    |
Bydło należy do roślinożerców dziennych, żyjących w stadach. W stanie dzikim zamieszkiwało lasy, przemierzając dziennie znaczne odległości w poszukiwaniu karmy, wody oraz miejsc do odpoczynku. Obecnie utrzymywane jest w warunkach stworzonych przez człowieka. Jeśli zwierzęta radzą sobie z tymi warunkami, można mówić o wysokim poziomie dobrostanu. Przejawia się on dobrym stanem zdrowia fizycznego i psychicznego, prawidłowym wzrostem i dojrzewaniem, brakiem problemów z rozrodem, dobrą produkcją mleka lub wysokimi przyrostami, a także okazywaniem pozytywnych emocji wobec innych członków stada i pracujących ze zwierzętami ludzi. Jeśli natomiast poziom dobrostanu jest niski, dają się zauważyć zmiany w zachowaniu pojedynczych osobników i całego stada. Stwarza to wiele zagrożeń dla zwierząt oraz bezpieczeństwa ludzi.
Postrzeganie otoczenia Bydło, jak wszystkie zwierzęta dzienne, ma dobrze rozwinięte wszystkie zmysły. Posługuje się nimi podczas poszukiwania paszy, orientowania się w terenie oraz podczas kontaktów z innymi osobnikami i z ludźmi. Wzrok Zakres widzenia u bydła jest bardzo szeroki i obejmuje kąt 330–360 stopni, zakres widzenia dwuocznego wynosi 25–30 stopni. Pole widzenia u bydła Słuch Zakres częstotliwości dźwięków słyszanych przez bydło i przez człowieka jest zbliżony. Zwierzęta mają jednak trudność ze zlokalizowaniem źródła dźwięku i to powoduje ich niepokój. Słuch jest wykorzystywany efektywnie do reagowania na dźwięki dochodzące od człowieka, od innych zwierząt, a także innych źródeł, np. odgłos wozu paszowego powoduje, że zwierzęta wstają i podchodzą do żłobu. Smak Jest to ważny zmysł ze względu na wybór paszy. Zwierzęta preferują smak słodki i kwaśny, unikając gorzkiego i nadmiernie słonego. Ze względu na sposób pobierania paszy (zgarniają porcję językiem i połykają, a dopiero po pewnym czasie następuje przeżuwanie), krowy mogą przyjmować pokarmy zepsute, niesmaczne i zanieczyszczone, co w praktyce może prowadzić do zaburzeń w procesie trawienia. Dotyk Ten zmysł jest dobrze rozwinięty na całym ciele. Receptory reagują na dotyk, wywołując skurcze mięśni skóry. Przyjmuje się, że zwierzęta odczuwają ból i dyskomfort na poziomie zbliżonym do poziomu odczuwania człowieka. Należy o tym pamiętać, wykonując zabiegi zoohigieniczne i weterynaryjne. Reakcją na zadany ból będzie próba kopnięcia lub uderzenia głową. Czochradła to „pozytywne” wykorzystanie zmysłu dotyku; dobrze wpływają na samopoczucie zwierząt i ułatwiają utrzymanie ich w czystości Te bardzo krótkie informacje dotyczące zmysłów są o tyle ważne, że umożliwią zrozumienie naturalnych reakcji zwierząt na odbierane bodźce zewnętrzne. Uczenie się Jest ważnym elementem zachowania się zwierząt, umożliwiającym im między innymi korzystanie z „udogodnień” wprowadzanych przez człowieka w budynkach inwentarskich. Nauczenie zwierząt korzystania z automatycznych poideł czy automatycznych podajników paszy treściwej nie stwarza niemal żadnych problemów. Jednak zdarza się, że zwierzęta stojące niżej w hierarchii, które uruchomią podajnik, są odpędzane i pozbawiane pokarmu przez osobniki dominujące. Zachowania społeczne Podobnie jak inne zwierzęta stadne, bydło ma dobrze rozwinięte zachowania społeczne. Krowy porozumiewają się za pomocą różnorodnych