Ekspozymetry radiofalowego promieniowania elektromagnetycznego - przegląd parametrów użytkowych i technicznych "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 2/2012, str. 12-15 dr inż. Krzysztof Gryz dr inż. Jolanta Karpowicz mgr inż. Wiesław Leszko Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy W artykule przedstawiono problematykę badań radiofalowego promieniowania elektromagnetycznego z wykorzystaniem ekspozymetrów osobistych. Zaprezentowano parametry użytkowe i techniczne selektywnych i szerokopasmowych ekspozymetrów, stosowanych najczęściej przy badaniach i ocenach narażenia ludzi na promieniowanie radiofalowe. Przedstawiono wyniki badań wybranych parametrów metrologicznych ekspozymetrów, takich jak czułość w predefiniowanych pasmach pomiarowych promieniowania i izotropowość, które mogą istotnie wpływać na wyniki badań narażenia ludzi na promieniowane elektromagnetyczne. Ochrona operatorów rezystancyjnych zgrzewarek podwieszanych przed zagrożeniami elektromagnetycznymi i biomechanicznymi "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 11/2011, str. 10-13 mgr inż. Patryk Zradziński Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy dr hab. inż. Danuta Roman-Liu Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy Przeprowadzono badania jednoczesnego narażenia operatorów rezystancyjnych zgrzewarek podwieszanych, na czynnik elektromagnetyczny i biomechaniczny. Badania wykazały znaczący rozrzut wartości miar wewnętrznych skutków ekspozycji na pola elektromagnetyczne i obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego w zależności od pozycji ciała, jak i od gabarytów i położenia głowicy zgrzewarki względem ciała pracownika. Przedstawiono również opracowane na podstawie analizy uzyskanych wyników: zasady optymalizacji konstrukcji, procedur obsługi i organizacji stanowiska pracy wykorzystujących rezystancyjne zgrzewarki podwieszane. Wykazano, że stosunkowo proste działania organizacyjne dotyczące poszczególnych stanowisk pracy mogą nawet wielokrotnie ograniczyć poziom narażenia operatora rezystancyjnych zgrzewarek podwieszanych na jednocześnie działające czynniki: elektromagnetyczny i biomechaniczny. Pole magnetyczne wytwarzane przez wyposażenie elektroenergetyczne w budynkach - zalecenia profilaktyczne dotyczące ograniczenia narażenia długotrwałego "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 5/2011, str. 16-19 dr inż. Krzysztof Gryz dr inż. Jolanta Karpowicz mgr inż. Patryk Zradziński Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy W artykule przedstawiono problematykę zagrożeń elektromagnetycznych występujących w budynkach z wyposażeniem elektroenergetycznym (stacje transformatorowe, rozbudowane instalacje zasilające) w aspekcie wyników badań dotyczących skutków narażenia ludności na pole magnetyczne małych częstotliwości. Scharakteryzowano poziomy pola elektromagnetycznego oraz zaprezentowano metody jego ograniczania w otoczeniu elektroenergetycznego wyposażenia budynków. Ocena zagrożeń elektromagnetycznych na stanowiskach dyspozytorów punktów alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 9/2009, str. 13-16 mgr inż. Wiesław Leszko Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy W artykule zaprezentowano charakterystykę warunków ekspozycji na pola elektromagnetyczne dyspozytorów punktów alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej (PSP) w Warszawie. Pracownicy eksponowani są na pola elektromagnetyczne z pasma częstotliwości od 88 MHz do 2,5 GHz, pochodzące od źródeł pól znajdujących się na zewnątrz pomieszczeń jednostek PSP (nadajników radiowych UKF, nadajników telewizyjnych, stacji bazowych telefonii komórkowej GSM i UMTS, bezprzewodowego Internetu) oraz urządzeń radiowych eksploatowanych przez PSP (radiotelefonów stacjonarnych). Ograniczanie ryzyka zawodowego przy źródłach pól elektromagnetycznych (2) - wybrane źródła pól i charakterystyka odzieży ochronnej "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 2/2009, str. 2-5 dr inż. Krzysztof Gryz, dr inż. Jolanta Karpowicz Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy W artykule omówiono urządzenia i instalacje, przy których w przypadku niewłaściwej organizacji pracy pracownicy zagrożeni są nadmierną ekspozycją na pola oraz typowe czynności wykonywane przez pracowników przy tych urządzeniach. Scharakteryzowano możliwość zastosowania środków