przyjmując wartość ryzyka jednostkowego 0,0016, to ryzyko wystąpienia dodatkowych nowotworów płuc w wyniku narażenia zawodowego na pył kadmu o stężeniu 10 μg/m³ wynosi 2 ⋅ 10^-3. Jest ono prawdopodobnie zawyżone, gdyż podstawą wartości ryzyka jednostkowego były dane nieuwzględniające dodatkowego wpływu arsenu. Nie proponuje się dodatkowej wartości NDS dla frakcji respirabilnej pyłu, jak ma to miejsce w przypadku ACGIG, gdyż stwarza to dodatkowe problemy analityczne. Zgodnie z innymi danymi stosunek wagowy respirabilnej frakcji pyłu do pyłu całkowitego wynosi około 0,2, co odpowiada proporcji wartości TLV zalecanych dla pyłu całkowitego (0,010 mg/m³) i respirabilnej frakcji pyłu (0,002 mg/m³).
Ponadto proponuje się ustalenie wartości DSB na poziomie 5 μg/l krwi i 5 μg/g kreatyniny w moczu. Wykonywanie oznaczeń kadmu w moczu ma na celu dokonanie oceny ilości kadmu skumulowanego w nerkach w wyniku dotychczasowego narażenia. Stężenie kadmu we krwi stanowi marker aktualnego narażenia.
Celowe jest uzupełnianie wskaźników ekspozycji (Cd-B i Cd-U) pomiarem markerów wczesnych skutków działania kadmu. Szczególnie wartościowy jest pomiar stężenia β₂-M i RBP w moczu.

Kaptan – dokumentacja
Jan K. Ludwicki, Paweł Struciński

Kaptan (N-(trichlorometylotio)-cykloheks-4-en-1,2-dikarboksyimid) jest niesystemicznym fungicydem o działaniu kontaktowym, przeznaczonym do opryskiwania roślin i zaprawiania nasion. Jest stosowany zapobiegawczo w ochronie ziemniaka, upraw sadowniczych, warzywnych, wikliny i roślin ozdobnych przed chorobami grzybowymi. W dostępnej literaturze nie ma doniesień dotyczących ostrego zatrucia kaptanem u ludzi. Brakuje też danych umożliwiających ustalenie zależności dawka-efekt u osób narażonych zawodowo.
Kaptan przy ostrym narażeniu na jego pyły może wywołać podrażnienie skóry i górnych dróg oddechowych oraz zaczerwienienie i łzawienie oczu. Po narażeniu przewlekłym mogą wystąpić alergiczne zmiany skóry. Wyniki badań epidemiologicznych przeprowadzonych w USA wskazują na możliwość występowania słabej korelacji między występowaniem białaczek u mężczyzn pochodzenia latynoskiego oraz rakiem prostaty u Afroamerykanów a narażeniem na kaptan.
Kaptan jest związkiem wykazującym niewielką toksyczność ostrą u różnych gatunków zwierząt laboratoryjnych. Wartości LD₅₀ dla gryzoni po podaniu kaptanu per os wynoszą od 7000 do 15000 mg/kg m.c. Bydło i owce są bardziej wrażliwe na toksyczne działanie fungicydu. Wartość LD₅₀ po dermalnym podaniu u królika wynosi powyżej 4500 mg/kg m.c., zaś wartość LC₅₀ po 2-godzinnym narażeniu gryzoni na pył kaptanu wynosi powyżej 4500 mg/m³. W jedno- i trzypokoleniowych badaniach na szczurach wyznaczono wartość NOEL równą 12,5 mg/kg m.c./dzień.
Działanie mutagenne kaptanu zostało wykazane w wielu doświadczeniach, głównie z wykorzystaniem modeli bakteryjnych, bez aktywacji frakcją mikrosomalną wątroby. W badaniach na hodowlach komórkowych wykazano zdolność kaptanu do wywoływania aberracji chromosomowych, wzrost częstości wymiany chromatyd siostrzanych czy mutacji punktowych, nie stwierdzono natomiast nieplanowej syntezy DNA. Wyniki testów gospodarza pośredniego oraz badań in vivo na zwierzętach laboratoryjnych nie są jednoznaczne.
Działanie rakotwórcze kaptanu u zwierząt laboratoryjnych zostało wykazane w jednym badaniu na myszach, u których po podawaniu przez 80 tygodni kaptanu w diecie obserwowano zwiększenie częstości występowania zmian nowotworowych dwunastnicy.
Wyniki badań działania embriotoksycznego i teratogennego kaptanu wskazują, że w pewnych modelach doświadczalnych związek ten może wykazywać taką aktywność w stosunku do niektórych gatunków zwierząt laboratoryjnych. Brakuje jednak jednoznacznych dowodów pozwalających na stwierdzenie, że związek ten jest teratogenem.
Kaptan łatwo wchłania się przez układ pokarmowy i drogi oddechowe. Ulega szybkiemu metabolizmowi i jest wydalany głównie z moczem. Jednym z produktów jego przemiany jest wysoce reaktywny chemicznie tiofosgen.
Proponowaną wartość NDS na poziomie 5 mg/m³ ustalono na podstawie wyników jedno- i trzypokoleniowych wyników badań na szczurach, w których wyznaczono wartość NOEL równą 12,5 mg/kg m.c./dzień (efekt krytyczny spadek tempa przyrostu masy ciała w stosunku do grupy odniesienia). Wartość ta pozostaje w zgodzie z wartościami obowiązującymi w innych państwach europejskich i USA.

