Komentarz do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. Nr. 138, poz. 931). dr Barbara Krzyśków

Rozporządzenie to z dniem 31 października 2010 r. (data wejścia w życie) zastąpi dotychczasowe rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa. Rozporządzenie wdraża postanowienia dyrektywy 1999/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa – piętnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art.16.1 dyrektywy 89/391/EWG.

W swojej treści merytorycznej w nowym rozporządzeniu najistotniejszą zmianą jest obowiązek pracodawcy podziału przestrzeni zagrożenia wybuchem na strefy i ich kwalifikacji.

Jednakże zmiana treści zobowiązań, kolejności uregulowań w stosunku do poprzednio obowiązującego rozporządzenia, jak też rezygnacja ustawodawcy z powoływania się na obowiązujące normy powoduje, że różni się ono w sposób istotny od poprzedniego.

W rozporządzeniu ustalono słownik pojęć w nim stosowanych określając, co należy rozumieć przez używane w nim takie pojęcia jak: urządzenia, przestrzeń zagrożona wybuchem, przestrzeń niezagrożona wybuchem, substancje palne, atmosfera wybuchowa, normalne działanie. Pojęcie urządzenia, w rozumieniu rozporządzenia obejmuje tylko te, które określone zostały w przepisach w sprawie zasadniczych wymagań jako urządzenia i systemy ochronne przeznaczone do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. Natomiast przestrzeń zagrożona wybuchem to jest taka przestrzeń, w której może wystąpić atmosfera wybuchowa zdefiniowana z kolei w rozporządzeniu jako mieszanina z powietrzem w warunkach atmosferycznych, substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł lub pyłów, w której po wystąpieniu zapłonu, spalanie rozprzestrzenia się na całą nieopaloną mieszaninę.

Przez używane w rozporządzeniu pojęcie osób pracujących należy rozumieć nie tylko pracowników (osoby, które  łączy z pracodawcą stosunek pracy) , ale też osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy lub prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek, studentów lub uczniów odbywających zajęcia praktyczne, osoby wykonujące krótkotrwałe prace albo czynności inspekcyjne.

Wyłączenia w stosowaniu rozporządzenia obejmują te same przypadki jak w poprzednio obowiązującym z tym, że w przypadku środków transportu przepisy odwołują się jedynie do umów międzynarodowych oraz przepisów wdrażających te umowy bez powoływania się na konkretne umowy. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się więc do: urządzeń określonych w przepisach dotyczących wymagań zasadniczych jako spalających paliwa gazowe; używania środków transportu lądowego, morskiego, lotniczego lub śródlądowego, do których stosuje się przepisy odpowiednich umów międzynarodowych oraz przepisy wdrażające umowy międzynarodowe (jednakże w tym przypadku nie podlegają wyłączeniu środki transportu przeznaczone do stosowania w przestrzeniach zagrożonych wybuchem); produkcji, używania, przechowywania i transportu materiałów wybuchowych lub nietrwałych substancji chemicznych; zakładów górniczych, do których mają zastosowanie przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego; miejsc przeznaczonych bezpośrednio do opieki medycznej nad pacjentami.

Pracodawca, aby zapobiegać wybuchom musi stosować środki techniczne, organizacyjne i ochronne, odpowiednie do rodzaju działalności. Określając środki ochronne musi zapewnić realizację celów w podanej w rozporządzeniu kolejności:

1. zapobieganie tworzenia się atmosfery wybuchowej,


2. zapobieganie wystąpienia zapłonu atmosfery wybuchowej;


3. ograniczenie szkodliwego efektu wybuchu, w celu zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa osób pracujących.

Pracodawca ma obowiązek w każdym przypadku wystąpienia zmian mających wpływ na realizację celów oraz w wyznaczonych terminach dokonać przeglądu stosowanych środków ochronnych i jeżeli to konieczne weryfikować je.

W realizacji obowiązku oceny ryzyka zawodowego związanego z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej pracodawca musi uwzględnić, co najmniej prawdopodobieństwo i czas występowania atmosfery wybuchowej; prawdopodobieństwo wystąpienia oraz uaktywnienia się źródeł zapłonu, w tym wyładowań atmosferycznych; eksploatowane przez pracodawcę instalacje, używane substancje i mieszaniny, zachodzące procesy i ich wzajemne oddziaływanie; rozmiary przewidywanych skutków wybuchów.

W rozporządzeniu pracodawca ma obowiązek podzielenia przestrzeni zagrożonej wybuchem i jej klasyfikacji dokonanej na podstawie prawdopodobieństwa i czasu występowania atmosfery wybuchowej. Przestrzeń dzieli się na strefy, w których:

1) strefa 0 – to przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, występuje stale, często lub przez długie okresy;

2) strefa 1 – to przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania;

3) strefa 2 – to przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres;

4) strafa 20 – to przestrzeń, w której atmosfera wybuchu w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu występuje stale, często lub prze długie okresy;

5) strefa 21 – to przestrzeń, w której atmosfera wybuchu w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania;

6) strefa 22 – to przestrzeń, w której atmosfera wybuchu w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia utrzymuje się przez krótki okres.

Przestrzenie, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej w ilości zagrażającej bezpieczeństwu i zdrowiu pracodawca ma obowiązek oznakować odpowiednim znakiem ostrzegawczym, którego wzór określony został w załączniku.