ochrony indywidualnej oraz wymagania, jakim powinny one odpowiadać, aby chronić przed oddziaływaniem pól, umożliwiając równocześnie efektywne i bezpieczne wykonywanie pracy. Ograniczanie ryzyka zawodowego przy źródłach pól elektromagnetycznych (1) - środki ochrony zbiorowej i indywidualnej "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 1/2009, str. 6-9 dr inż. Jolanta Karpowicz, dr inż. Krzysztof Gryz Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy Ekranowanie elektromagnetyczne, zmniejszające poziom ekspozycji pracowników przebywających w pobliżu źródeł pól elektromagnetycznych, może skutecznie ograniczać ryzyko zawodowe wynikające z nadmiernego narażenia na pola elektromagnetyczne. W artykule scharakteryzowano możliwość zastosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroniących przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, umożliwiających równocześnie efektywne i bezpieczne wykonywanie czynności zawodowych przy obsłudze poszczególnych urządzeń. Pola elektromagnetyczne przy urządzeniach do magnetoterapii - ocena ryzyka zawodowego "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 9/2008, str. 21-25 dr inż. Jolanta Karpowicz, dr inż. Krzysztof Gryz, mgr inż. Patryk Zradziński Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy Pola magnetyczne o małych częstotliwościach wykorzystywane są do zabiegów fizykoterapeutycznych. Typowym źródłem pola w urządzeniach do magnetoterapii są aplikatury szpulowe. W artykule zaprezentowano charakterystykę ekspozycji na pole elektromagnetyczne u fizykoterapeutów obsługujących urządzenia do magnetoterapii oraz zasady oceny ryzyka zawodowego, wynikającego z tej ekspozycji. Pola elektromagnetyczne przy urządzeniach elektrochirurgicznych - ocena ryzyka zawodowego "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 5/2008, str. 16-21 dr inż. Krzysztof Gryz, dr inż. Jolanta Karpowicz, mgr inż. Patryk Zradziński Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy W urządzeniach elektrochirurgicznych elektrody i zasilające je kable są źródłem ekspozycji personelu medycznego na silne pola elektryczne o częstotliwości z zakresu od 300 kHz do kilku MHz. Poziom ekspozycji pracowników i ocena ryzyka zawodowego mogą być oceniane na podstawie pomiarów pola elektromagnetycznego i prądu indukowanego oraz kryteriów podanych w normach i przepisach krajowych, a w przypadku ich braku, w dokumentach międzynarodowych (dyrektywa 2004/40/WE, norma IEEE). Pomiary prądu indukowanego mogą być pomocne w ocenie ekspozycji i ryzyka zawodowego pracowników na pole elektromagnetyczne, zastępując w wielu przypadkach skomplikowane obliczenia numeryczne współczynnika SAR lub gęstości prądu indukowanego, charakteryzujących skutki ekspozycji wewnątrz ciała pracownika. Ekspozycja na pola elektromagnetyczne w elektrycznych pojazdach komunikacji miejskiej "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 7-8/2007, str. 24-27 dr inż. Krzysztof Gryz, dr inż. Jolanta Karpowicz, mgr inż. Marcin Molenda, mgr inż. Patryk Zradziński Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy "Przeprowadzono identyfikację i badania pól elektromagnetycznych oddziałujących na pracowników obsługujących elektryczne pojazdy komunikacji miejskiej oraz analizę wymagań odnośnie metody i aparatury do takich badań. Dominujące składowe ekspozycji charakteryzują pasmo częstotliwości pól od sieci trakcyjnej 50 Hz - 2 kHz, pasmo częstotliwości pól od krótkotrwałych (rzędu 0,1 sekundy) stanów przejściowych układów zasilających 5-25 Hz średnia i maksymalna wartość skuteczna indukcji magnetycznej rejestrowana w paśmie 5 Hz - 32 kH, z częstotliwością archiwizacji co 5 sekund, wynoszące odpowiednio~ w tramwajach 0,78 i 8,6 µT, w metrze 0,53 i 17,1 µT, w elektrycznych zespołach trakcyjnych kolei miejskiej 0,41µT i 5,1 µT. Stwierdzono, że poprawna ocena poziomu pól magnetycznych występujących wskutek stanów przejściowych w układach zasilających nie jest możliwa przy użyciu typowej aparatury do pomiaru wartości skutecznej natężeń pól." Ocena ekspozycji na pola elektromagnetyczne wytwarzane przez zgrzewarki dielektryczne - analiza porównawcza wymagań zawartych w przepisach krajowych i dyrektywie 2004/40/WE "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 3/2006, str. 26-30 dr inż. Krzysztof Gryz, dr inż. Jolanta Karpowicz, mgr inż. Marcin Molenda, mgr inż. Patryk