Octan etylu – dokumentacja
Sławomir Czerczak, Małgorzata Kupczewska-Dobczewska

Octan etylu (EA) jest przezroczystą, bezbarwną cieczą, o przyjemnym owocowym zapachu, określanym również jako eteropodobny.
Octan etylu jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym jako środek zapachowy oraz rozpuszczalnik farb, klejów, nitrocelulozy, tworzyw sztucznych, żywic winylowych, żywic estrowych, herbicydów, olejów, tłuszczów, lakierów, w syntezie organicznej i jako dodatek aromatyzujący do żywności.
Według danych służb sanitarno-epidemiologicznych (dane IMP) w 1997 r. na octan etylu narażonych było w Polsce kilkaset osób, w tym na stężenia ponadnormatywne  60 osób (najwięcej osób w dawnym województwie warszawskim i katowickim).
Octan etylu można zaliczyć do substancji o małej toksyczności, niezależnie od drogi podania. Substancja wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy zwierząt, a w dużych dawkach może powodować śmierć z powodu niewydolności oddechowej.
Wykazano genotoksyczne działanie octanu etylu w testach in vitro. Wyniki badań genotoksycznych in vivo nie potwierdziły uzyskanych pozytywnych wyników w testach in vitro.
Głównym skutkiem działania octanu etylu u ludzi po narażeniu drogą inhalacyjną jest działanie drażniące na błony śluzowe. Pracownicy narażeni zawodowo na octan etylu o stężeniu 1350 ÷ 5400 mg/m³ przez kilka miesięcy nie uskarżali się na dolegliwości związane z narażeniem. Jednak wyniki przeprowadzonych badań na ochotnikach narażonych na octan etylu o różnych stężeniach wykazały, że osoby niezaklimatyzowane odczuwały łagodne podrażnienie oczu, nosa, gardła po działaniu związku o stężeniu 1464 mg/m³ już po 3 ÷ 5 min,
a po około 4 do 8 h uskarżały się na bóle głowy, zmęczenie i złe samopoczucie.
Wyniki badań współczesnych wykazały, że narażanie 16 ochotników przez 4 h na octan etylu o stężeniu 1464 mg/m³ spowodowało znaczące podrażnienie oczu, nosa i gardła (5 w skali 7-punktowej). Stężenie to można przyjąć za wartość LOAEL działania drażniącego octanu etylu. Przyjmując tę wartość do obliczenia wartości NDS, a także współczynnik związany z wrażliwością osobniczą człowieka równy 2 i współczynnik w przypadku stosowania wartości LOAEL zamiast wartości NOAEL równy 3, zaproponowano przyjęcie wartości NDS octanu etylu na poziomie 250 mg/m³, a wartości NDSCh na poziomie 500 mg/m³.