Przed udostępnieniem miejsca pracy pracodawca sporządza, na podstawie oceny ryzyka dokument zabezpieczający.
Dokument powinien zawierać w szczególności:

1. opis środków ochronnych, które zostaną podjęte w celu spełnienia wymagań rozporządzenia i ograniczenia szkodliwości wybuchu;



2. wykaz przestrzeni zagrożonych wybuchem wraz z klasyfikacją na strefy;



3. oświadczenie pracodawcy, że miejsca pracy, urządzenia a także urządzenia ostrzegawcze są zaprojektowane, używane i konserwowane w sposób zapewniający bezpieczne i właściwe ich funkcjonowanie; urządzenia spełniają wymagania przewidziane w przepisach określających minimalne wymagania w zakresie bhp użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy; została dokonana ocena ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej;



4. terminy dokonywania stałych przeglądów środków ochronnych;



5. określenie dla osób wykonujących w tym samym miejscu prace na rzecz różnych pracodawców dot. środków ochronnych, zasad koordynacji stosowania tych środków, celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzenia.

Dokument zabezpieczający nie musi być odrębnym dokumentem, a może być połączony z innymi dokumentami lub sprawozdaniami o tym samym znaczeniu.
Prace w przestrzeni zagrożonej wybuchem powinny być wykonywane zgodnie z pisemnymi instrukcjami wydanym przez pracodawcę lub w systemie zezwoleń na wykonywanie pracy. Zezwolenia mogą dotyczyć czynności niebezpiecznych lub czynności, które wpływają na inną wykonywaną pracę, stwarzając zagrożenia. Zezwolenie wydaje, przed rozpoczęciem pracy pracownik wyznaczony przez pracodawcę. W jakim systemie wykonywane są czynności powinno wynikać z dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem.

Jeżeli atmosfera wybuchowa zawiera różne rodzaje gazów, par, mgieł lub pyłów, środki ochronne powinny być stosowane dla największego potencjalnego zagrożenia. Przy określaniu środków zapobiegających wystąpieniu zapłonu w atmosferze wybuchowej pracodawca powinien także uwzględniać ładunki elektrostatyczne przenoszone przez osoby pracujące. W celu ograniczenia takiego zapłonu pracodawca zapewnia osobom pracującym odpowiednie ubiory, które nie będą przyczyniać się do powstania wyładowań elektrostatycznych.
W dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem należy również określić, które instalacje, urządzenia, systemy ochronne i elementy łączące, w szczególności kable, przewody, rury mogą być bezpiecznie używane w atmosferze wybuchowej. Dotyczy to również urządzeń i elementów, które nie są uważane za urządzenia lub systemy ochronne, jeżeli włączenie ich do instalacji może spowodować zagrożenie zapłonem. Na pracodawcy spoczywa obowiązek podjęcia środków przeciwdziałających błędnym połączeniom elementów łączących.

Pracodawca musi również podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia, że miejsca pracy, urządzenia oraz elementy łączące, dostępne pracującym zostały zaprojektowane, wykonane i połączone i zainstalowane, a także są utrzymywane i działają w sposób minimalizujący zagrożenie wybuchem.

Jeżeli wystąpi taka konieczność pracodawca powinien zapewnić, aby osoby pracujące zostały ostrzeżone za pomocą optycznych lub dźwiękowych sygnałów alarmowych, tak aby mogły opuścić przestrzeń zagrożoną wybuchem przed zaistnieniem warunków powodujących wybuch. W tym celu musi również zapewnić warunki ewakuacji w celu szybkiego i bezpiecznego opuszczenia przestrzeni zagrożonej wybuchem.

Jeżeli miejsca pracy, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa ma być udostępnione po raz pierwszy pracodawca weryfikuje bezpieczeństwo oraz sprawdza czy zostały spełnione wszystkie warunki do zapewnienia zabezpieczenia przed wybuchem.

Jeżeli w wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka okaże się to niezbędne pracodawca zapewnia możliwość działania urządzeń i systemów ochronnych, których uszkodzenie zasilania może spowodować dodatkowe zagrożenie, niezależnie od pozostałych elementów instalacji.

Pracodawca powinien również zapewnić, aby urządzenia i systemy ochronne włączone do procesów automatycznych, jeżeli wskażą odchylenia od normalnych warunków działania, mogły być odłączone ręcznie przez upoważnione osoby, pod warunkiem, że nie będzie to wpływać na warunki bezpieczeństwa.
W przypadku wyłączenia awaryjnego zakumulowane energie powinny zostać możliwie szybko i bezpiecznie rozproszone lub odizolowane w taki sposób, aby przestały stanowić źródła zagrożenia.

Jeżeli dokument zabezpieczenia nie stanowi inaczej urządzenia i systemy ochronne dla wszystkich przestrzeni, w której istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej muszą być oznaczone jako kategoria 1, 2 lub 3 określone w przepisach dotyczących zasadniczych wymagań dla systemów i urządzeń przeznaczonych do użytku w przestrzeni zagrożonej wybuchem.

W zależności od rodzajów palnych gazów, par, mgieł lub pyłów występujących w poszczególnych strefach powinny być następujące kategorie systemów i urządzeń:
W strefie 0 lub 21 – urządzenia kategorii 1;
W strefie 1 lub 21 – urządzenia kategorii 1 lub 2
W strefie 2 lub 22 – urządzenia kategorii 1,2 lub 3.

Minimalne wymagania określone w rozporządzeniu mają zastosowanie do przestrzeni zakwalifikowanej, zgodnie przepisami rozporządzenia, jako zagrożonych wybuchem, gdy jest to wymagane ze względu na cechy miejsca pracy, stanowiska pracy, urządzenia lub używane substancje i mieszaniny, albo ze względu na niebezpieczeństwo powodowane przez działalność związaną z ryzykiem wystąpienia atmosfery wybuchowej jak też do urządzeń w przestrzeniach niezagrożonych wybuchem, zapewniających bezpieczne funkcjonowanie urządzeń umiejscowionych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.