Oddziaływanie pola elektromagnetycznego, zarówno bezpośrednio na organizm człowieka, jak i na materialne środowisko pracy, może być przyczyną licznych zagrożeń bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, które mogą prowadzić zarówno do utrudnionego wykonywania pracy lub pogorszenia stanu zdrowia, jak i nawet do wypadków śmiertelnych.

W organizmie człowieka przebywającego w polu elektromagnetycznym występuje pole magnetyczne oraz zaindukowane pole elektrycznego, które indukują prądy elektryczne. Jest to bezpośrednie oddziaływanie pola elektromagnetycznego na człowieka (rys. 1).

W czasie, kiedy człowiek przebywa w polu elektromagnetycznym w jego organizmie mogą w związku z tym wystąpić następujące skutki biofizyczne:

• pobudzenie tkanki nerwowej lub mięśniowej (w przypadku oddziaływania pól o częstotliwościach nie przekraczających kilku megaherców)
• wzrost temperatury tkanek (w przypadku oddziaływania pól o częstotliwościach mega- lub gigahercowych) (rys. 2)
• jądrowy rezonans magnetyczny
• zjawisko magnetohydrodynamiczne
• oddziaływanie na procesy przemiany wolnych rodników.

Rys. 1. Indukowanie przepływu prądu elektrycznego wewnątrz organizmu człowieka wskutek odziaływania pola elektrycznego i magnetycznego  


Rys. 2. Wzrost temperatury tkanek na wskutek absorbcji energii pola elektromagnetycznego o częstotliwościach mega- lub gigahercowych (używanie telefonu komórkowego i wzrost temperatury w obrębie głowy)  

Prądy indukowane mogą zakłócać pracę organizmu na skutek zaburzenia naturalnych procesów elektrofizjologicznych w komórkach nerwowych lub mięśniowych, a wzrost temperatury tkanek może wywołać uszkodzenia termiczne różnego stopnia i rozległości, które mogą wystąpić zarówno na powierzchni ciała, jak i wewnątrz - zależnie od częstotliwości promieniowania.  

Oddziaływanie pola elektromagnetycznego na organizm zwykle nie jest odczuwane zmysłami człowieka.  

Bezpośrednia percepcja pola elektromagnetycznego może wystąpić kiedy człowiek przebywa w silnych polach magnetycznych lub elektrycznych małych częstotliwości, co może wywołać wrażenia wzrokowe, tzw. magneto- lub elektrofosfenów. Oddziaływanie impulsowego pola mikrofalowego może wywołać wrażenia słuchowe, tzw. zjawisko Freya.

Ponadto poruszanie się w polu magnetostatycznym wywołuje przepływ w organizmie prądów zaindukowanych (podobnie jak oddziaływanie pola zmiennego w czasie) i może powodować takie odczucia jak:  

• zawroty głowy
• nudności
• utrudnioną koordynację wzrokowo-ruchową.

Ustają one po oddaleniu się od źródła pola magnetostatycznego i mają nieustalony dotychczas wpływ na stan zdrowia przy narażeniu wieloletnim, natomiast mogą istotnie ograniczać zdolność do wykonywania precyzyjnej pracy.  

Skutkiem oddziaływania pola elektromagnetycznego mogą być niepożądane zmiany funkcjonowania organizmu (trwałe lub ustające po zakończeniu narażenia na pola).  

Badania naukowe wskazują, że do możliwych odległych skutków oddziaływania pola elektromagnetycznego, szczególnie w przypadku silnych narażeń, należy zaliczyć:

• zaburzenia układu nerwowego
• zaburzenia układu sercowo-naczyniowego
• zaburzenia układu odpornościowego
• procesy nowotworowe
• dolegliwości subiektywne, takie jak: bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia pamięci.

Niewielka grupa ludzi może ponadto być podatna na objawy nietolerancji oddziaływań środowiskowych, tzw. nadwrażliwość elektromagnetyczną [http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs296/en/index.html].  

Wskutek oddziaływania pola elektromagnetycznego może występować także pośrednie oddziaływanie na ludzi przejawiając się jako prądy kontaktowe przepływające przez ciało człowieka dotykającego obiektu metalowego, który ma inny potencjał elektryczny w związku z oddziaływaniem na niego pola elektromagnetycznego (rys. 3).

Prądy kontaktowe mogą wywoływać stymulację tkanek i odczuwanie bólu, podobnie jak prądy indukowane, bądź rażenie prądem przy dotknięciu obiektu pod napięciem instalacji elektrycznej, a przy dużych natężeniach również ciężkie poparzenia.

Przy obiektach o wysokim potencjale elektrycznym zaindukowanym wskutek oddziaływania pola elektromagnetycznego, tj. najczęściej dużych konstrukcjach metalowych lub urządzeniach może wystąpić również wyładowanie iskrowe i zagrożenie wybuchem lub pożarem w atmosferze wybuchowe  


Rys. 3. Pośrednie oddziaływanie na ludzi energii wtórnych źródeł pól, tzn. energii pól zgromadzonej w eksponowanych obiektach, przejawiając się jako prądy kontaktowe

Pośrednie oddziaływanie pola elektromagnetycznego może prowadzić również do takich zjawisk jak:  

• zakłócenia działania urządzeń elektronicznych, w tym aparatury medycznej, implantów elektronicznych (jak np. stymulatory serca) i urządzeń medycznych do stałego noszenia na ciele (jak. np. pompy infuzyjne),
• zagrożenie dla funkcjonowania metalowych implantów pasywnych,
• uszkodzenia magnetycznych nośników pamięci.

Zjawiska takie są nieobojętne dla bezpieczeństwa ludzi przebywających w pobliżu źródeł pól elektromagnetycznych, ale przeciwdziałanie im jest realizowane poza wymaganiami prawa pracy, m.in. w ramach wymagań dotyczących tzw. kompatybilności elektromagnetycznej (EMC)i ochrony środowiska.

Bezpośrednią przyczyną bardzo poważnych zagrożeń bezpieczeństwa pracowników może być również porwanie metalowych elementów ferromagnetycznych przez pole magnetostatyczne, występujące np. jako składowa stała przy przepływie prądu prostowanego lub przy magnesach i elektromagnesach, szczególnie przy silnych magnesach nadprzewodzących. Obiekty takie mogą zachowywać się jak lecące w stronę magnesu pociski i z tego powodu stwarzają poważne zagrożenie dla infrastruktury technicznej i życia ludzi. Zagrożenia takie nazywane są zagrożeniami balistycznymi lub „latającymi przedmiotami” (rys. 4).


Rys. 4 Zagrożenie "latającymi obiektami" przy źródle pola magnetostatycznego [zbiory własne na podstawie http://www.simplyphysics.com/flying_objects.html]