Octan izopentylu – dokumentacja
Renata Soćko, Sławomir Czerczak

Octan izopentylu jest jednym z izomerów octanu n-pentylu. Octan izopentylu jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym bananowym zapachu stosowaną jako rozpuszczalnik nitrocelulozy, celuloidu, żywic, tłuszczów, wosków oraz używaną jako substancja aromatyczna w przemyśle cukierniczym i mydlarskim, a także w przemyśle perfumeryjnym.
Octan izopentylu dobrze się wchłania przez drogi oddechowe i z przewodu pokarmowego. Może wchłaniać się również przez nieuszkodzoną skórę. W organizmie ulega hydrolizie do alkoholu izopentylu i kwasu octowego.
Pary octanu izopentylu działają drażniąco na śluzówki oczu oraz na błonę śluzową górnych dróg oddechowych. Działanie drażniące na oczy wykazano u ludzi, kiedy związek podawano przez 3 ÷ 5 min, o stężeniu 1596 mg/m³. Narażenie drogą inhalacyjną powoduje ponadto senność, bóle głowy, ból gardła i zmęczenie. Większe stężenia octanu izopentylu wykazują działanie narkotyczne, a także mogą powodować zaczerwienienie i suchość skóry.
Na podstawie wyników badań na zwierzętach wykazano także działanie drażniące par i postaci ciekłej octanu izopentylu na oczy.
Wartość NDS octanu izopentylu ustalono na podstawie wartości RD₅₀ dla tego związku, którą na podstawie wyników badań na myszach ustalono na poziomie 5612 mg/m³. Dla substancji o działaniu drażniącym wartość NDS może znajdować się w przedziale od 0,01 do 0,1 RD₅₀, a wartość NDS w przedziale od 56,12 do 561,2 mg/m³. Ze względu na podobną siłę działania drażniącego octanu izopentylu i octanu n-pentylu sugeruje się przyjęcie takiej wartości NDS octanu izopentylu, jaka obowiązuje aktualnie w Polsce dla octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Wartość ta mieści się w powyższym przedziale i jest zbliżona do wartości normatywu obowiązującego w innych państwach, w tym również w Unii Europejskiej.
Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dwa razy wartość NDS) ze względu na działanie drażniące związku.

Octan izopropylu – dokumentacja
Jan Stetkiewicz, Hanna Grunt

Octan izopropylu jest bezbarwną cieczą o intensywnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitroceluzozy i innych żywic, tłuszczów, olejów, wosków oraz gumy. Używany jest również w przemyśle perfumeryjnym i poligraficznym oraz jako dodatek do żywności. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji alkoholu izopropylowego kwasem octowym w obecności katalizatora.
Pary octanu izopropylu dobrze wchłaniają się przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym octan ten dobrze wchłania się przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan izopropylu są oczy, skóra, układ oddechowy i ośrodkowy układ nerwowy. Octan izopropylu wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych oraz na skórę. Związek ten poza działaniem drażniącym wykazuje słabe działanie narkotyczne.
Krótko trwające narażenie osób na większe stężenia octanu izopropylu może powodować podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych, natomiast długotrwałe narażenie może powodować podrażnienia skóry. Octan izopropylu jest czynnikiem odtłuszczającym i przedłużone narażenie na ten związek może powodować zapalenie skóry. Ponadto następstwem długotrwałego narażenia na octan izopropylu mogą być przewlekłe choroby układu oddechowego. Nie stwierdzono objawów działania miejscowo drażniącego i zaburzeń układowych u osób narażonych zawodowo na octan izopropylu o stężeniu 417 mg/m³.
Na podstawie wyników badań na zwierzętach wykazano, że związek o większych stężeniach wykazuje działanie drażniące na skórę, oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. U myszy narażanych przez 5 min na octan izopropylu wyznaczono RD₅₀ na poziomie 17785 mg/m³ (4265 ppm).
W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących działania rakotwórczego octanu izopropylu. Nie wykazano też działania mutagennego tego związku.
W przypadku estrów propylowych kwasu octowego, właściwości fizyczne octanu izopropylu są bardziej zbliżone do właściwości octanu etylu niż do octanu n-propylu. Na podstawie wyników badań ostrej toksyczności inhalacyjnej na zwierzętach wydaje się, że siła działania toksycznego octanu izopropylu i octanu etylu jest nieco mniejsza niż octanu n-propylu i octanu n-butylu.
Wartość NDS octanu izopropylu w większości państw została ustalona na poziomie około 950 mg/m³. W Polsce nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu izopropylu. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę fakt, że octan izopropylu działa drażniąco na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych a jego duże stężenia mogą wykazywać działanie narkotyczne.
Wyznaczona w badaniach na myszach wartość RD₅₀ octanu izopropylu wynosiła 17785 mg/m³ (4265 ppm). Wartość NDS ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w zakresie od 1/10 do 1/100 wartości RD₅₀, tj. w przedziale 1778 ÷ 177 mg/m³. Przyjmując, do ustalenia wartości NDS, zalecaną przez higienistów amerykańskich wartość 1/30 RD50, wartość NDS powinna wynosić 593 mg/m³. Zaproponowano ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia octanu izopropylu jako średnią ważoną dla 8-godzinnego dnia pracy na poziomie 600 mg/m³ oraz najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego na poziomie 1000 mg/m³. Octan izopropylu o tych stężeniach nie powinien działać drażniąco na oczy, gardło i drogi oddechowe. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB.