Zradziński Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy "Na podstawie wyników pomiarów oraz obliczeń numerycznych pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez zgrzewarek dielektrycznych przedstawiono analizę porównawczą różnych zasad ograniczania i oceny ekspozycji pracowników, według wymagań aktualnych krajowych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dyrektywy 2004/40/WE. Wykazano, że w przypadku uwzględnienia realistycznej charakterystyki zmienności pól elektromagnetycznych oddziałujących na pracowników w czasie ekspozycji oraz w przestrzeni stanowiska pracy odmienne zasady ograniczania i oceny ekspozycji dają porównywalne wyniki. Uzyskana zgodność wyników pomiarów i symulacji numerycznych z zastosowaniem różnych metod numerycznych i uproszczonego modelu geometrycznego zgrzewarki dowodzi praktycznej przydatności tych metod do oceny ekspozycji pracowników na pola elektromagnetyczne z zakresu średniej częstotliwości." Żródła pól elektromagnetycznych - monitory ekranowe "BEZPIECZEŃSTWO PRACY - nauka i praktyka" 4/2002, str. 13-17 mgr. inż. Krzysztof Gryz, mgr. inż. Jolanta Karpowicz Centralny Instytut Ochrony Pracy Wyjaśniono zagadnienia związane z ekspozycją na pola elektromagnetyczne wytwarzane przez monitory ekranowe. Przedstawiono kryteria oceny ekspozycji pracowników wg aktualnie obowiązujących przepisów krajowych oraz opracowane przez TCO i MPR kryteria techniczne do oceny monitorów uwzględniające pola elektromagnetyczne i metodykę prowadzenia pomiarów. Zaprezentowano wyniki własnych badań pól elektromagnetycznych na przykładzie kilku współcześnie eksploatowanych monitorów z lampą kineskopową (CRT) i ciekłokrystalicznych (LCD). Wykazano, że z uwagi na niskie poziomy pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez monitory nie ma potrzeby specjalnego ograniczania ekspozycji pracowników i nie ma uzasadnienia do prowadzenia pomiarów pól elektromagnetycznych na stanowiskach pracy przy monitorach.

1. Gryz K., Karpowicz J.: Zagrożenia elektromagnetyczne przy elektrochirurgii – ocena ekspozycji pracowników na pole elektromagnetyczne i prądy indukowane w organizmie. Roczniki PZH, tom 57, nr 2, 2006, 165-175, 2006
2. Gryz K., Karpowicz J.: Zagrożenia elektromagnetyczne dla pracowników bloku operacyjnego, W Blok operacyjny - organizacja i funkcjonowanie, pod red. Krzysztofa Bieleckiego i Tadeusza Szretera, Warszawa, 2007, ABACUS Biuro Promocji Medycznej Sp. z o.o.
3. Zradziński P., Roman-Liu D.: Metodyka oceny jednoczesnego oddziaływania czynników elektromagnetycznych i biomechanicznych na pracowników obsługujących podwieszane zgrzewarki rezystancyjne, Inżynieria Biomedyczna 4/2009, vol. 15, 399-403.
   Streszczenie: Przedstawiono problematykę związaną z jednoczesnym narażeniem pracowników obsługujących rezystancyjne zgrzewarki podwieszane na czynniki elektromagnetyczne i biomechaniczne. Omówiono metodykę oceny narażenia na pola elektromagnetyczne z wykorzystaniem symulacji numerycznych do analizy wartości gęstości prądu indukowanego oraz obciążenia biomechanicznego kręgosłupa i kończyn górnych, a także ich łącznej oceny w oparciu o wskaźnik łącznego ryzyka R.
4. Karpowicz J.: Ocena narażenia pracowników na prądy indukowane przez pola magnetostatyczne tomografów rezonansu magnetycznego. Inżynieria Biomedyczna, Acta Bio-Optica et InformaticaMedica, 2010, vol. 16, nr 1, 74-77.
   Streszczenie: Wskutek poruszania w polu magnetostatycznym, wytwarzanym przez magnes tomografu rezonansu magnetycznego, w ciele pracowników indukowane są prądy elektryczne, mogące zakłócać procesy bioelektryczne w organizmie. Zaprezentowano zasady oceny tego rodzaju narażenia poprzez pomiary dynamiki zmienności indukcji magnetycznej (dB/dt) na powierzchni ciała pracownika, wykonującego czynności zawodowe. Zaprezentowano również przykładowe wyniki badań narażenia występującego w czasie wykonywania sekwencji unormowanych ruchów przy magnesach wybranych tomografów otwartych (0,2T i 0,3T) oraz zamkniętych (1,0T i 1,5T).
5. Karpowicz J., Gryz K.: Zagrożenia zawodowe dla personelu medycznego obsługującego rezonans magnetyczny, Inżynieria Biomedyczna, 2008, vol. 14, nr 3, str. 255-257.
6. Karpowicz J., Gryz K.: Ekspozycja pracowników obsługujących tomografy rezonansu magnetycznego w aspekcie narażenia zawodowego i bezpieczeństwa pracy. Inżynieria Biomedyczna, 2008, vol. 14, nr 4, str. 326-330.
