Konie

Koń jest również zwierzęciem stadnym, dlatego by czuć się bezpiecznie i komfortowo potrzebuje towarzystwa innych zwierząt, niekoniecznie własnego gatunku. Łatwo też zaprzyjaźnia się z człowiekiem. Konie mają dużą zdolność rozpoznawania i zapamiętywania swoich towarzyszy za pomocą wzroku, węchu i słuchu. Te same zmysły wykorzystują do identyfikacji i „klasyfikowania” ludzi. Potrafią zapamiętać na długo wyuczone rzeczy i zachowania, dlatego należy pamiętać, że biologiczne i środowiskowe uwarunkowania zachowań koni mają duży wpływ na bezpieczeństwo obsługujących je ludzi.

Postrzeganie otoczenia
Konie, podobnie jak inne zwierzęta stadne, wykorzystują zmysły do lokalizacji pożywienia, szukania schronienia, komunikacji między sobą, odnajdywania partnerów do rozrodu, a także postrzegania zagrożeń. Narządy zmysłów przekazują im wiele bodźców z otoczenia, w tym od innych członków stada. Zwierzę musi niemal błyskawicznie przeanalizować otrzymane informacje, ocenić sytuację i w sposób właściwy zareagować, szczególnie w momencie zagrożenia. Należy pamiętać, że konie każdą nieznaną sytuację traktują jako zagrożenie i reagują gwałtownie – jeśli mają możliwość ucieczki, uciekają i analizują sytuację, jeśli nie mają takiej możliwości, reagują agresją skierowaną na intruza. Stąd zdarzające się przypadki „niespodziewanego” kopnięcia człowieka, który po cichu zbliża się do drzemiącego w pozycji stojącej konia.



Niestety, warunki życia większości koni dalekie są od ideału.



Wzrok
Oczy konia są osadzone po bokach głowy, co umożliwia widzenie w zakresie prawie 360 stopni i dostrzeganie niemal każdego obiektu. Jest to możliwe również dzięki temu, że głowa konia jest osadzona na długiej i ruchliwej szyi. Pasący się koń może więc stale kontrolować okolicę. Z tego sposobu osadzenia oczu wynika jednak  istnienie dwóch wąskich ślepych stref: z przodu i z tyłu za zadem. Jest to bardzo istotne w sytuacji, gdy ze ślepej strefy wyłoni się jakiś obiekt, np. człowiek lub inne zwierzę. Koń wówczas reaguje gwałtownie, najczęściej uderzając tylnymi nogami.

Słuch
Uważa się, że konie mają możliwość odbioru szerszego zakresu dźwięków niż ludzie, szczególnie wysokich i ultradźwięków. Dźwięki niskie natomiast są dla nich niesłyszalne. Możliwość niezależnego poruszania małżowinami pozwala na precyzyjną lokalizację źródła dźwięku bez potrzeby zmiany pozycji głowy czy całego ciała. Słuch umożliwia utrzymanie kontaktu z innymi członkami stada, przebywającymi poza zasięgiem wzroku (rżenie rozpoznawane jest jako indywidualna cecha każdego osobnika).

Węch
Węch spełnia złożoną rolę w życiu konia. Umożliwia wyczuwanie rui
u klaczy oraz hierarchii w stadzie, a także wzajemną identyfikację zwierząt.
Z węchem wiąże się również znakowanie terenu (moczem i kałem) i obrona terytorium przed rywalami.

Smak
Koń ma zdolność wynajdywania roślin bądź ich najbardziej smakowitych części. Unika roślin trujących, pasz lub wody o nieprzyjemnym zapachu i smaku.

Dotyk
Odgrywa ważną rolę przy pobieraniu pokarmu (delikatne i wrażliwe wargi oraz nozdrza konia są wyposażone we włosy czuciowe, tzw. wibrysy),
a także we wzajemnych kontaktach z innymi zwierzętami. Konie, mając kontakt wzrokowy na wybiegu, często dotykają innych osobników. Skóra koni jest wrażliwa na dotyk na całej powierzchni, jednak szczególnie wrażliwe miejsca to nozdrza, okolice uszu, słabizny i lędźwie.

Zachowania stadne
Zachowania koni udomowionych znacznie odbiegają od zachowań koni dzikich. Wielowiekowa selekcja hodowlana, dobór cech przez hodowców oraz zmiany środowiskowe i sposób utrzymania wpłynęły na zachowania stadne. Obserwacja zwierząt przebywających na wybiegach lub pastwiskach pozwala dostrzec wiele zachowań typowych dla ich dzikich przodków, m.in. stadność, porozumiewanie się, ustalanie hierarchii, zachowanie indywidualnego dystansu, opieka nad potomstwem, zachowania przyjazne i agresywne.