Octan metylu – dokumentacja
Jan Stetkiewicz, Hanna Grunt

Octan metylu jest bardzo lotną bezbarwną cieczą, o dość przyjemnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik w przemyśle perfumeryjnym, w wytwórniach lakierów i past do butów, jako rozpuszczalnik mas plastycznych, nitrocelulozy, acetylocelulozy, olejów i tłuszczów oraz w syntezie organicznej. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji alkoholu metylowego kwasem octowym w obecności kwasu siarkowego, jak również podczas suchej destylacji drewna.
Octan metylu dobrze wchłania się przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy oraz przez skórę. Wykazuje działanie drażniące na oczy, skórę i układ oddechowy. Octan metylu o dużych stężeniach wykazuje działanie narkotyczne. Działanie to jest jednak słabsze w porównaniu z takimi jego homologami jak np. octan amylu. Octan metylu o dużych stężeniach wywiera silne działanie drażniące na błony śluzowe oczu i może być przyczyną zaburzeń widzenia, ponadto działa drażniąco na błony śluzowe dróg oddechowych oraz powoduje wzrost wydzielania śliny, a w wyniku połknięcia, wdychania lub kontaktu przez skórę może wywoływać ciężkie zatrucia spowodowane metanolem powstającym w wyniku hydrolizy tego estru.
Krótko trwające narażenie na octan metylu o dużym stężeniu jest nieco lepiej tolerowane niż długotrwałe narażenie na ten związek o małym stężeniu. U ludzi 5-minutowe narażenie na pary octanu metylu o stężeniu 15000 mg/m³ wywołuje podrażnienie oczu, nosa, gardła i tchawicy. Nie zaobserwowano zaburzeń układowych w wyniku narażenia pracowników w przemyśle na octan metylu o stężeniu poniżej 610 mg/m³. Nie odnotowano doniesień o przypadkach zatrucia u ludzi czystym octanem metylu w przemyśle. W warunkach przemysłowych znane są wyłącznie przypadki lekkiego zatrucia tym związkiem, objawiające się bólem i zawrotami głowy, ospałością, uciskiem w klatce piersiowej, kołataniem serca, zadyszką, uczuciem pieczenia spojówek i łzawieniem oczu. Octan metylu jest czynnikiem odtłuszczającym i może wywoływać zapalenie skóry. Przedłużony kontakt z ciekłym octanem metylu może powodować suchość, pękanie i podrażnienie skóry. U szczurów, myszy i kotów narażenie inhalacyjne na związek o dużym stężeniu wywołuje działanie narkotyczne i nawet śmierć zwierząt. Octan metylu nie wykazuje działania drażniącego na skórę królika, ale działa drażniąco na jego oczy. Narażenie zwierząt na octan metylu o dużym stężeniu powoduje krwotok do płuc oraz obrzęk płuc. U zwierząt wdychanie octanu metylu w ilościach poniżej granicy poziomu dla działania narkotycznego wywołało ogólne zatrucie i długo utrzymujące się skutki tego zatrucia. Zmiany we krwi u zwierząt polegały głównie na wzroście liczby elementów morfotycznych krwi obwodowej i poziomu hemoglobiny. Wartość LD₅₀ u szczurów po podaniu na skórę jest większa od 2000 mg/kg masy ciała, natomiast u królików większe od 5000 mg/kg masy ciała.
W wyniku przewlekłego narażenia zwierząt drogą inhalacyjną na octan metylu stwierdzono obrzęk płuc, cechy uszkodzenia wątroby, nerek i mięśnia sercowego.
W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących działania rakotwórczego, embriotoksycznego oraz teratogennego octanu metylu. Wyniki testu na działanie mutagenne tego związku były negatywne.
W Polsce obowiązuje wartość NDS na poziomie 100 mg/m³. Wartość NDS octanu metylu w większości państw została ustalona na poziomie 610 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS brano pod uwagę fakt, że takie stężenie octanu metylu nie wywiera działania drażniącego na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych oraz nie wykazuje działania układowego.
Biorąc pod uwagę te dane oraz brak nowszych danych toksykologicznych, zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla octanu metylu na poziomie 250 mg/m³, natomiast wartości NDSCh na poziomie 600 mg/m³.

