Oddzialywanie pola elektromagnetycznego, zarowno bezposrednio na organizm czlowieka, jak i na materialne srodowisko pracy, moze byc przyczyna licznych zagrozen bezpieczenstwa lub zdrowia pracownikow, ktore moga prowadzic zarowno do utrudnionego wykonywania pracy lub pogorszenia stanu zdrowia, jak i nawet do wypadkow smiertelnych.

W organizmie czlowieka przebywajacego w polu elektromagnetycznym wystepuje pole magnetyczne oraz zaindukowane pole elektrycznego, ktore indukuja prady elektryczne. Jest to bezposrednie oddzialywanie pola elektromagnetycznego na czlowieka (rys. 1).

W czasie, kiedy czlowiek przebywa w polu elektromagnetycznym w jego organizmie moga w zwiazku z tym wystapic nastepujace skutki biofizyczne:

• pobudzenie tkanki nerwowej lub miesniowej (w przypadku oddzialywania pol o czestotliwosciach nie przekraczajacych kilku megahercow)
• wzrost temperatury tkanek (w przypadku oddzialywania pol o czestotliwosciach mega- lub gigahercowych) (rys. 2)
• jadrowy rezonans magnetyczny
• zjawisko magnetohydrodynamiczne
• oddzialywanie na procesy przemiany wolnych rodnikow.

Rys. 1. Indukowanie przeplywu pradu elektrycznego wewnatrz organizmu czlowieka wskutek odzialywania pola elektrycznego i magnetycznego  


Rys. 2. Wzrost temperatury tkanek na wskutek absorbcji energii pola elektromagnetycznego o czestotliwosciach mega- lub gigahercowych (uzywanie telefonu komorkowego i wzrost temperatury w obrebie glowy)  

Prady indukowane moga zaklocac prace organizmu na skutek zaburzenia naturalnych procesow elektrofizjologicznych w komorkach nerwowych lub miesniowych, a wzrost temperatury tkanek moze wywolac uszkodzenia termiczne roznego stopnia i rozleglosci, ktore moga wystapic zarowno na powierzchni ciala, jak i wewnatrz - zaleznie od czestotliwosci promieniowania.  

Oddzialywanie pola elektromagnetycznego na organizm zwykle nie jest odczuwane zmyslami czlowieka.  

Bezposrednia percepcja pola elektromagnetycznego moze wystapic kiedy czlowiek przebywa w silnych polach magnetycznych lub elektrycznych malych czestotliwosci, co moze wywolac wrazenia wzrokowe, tzw. magneto- lub elektrofosfenow. Oddzialywanie impulsowego pola mikrofalowego moze wywolac wrazenia sluchowe, tzw. zjawisko Freya.

Ponadto poruszanie sie w polu magnetostatycznym wywoluje przeplyw w organizmie pradow zaindukowanych (podobnie jak oddzialywanie pola zmiennego w czasie) i moze powodowac takie odczucia jak:  

• zawroty glowy
• nudnosci
• utrudniona koordynacje wzrokowo-ruchowa.

Ustaja one po oddaleniu sie od zrodla pola magnetostatycznego i maja nieustalony dotychczas wplyw na stan zdrowia przy narazeniu wieloletnim, natomiast moga istotnie ograniczac zdolnosc do wykonywania precyzyjnej pracy.  

Skutkiem oddzialywania pola elektromagnetycznego moga byc niepozadane zmiany funkcjonowania organizmu (trwale lub ustajace po zakonczeniu narazenia na pola).  

Badania naukowe wskazuja, ze do mozliwych odleglych skutkow oddzialywania pola elektromagnetycznego, szczegolnie w przypadku silnych narazen, nalezy zaliczyc:

• zaburzenia ukladu nerwowego
• zaburzenia ukladu sercowo-naczyniowego
• zaburzenia ukladu odpornosciowego
• procesy nowotworowe
• dolegliwosci subiektywne, takie jak: bole glowy, zmeczenie, zaburzenia pamieci.

Niewielka grupa ludzi moze ponadto byc podatna na objawy nietolerancji oddzialywan srodowiskowych, tzw. nadwrazliwosc elektromagnetyczna [http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs296/en/index.html].  

Wskutek oddzialywania pola elektromagnetycznego moze wystepowac takze posrednie oddzialywanie na ludzi przejawiajac sie jako prady kontaktowe przeplywajace przez cialo czlowieka dotykajacego obiektu metalowego, ktory ma inny potencjal elektryczny w zwiazku z oddzialywaniem na niego pola elektromagnetycznego (rys. 3).

Prady kontaktowe moga wywolywac stymulacje tkanek i odczuwanie bolu, podobnie jak prady indukowane, badz razenie pradem przy dotknieciu obiektu pod napieciem instalacji elektrycznej, a przy duzych natezeniach rowniez ciezkie poparzenia.

Przy obiektach o wysokim potencjale elektrycznym zaindukowanym wskutek oddzialywania pola elektromagnetycznego, tj. najczesciej duzych konstrukcjach metalowych lub urzadzeniach moze wystapic rowniez wyladowanie iskrowe i zagrozenie wybuchem lub pozarem w atmosferze wybuchowe  


Rys. 3. Posrednie oddzialywanie na ludzi energii wtornych zrodel pol, tzn. energii pol zgromadzonej w eksponowanych obiektach, przejawiajac sie jako prady kontaktowe

Posrednie oddzialywanie pola elektromagnetycznego moze prowadzic rowniez do takich zjawisk jak:  

• zaklocenia dzialania urzadzen elektronicznych, w tym aparatury medycznej, implantow elektronicznych (jak np. stymulatory serca) i urzadzen medycznych do stalego noszenia na ciele (jak. np. pompy infuzyjne),
• zagrozenie dla funkcjonowania metalowych implantow pasywnych,
• uszkodzenia magnetycznych nosnikow pamieci.

Zjawiska takie sa nieobojetne dla bezpieczenstwa ludzi przebywajacych w poblizu zrodel pol elektromagnetycznych, ale przeciwdzialanie im jest realizowane poza wymaganiami prawa pracy, m.in. w ramach wymagan dotyczacych tzw. kompatybilnosci elektromagnetycznej (EMC)i ochrony srodowiska.

Bezposrednia przyczyna bardzo powaznych zagrozen bezpieczenstwa pracownikow moze byc rowniez porwanie metalowych elementow ferromagnetycznych przez pole magnetostatyczne, wystepujace np. jako skladowa stala przy przeplywie pradu prostowanego lub przy magnesach i elektromagnesach, szczegolnie przy silnych magnesach nadprzewodzacych. Obiekty takie moga zachowywac sie jak lecace w strone magnesu pociski i z tego powodu stwarzaja powazne zagrozenie dla infrastruktury technicznej i zycia ludzi. Zagrozenia takie nazywane sa zagrozeniami balistycznymi lub „latajacymi przedmiotami” (rys. 4).


Rys. 4 Zagrozenie "latajacymi obiektami" przy zrodle pola magnetostatycznego [zbiory wlasne na podstawie http://www.simplyphysics.com/flying_objects.html]