sygnałów. Mogą to być: pozycja ciała, dźwięki i zapachy, odbierane jako wrażenia wzrokowe, słuchowe, zapachowe lub dotykowe. Mimo stadnego trybu życia krowy wymagają pewnej przestrzeni: społecznej i fizycznej. Dystans indywidualny dzieli się na przestrzeń społeczną i fizyczną Przestrzeń społeczna to minimalny dystans od innych osobników tego samego gatunku. Naruszenie tego dystansu powoduje ucieczkę lub atak zwierzęcia – reakcja zależy od jego pozycji w hierarchii stada. Wkroczenie człowieka w przestrzeń społeczną powoduje identyczną reakcję zwierzęcia i zależy także od jego pozycji w stadzie. Przestrzeń fizyczna to obszar, jakiego potrzebuje zwierzę do odpoczynku, przeciągania się itp. Zwierzęta trzymane na uwięzi lub w oddzielnych boksach mają ograniczone kontakty z innymi osobnikami. Wpływa to na ich poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, które zależą od kontaktu wzrokowego i słuchowego z członkami całego stada. Dlatego w oborach uwięziowych zwierzęta częściej bywają sfrustrowane i rozdrażnione. Ludzie pracujący w takich obiektach powinni zachować wzmożoną ostrożność. Utrzymujące się przez dłuższy czas duże skupienie zwierząt, ograniczające swobodę poruszania się, może prowadzić do wystąpienia stresu społecznego Hierarchia stada Stosunki dominacji i podporządkowania kształtują się w okresie dorastania lub zestawiania obsady w oborach. W stałych grupach mają one charakter trwały. Umożliwia to stadu spokojną egzystencję, dlatego należy unikać zmian składu. Jeśli zmiana jest konieczna, to powinna obejmować kilka osobników jednocześnie. Optymalna liczebność stada krów, ustalona na podstawie badań, wynosi nie więcej niż 80 osobników, ponieważ krowa jest w stanie rozpoznać taką liczbę osobników własnego gatunku. Większa liczebność może prowadzić do konfliktów i obniżać wydajność produkcyjną. Po zakończonym udoju przewodniczka stada prowadzi zwierzęta na pastwisko Zachowanie agresywne Agresywne zachowanie występuje głównie podczas ustalania hierarchii w stadzie. Może dotyczyć innych zwierząt, ale również ludzi. Przejawia się głównie uderzeniami czołem (większość zwierząt ma usunięte rogi) w okolicę łopatek lub boku przeciwnika, ale dochodzi też do ataków frontalnych, najbardziej agresywnego zachowania bydła. Po ustaleniu zależności społecznych wystarcza samo straszenie, popychanie i wymachiwanie głową lub spojrzenie. Zachowania agresywne mogą ulegać nasileniu w przypadku ograniczenia ilości paszy lub wody bądź nadmiernego zagęszczenia stada. Umiejętność odczytywania tych sygnałów przez ludzi pozwala na właściwe reagowanie i poprawę dobrostanu zwierząt. Rytm dobowy Zachowania bydła charakteryzuje wyraźna cykliczność w ciągu doby. Dotyczy to głównie zachowań związanych z wypoczynkiem, pobieraniem paszy i przeżuwaniem – zachowania te następują po sobie w ustalonej kolejności. Ze względu na życie stadne można je zaobserwować jednocześnie w całej grupie. Całe stado podczas przeżuwania i odpoczynku na pastwisku Rytm dobowy nie powinien być zmieniany przez człowieka, ponieważ zmiany mogą prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu całej społeczności. Należy przy tym podkreślić, że ani pora karmienia, ani pora dojenia nie są istotne dla procesów biologicznych. Ważne jest jedynie