Octan 2-metoksypropylu – dokumentacja
Andrzej Starek

Octan 2-metoksypropylu (MPA) jest cieczą stosowaną jako rozpuszczalnik organiczny w preparatach poliuretanowych. W Polsce narażenie na ten związek w zakładach produkujących farby i lakiery jest niewielkie. Średnie stężenie (średnia arytmetyczna) nie przekracza 5,8 mg/m³, a stężenia maksymalne osiągają wartości do 25,6 mg/m³.
W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat zdrowotnych następstw narażenia na ten związek w przemyśle. Wyniki badań doświadczalnych wskazują, że jest to substancja stosunkowo mało toksyczna. W warunkach powtarzanego narażenia krótkoterminowego działa drażniąco na układ oddechowy, prowadzi do atrofii grasicy i zwiększa bezwzględną masę wątroby. Działa fetotoksycznie i teratogennie na szczury i króliki. Brak jest natomiast danych na temat mutagennego i rakotwórczego działania MPA.
Do ustalenia wartości NDS przyjęto drażniące działanie tego związku na drogi oddechowe za efekt krytyczny. Wartość NDS obliczono na podstawie wyników badań doświadczalnych na szczurach, które narażano inhalacyjnie na pary tego związku o stężeniu: 14900; 3080 i 600 mg/m³ przez 28 dni. Związek o stężeniu 3080 i 14900 mg/m³ wykazywał działanie drażniące na drogi oddechowe. Działanie to nie występowało po narażeniu na związek o stężeniu 600 mg/m³, które przyjęto za wartość NOAEL.
Do obliczenia wartości NDS zaproponowano cztery współczynniki niepewności o łącznej wartości 8. Obliczona wartość NDS wynosi 75 mg/m³, a zaproponowana − 100 mg/m³. Wartość ta powinna chronić pracowników przed drażniącym działaniem MPA na drogi oddechowe. Wartość NDSCh przyjęto arbitralnie na poziomie 200 mg/m³.

Octan pentan-2-ylu – dokumentacja
Sławomir Czerczak, Hanna Grunt

Octan pentan-2-ylu jest bezbarwną cieczą o łagodnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitrocelulozy i etylocelulozy, produktów celuloidowych, chlorowanej gumy i farb metalicznych. Znajduje zastosowanie w przemyśle poligraficznym, w lakiernictwie i w garbarstwie. Jest także wykorzystywany przy produkcji sztucznej skóry oraz sztucznych pereł, klisz fotograficznych, linoleum i zmywalnych tapet oraz jako środek zapachowy.
Otrzymywany jest na drodze estryfikacji 2-pentanolu kwasem octowym w obecności kwasu siarkowego jako katalizatora.
Stężenie octanu pentan-2-ylu, stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia (IDLH), wynosi 5320 mg/m³ (1000 ppm). Octan pentan-2-ylu dobrze wchłania się w postaci par przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan pentan-2-ylu jest układ oddechowy, oczy, skóra oraz ośrodkowy układ nerwowy.
Najważniejszym efektem toksycznym działania octanu pentan-2-ylu jest działanie drażniące na śluzówki oczu i błony śluzowe dróg oddechowych oraz na skórę. Octan pentan-2-ylu o dużym stężeniu wykazuje silne działanie narkotyczne. Krótko trwające narażenie osób na duże stężenie octanu pentan-2-ylu może wywołać podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych oraz skóry. Przewlekłe narażenie osób na octan pentan-2-ylu może spowodować stan zapalny skóry, ponieważ octan pentan-2-ylu jest czynnikiem odtłuszczającym i wysuszającym.
W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących odległych efektów działania toksycznego octanu pentan-2-ylu, tj. działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz wpływu na rozrodczość. Drażniące i narkotyczne właściwości estrów octowych wzrastają wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej i temperatury wrzenia. Octan pentan-2-ylu jest mniej toksyczny niż izomery pierwszorzędowe octanu n-pentylu.
W Polsce do tej pory nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu. Wartość NDS dla octanu pentan-2-ylu w większości państw została ustalona na poziomie około 650 mg/m³. Wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu ustalone przez Komisję Europejską wynoszą odpowiednio: NDS na poziomie 270 mg/m³ i NDSCh na poziomie 540 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę działanie drażniące na górne drogi oddechowe oraz oczy. Większość danych toksykologicznych dotyczyła mieszanin izomerów octanu n-pentylu, zawierających w swoim składzie m.in. octan pentan-2-ylu.
Ze względu na podobną siłę działania drażniącego octanu pentan-2-ylu i octanu n-pentylu sugeruje się przyjęcie takiej wartości NDS octanu pentan-2-ylu, jaka obowiązuje obecnie w Polsce dla octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że oba te związki są izomerami położeniowymi, należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan n-pentylu i octan pentan-2-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne, można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są zbliżone. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się zbytnio od wartości przyjętej przez Komisję Europejską (270 mg/m³).
Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dw razy wartość NDS) ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny zapobiec podrażnieniu górnych dróg oddechowych i oczu.