Jako niezbędną powierzchnię boksu dla konia przyjmuje się 2 m2 na 100 kg masy ciała. Zwiększenie liczebności stada prowadzi do agresji lub sytuacji konfliktowych i wykształcenia złych nawyków. W stajniach należy dobierać konie o podobnym  usposobieniu, gdyż ma to wpływ na kształtowanie hierarchii społecznej, wzajemne rozpoznawanie się członków stada, ogólne zachowanie podczas zabaw i odpoczynku oraz w innych sytuacjach. Ustanowiony porządek hierarchiczny w stadzie jest trwały do momentu wprowadzenia nowego, obcego osobnika. Konie uznają przewodnika stada za „jedynego władcę”. Przy odpowiednim postępowaniu z nimi, są w stanie zaakceptować w tej roli człowieka. Nie można tu polecić żadnego schematu postępowania, bowiem zwierzęta charakteryzują się zróżnicowanym temperamentem i wrażliwością na bodźce. Najwięcej indywidualności spotyka się wśród koni gorącokrwistych, najbardziej ustabilizowane są konie zimnokrwiste, z natury spokojniejsze i łatwiej podporządkowujące się hodowcy.

Zachowanie agresywne koni wyraża się napastliwością, tj. atakowaniem członków stada  lub nowo przybyłych zwierząt, z reguły tej samej płci
i dojrzałych płciowo, w celu zapewnienia sobie dominacji lub wyższej pozycji w hierarchii, a także dostępu do paszy. Takie zachowania mogą się zdarzyć, gdy zwierzętom nie zostaną zapewnione właściwe warunki bytowania.

Zachowanie przyjazne jest naturalną cechą większości koni zajmujących porównywalne pozycje w hierarchii stada. Sposób zachowania zarówno wobec innych zwierząt, jak i człowieka jest kształtowany głównie poprzez stworzenie dobrostanu i życzliwe postępowanie hodowcy. Człowiek opiekujący się zwierzętami, bez względu na wielkość stada i częstość kontaktów z nimi, musi postępować rozważnie i z należytym poszanowaniem – nie może traktować zwierząt przedmiotowo.

Ruch jako czynnik kształtujący zachowanie
Budowa i wygląd konia wskazują, że jest to zwierzę przystosowane do pokonywania dużych odległości, dlatego ograniczanie swobodnego ruchu może prowadzić do różnych zaburzeń rozwojowych, zarówno w sferze psychiki, jak i kondycji fizycznej (mięśnie, ścięgna, układ kostny).



Na podstawie wyników badań i obserwacji stwierdzono, że konie, którym ograniczono swobodę ruchu, przejawiały wzmożoną aktywność ruchową. Ruch jest zatem jednym z podstawowych czynników, które decydują o dobrostanie tych zwierząt, wyjątkowo ważnym w odniesieniu do źrebiąt i koni młodych. Istotne jest zapewnienie swobodnego dostępu do wybiegów lub pastwisk, gdyż brak ruchu (zamknięcie w stajni) połączony z możliwością ruchu krótkiego i intensywnego (galopu) może prowadzić do niebezpiecznych schorzeń układu ruchu, zwłaszcza gdy nawierzchnia, po której zwierzęta biegają, jest śliska.



Swoboda ruchu stwarza sytuacje umożliwiające zwierzętom odpoczynek w wybranym przez nie momencie. Pozycje koni podczas odpoczynku i snu są zróżnicowane. Dzięki przystosowaniom anatomicznym  mogą odpoczywać i spać w każdej pozycji, jednak głęboki sen jest możliwy jedynie w pozycji leżącej na boku.  Z tej możliwości konie korzystają przynajmniej raz na dobę, dlatego ważne jest zapewnienie im właściwej powierzchni w stajni.

Wybiegi
Zapewnienie koniom swobody ruchu jest niemal tak ważne, jak zapewnienie dostępu do paszy i wody. Konie trzymane pojedynczo, na wybiegu zaspokajają również potrzebę kontaktów z innymi osobnikami. Przyjmuje się, że powierzchnia wybiegu nie powinna być mniejsza niż 800 m2, a jeśli ma on pełnić również funkcję pastwiska w okresie letnim powinna wynosić 1 hektar na 2–3 konie.



Wybieg powinien znajdować się na suchym terenie. Dobrze, gdy rosną na nim drzewa zapewniające cień, gdyż ułatwia to zwierzętom właściwą termoregulację. Zdrowe konie dobrze znoszą suchą i mroźną pogodę. Jedynie niska temperatura i duża wilgotność oraz konieczność stania w błocie są naruszeniem dobrostanu.

Zachowania płciowe ogiera i klaczy
Niewłaściwy sposób utrzymania koni powoduje wykształcenie nietypowych zachowań, niebezpiecznych wręcz dla ludzi i samych zwierząt. Rozwiązaniem tej kwestii jest wprowadzenie do stajni drugiego osobnika lub kastracja zwierząt stwarzających problemy.

Na zachowanie płciowe klaczy duży wpływ ma proces ssania i odsadzania źrebięcia. W warunkach naturalnych źrebię przestaje ssać matkę przed przyjściem na świat kolejnego źrebięcia. W wieku dwóch lat lub nieco później młode ogiery zazwyczaj opuszczają stado rodzinne; odchodzą lub są przepędzane przez ogiera – przywódcę. W warunkach hodowlanych, w celu zachowania ustalonej w stadzie hierarchii, należy zapewnić zbliżony stan, np. uniemożliwić bezpośrednie kontakty ogierów lub wyeliminować niektóre osobniki (sprzedaż lub trzebienie).