7. Karpowicz J., Gryz K.: Ekspozymetryczny profil narażenia zawodowego na pole magnetostatyczne przy tomografie rezonansu magnetycznego. Inżynieria Biomedyczna Acta Bio-Optica et InfiormaticaMedica, vol. 16, nr 3, 2010, 261-264.
   Streszczenie: W pracy scharakteryzowano ekspozymetryczne profile narażenia zawodowego techników i pielęgniarek na pole magnetostatyczne w czasie wykonywania badań diagnostycznych w tomografie rezonansu magnetycznego. Wyniki badań rzeczywistych warunków narażenia wykonanych ekspozymetrem hallotronowym w czasie rutynowych czynności przy badaniach pacjentów omówiono na przykładzie 16 czynności przy tomografie z magnesem 1,5 T. Czas narażenia na pole o indukcji przekraczającej 0,5 mT wynosi przy tych czynnościach 0,5-2,3 minuty, a czas narażenia przekraczającego 70 mT wynosi 0,0-0,3 minuty. Maksymalny poziom narażenia wynosi 16,8-126 mT.
8. Karpowicz J., Gryz K., Politański P., Zmyślony M.: Narażenie na pole magnetostatyczne i zagrożenia zdrowia przy obsłudze skanerów rezonansu magnetycznego. Medycyna Pracy 2011;62(3):309–321
   Streszczenie: Skanery rezonansu magnetycznego (S-RM) należą do najnowocześniejszych urządzeń diagnostyki obrazowej, przy której przygotowanie i przeprowadzenie badania związane jest z narażeniem pracowników na pole magnetostatyczne (PMS). W pracy przedstawiono dane na temat narażenia pracowników na PMS przy tych urządzeniach oraz przeanalizowano literaturę dotyczącą działania biologicznego i zagrożeń zdrowia związanych z PMS. Miało to na celu rozpatrzenie zasadności zliberalizowania przepisów dotyczących ochrony pracowników związanych z diagnostyką RM przed PMS. Pomiary w otoczeniu magnesów 1,5T S-RM wykazują, że narażenie na PMS w otoczeniu różnych S-RM jest uzależnione zarówno od indukcji magnesu, jak i od rozwiązań konstrukcyjnych zastosowanych w poszczególnych urządzeniach oraz organizacji pracy. Przy rutynowych badaniach jednego pacjenta elektroradiolog przebywa ok. 1,5–7 min w PMS przekraczającym 0,5 mT, a 1,3 min w PMS przekraczającym 70 mT. Przy badaniach pacjentów wymagających większej uwagi czas ten może być znacznie dłuższy. Wartości średnie (Bśr) narażenia pracownika na PMS wynoszą 5,6–85 mT (średnio 30±19 mT, N = 16). Przytoczone dane pokazują, że spełnienie formalnych wymagań prawa pracy dotyczących narażenia pracowników na PMS jest możliwe przy właściwej organizacji stanowisk i procedur pracy oraz świadomości pracowników, przy jakim asystowaniu pacjentowi nie narażają się na silne PMS. Analiza dostępnej literatury dotyczącej biologicznego działania PMS wykazała brak danych dotyczących skutków zdrowotnych narażenia wieloletniego pracowników, przy dużej ilości danych wskazujących na możliwość biologicznego działania PMS. W związku z tym radykalne łagodzenie wymagań dotyczących narażenia głowy i tułowia pracowników jest przedwczesne, a ponadto nie jest warunkiem koniecznym rozwoju diagnostyki RM. Przed przystąpieniem do takich prac konieczne wydaje się przeprowadzenie szeroko zakrojonych, międzynarodowych badań stanu zdrowia pracowników narażonych na pola elektromagnetyczne S-RM.
9. Karpowicz J,, Gryz K., Zradziński P.: Pola elektromagnetyczne w otoczeniu urządzeń fizykoterapeutycznych - aplikatory do terapii zmiennym polem magnetycznym. Inżynieria Biomedyczna, 2009, 1, vol. 15, str. 60-63
   Streszczenie: W artykule scharakteryzowano ekspozycję na zmienne pola magnetyczne wytwarzane przez urządzenia do magnetoterapii oraz ocenę oddziaływania tych pól na otoczenie. Na podstawie badań wykonanych przy ponad 60 aplikatorach do terapii polem magnetycznym ustalono, że pola stref ochronnych ekspozycji zawodowej oraz pola, w których mogą powstać zakłócenia pracy implantów medycznych, występują w odległości do 40-70 cm od środka różnych aplikatorów szpulowych o średnicy od 20 cm do 60 cm. Pola, w których mogą powstać zakłócenia urządzeń elektronicznych, występują w odległości do 200-300 cm od aplikatorów szpulowych. Zasięgi oddziaływania pól wytwarzanych przez innego typu aplikatory są wielokrotnie mniejsze.