Octan pentan-3-ylu– dokumentacja
Renata Soćko, Sławomir Czerczak

Octan pentan-3-ylu jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym bananowym zapachu. Jest głównie stosowany jako rozpuszczalnik nitrocelulozowy, celuloidu, żywic, tłuszczów i wosków.
Ze względu na skąpe dane toksykologiczne zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla octanu pentan-3-ylu przez analogię do octanu n-pentylu i octanu izopentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że związki te są izomerami i należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan izopentylu i octan pentan-3-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są podobne.
Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się od wartości przyjętej w Unii Europejskiej, która wynosi 270 mg/m³ (Dyrektywa Rady, 1991).
Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dwa razy wartość NDS), ze względu na działanie drażniące związku.
Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny chronić przed działaniem drażniącym substancji na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy.

Octan propylu – dokumentacja
Hanna Grunt, Sławomir Czerczak

Octan propylu jest bezbarwną cieczą o przyjemnym, gruszkowym zapachu. Jest stosowany jako rozpuszczalnik estrów celulozowych, lakierów, wosków, naturalnych i syntetycznych barwników, farb drukarskich oraz tworzyw sztucznych. Używany także przy produkcji insektycydów oraz w przemyśle perfumeryjnym, poligraficznym i spożywczym. Otrzymywany jest w reakcji estryfikacji alkoholu n-propylowego kwasem octowym w obecności katalizatora chlorku cynku.
Octan propylu w postaci par dobrze wchłania się przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym wchłania się z przewodu pokarmowego oraz przez skórę. Efektem krytycznym przy narażeniu na octan propylu jest działanie drażniące na oczy i błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Związek wykazuje słabe działanie narkotyczne na ośrodkowy układ nerwowy. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan propylu są: oczy, skóra, układ oddechowy i ośrodkowy układ nerwowy. Octan propylu stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia (IDLH), gdy jego stężenie wynosi 7106 mg/m³ (1700 ppm).
Wśród pracowników narażonych na octan propylu o stężeniu 835 mg/m³ (200 ppm) wystąpiło podrażnienie błon śluzowych oczu, nosa, krtani i gardła. Wśród innych objawów stwierdzono bóle i zawroty głowy, senność, kaszel, płytki oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz objawy depresyjne ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Ze względu na niekompletne dane liczbowe (nieznany czas narażenia; nieznana liczba osób) nie można tych danych brać pod uwagę przy ustalaniu wartości NDS. Przedłużony kontakt octanu propylu ze skórą powoduje jej odtłuszczenie, wysuszenie i pękanie naskórka, a w konsekwencji przewlekłe zapalenie skóry z objawami zaczerwienienia (nie podano wartości stężeń oraz czasu narażenia).
Wartości medialnych dawek śmiertelnych u zwierząt, bez względu na drogę podania, były bardzo duże. Na podstawie wyników badań ostrej toksyczności inhalacyjnej na zwierzętach stwierdzono, że siła działania toksycznego octanu propylu jest nieco większa niż octanu izopropylu i octanu etylu, lecz mniejsza niż octanu n-butylu.
W dostępnym piśmiennictwie i w przeglądowych toksykologicznych bazach danych nie znaleziono danych liczbowych dotyczących toksyczności przewlekłej u zwierząt.
Wartość NDS dla octanu propylu w większości państw została ustalona na poziomie około 840 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS brano pod uwagę działanie drażniące na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych. ACGIH zaleca wartość NDS na poziomie 835 mg/m³ (200 ppm), tj. nieco mniejszą niż dla octanu izopropylu, a wartość NDSCh na poziomie 1040 mg/m³ (250 ppm) w celu zminimalizowania możliwości drażnienia błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych.
Za podstawę ustalenia wartości NDS octanu propylu przyjęto stężenie wyznaczone w badaniach na myszach szczepu Swiss OF1, przy którym częstość oddechów spadła o 50% (RD₅₀). Stężenie to wynosiło 3323 mg/³ (795 ppm). Zgodnie z przyjętymi kryteriami ustalania NDS dla związków o działaniu drażniącym, wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia substancji ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w granicach 1/100 ÷ 1/10 wartości RD₅₀, tj. w przedziale 332 ÷ 33 mg/m³.
Proponujemy zatem ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia dla octanu propylu na poziomie 200 mg/m³ oraz najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh), w celu zminimalizowania działania drażniącego, na poziomie 400 mg/m³. Octan propylu o tych stężeniach nie powinien działać drażniąco na oczy, gardło i drogi oddechowe oraz wywoływać opóźnionych skutków działania neurotoksycznego. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych dla octanu propylu są zgodne z normatywami dla większości innych octanów o podobnej sile działania drażniącego. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB.

Octan tert-pentylu – dokumentacja
Sławomir Czerczak, Hanna Grunt

Octan tert-pentylu jest bezbarwną cieczą o owocowym zapachu, stosowaną głównie jako rozpuszczalnik nitrocelulozy, żywic i produktów celuloidowych.
Związek ten jest izomerem octanu n-pentylu i można przypuszczać, że wykazuje podobne do niego działanie.
W Polsce nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu tert-pentylu, natomiast w państwach Unii Europejskiej wartość NDS ustalono na poziomie 270 mg/m³, a wartość NDSCh na poziomie dwa razy większym, tj. 540 mg/m³.
Ze względu na skąpe dane toksykologiczne, zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla octanu tert-pentylu przez analogię do octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że oba te związki są izomerami położeniowymi, należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan n-pentylu i octan tert-pentylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne, można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są zbliżone.
Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się zbytnio od wartości przyjętej w Unii Europejskiej, która wynosi 270 mg/m³.
Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny zapobiec podrażnieniu górnych dróg oddechowych i oczu.

Stiban – dokumentacja
Renata Soćko, Jan Stetkiewicz

Stiban jest gazowym związkiem antymonu, w którym antymon występuje na minus 3 stopniu utlenienia. Gaz ten został odkryty w 1837 r.; jest gazem bezbarwnym, łatwo palnym i ma nieprzyjemny zapach.
Stiban jest stosowany jako czynnik fumigujący, źródło antymonu oraz dopant typu n w półprzewodnikach krzemowych. Służy do produkcji półprzewodników (np. antymonek indu).
Stiban wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe. Spośród związków antymonu, stiban jest najbardziej toksyczny. Za efekty krytyczne tego związku uważa się działanie drażniące na układ oddechowy oraz działanie hemolityczne i uszkadzające nerki.
Skutkiem krótkotrwałego narażenia ludzi na stiban jest uszkodzenie erytrocytów, hemoliza, bóle głowy, uczucie zmęczenia, mdłości, bóle okolicy lędźwiowej i brzucha. Późniejsze objawy to krwiomocz, bezmocz, żółtaczka, uszkodzenie nerek, wątroby, a nawet śmierć.
Skutki długotrwałego narażenia ludzi na działanie stibanu nie są znane.
Ze względu na bardzo skąpe dane pochodzące z badań toksykologicznych oraz brak danych dotyczących zależności dawka-efekt u ludzi, zaproponowano, aby wartość NDS stibanu ustalić przez analogię do bardziej toksycznego arsenowodoru, którego wartość NDS, w większości państw, przyjęto na podstawie jego działania hemolitycznego oraz działania uszkadzającego nerki. W wyniku porównania dawek stanowiących bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia tych dwóch związków, proponuje się przyjęcie wartości NDS stibanu na poziomie 0,5 mg/m³. Ustalona wartość jest zgodna z wartościami obowiązującymi w innych państwach. Ze względu na działanie drażniące stibanu zaproponowano, aby wartość NDSCh była równa 1,5 mg/m³ (trzy razy wartość NDS).