wykonywanie tych czynności o stałych porach, tak by zwierzęta przyzwyczaiły się do stałego rytmu dobowego. Ruch Ruch jest czynnikiem decydującym o prawidłowym rozwoju fizycznym i zachowaniu równowagi psychicznej. Dorosłe zwierzęta, które są go pozbawione, mają trudności z kładzeniem się i wstawaniem, niepewny chód i problemy z koordynacją ruchową. Ruch jest potrzebny zarówno młodym, jak i dorosłym zwierzętom, stąd konieczność zapewnienia niezbędnej przestrzeni, najlepiej na wolnym powietrzu, by zwierzęta samodzielnie mogły regulować potrzeby w tym zakresie. Spełnienie tego warunku umożliwia również eliminację większości problemów okresu okołoporodowego. Zachowania płciowe Przeciętnie bydło osiąga dojrzałość płciową przy masie ciała około 300 kilogramów. Buhajki osiągają taką wagę w wieku 7–8 miesięcy, a jałówki w wieku 13–16 miesięcy (wartości te zależne są od rasy i warunków środowiskowych). W miarę zbliżania się rui zainteresowanie buhaja krową wzrasta. Przed kryciem buhaj przyciska łeb i szyję do lędźwi krowy, co powoduje zatrzymanie jej w bezruchu. Rozpoznawanie normalnych zachowań buhaja jest bardzo istotne dla rolnika. Ignorowanie tych zachowań może stanowić dla niego śmiertelne zagrożenie! Młode buhaje w oborach wolnostanowiskowych często naskakują na siebie, co powoduje niepokój w stadzie i zmniejsza przyrosty. Mogą także skoczyć na człowieka. Podobne zachowania charakteryzują krowy. Krowa w okresie rui akceptuje naskakiwanie innych krów, ale poza okresem rui takie zachowanie nie jest normalne. Okres okołoporodowy Kilka dni przed porodem krowa zaczyna być niespokojna i zachowuje się inaczej, na pastwisku szuka samotności, czując zbliżający się poród. Umieszczenie krowy w kojcu porodowym jest zgodne z jej naturalnymi potrzebami. Około pół godziny przed porodem krowa kładzie się i na ogół pozostaje w tej pozycji przez cały czas jego trwania. Tuż po porodzie, jeśli przebiegał bez komplikacji, krowa zaczyna wylizywać cielę. Nie należy zatem jej uwiązywać aż do momentu zabrania cielęcia z kojca. Wylizywanie cielęcia służy pobudzeniu układu krążenia, wytworzeniu więzi i nauce rozpoznawania potomstwa. Później krowa rozpoznaje cielę po głosie i zapachu. Zazwyczaj krowy są dobrymi matkami i troskliwie opiekują się potomstwem. Utrudnianie im tych czynności może prowadzić do agresywnych zachowań wobec osób obsługujących. Ponadto krowa broni cielęcia i jego terytorium przed innymi krowami. Poród jest dla krowy bardzo dużym obciążeniem, zmieniającym jej wcześniejsze zachowania. Zapewnienie jej możliwości przebywania z cielęciem w kojcu, na głębokiej ściółce, zmniejsza stres i ułatwia powrót do właściwych dla niej zachowań. Bliski kontakt łatwiej nawiązuje się z cielętami utrzymywanymi w kojcach indywidualnych. Ufność wobec ludzi musi być konsekwentnie kształtowana przez cały okres wychowu Pozytywne doświadczenia zwierząt powinny trwać przez cały okres ich dorastania. Łatwość obsługi pierwiastek, a także zapewnienie wysokiej i stabilnej mleczności są efektem wcześniejszego wyrobienia niemal nieograniczonej ufności zwierząt do człowieka; najlepiej oswoić je jeszcze przed wycieleniem. Szczególnie ważne jest bardzo dobre traktowanie podczas pierwszych udojów, gdyż eliminuje to lęk przed dojarzem i bronienie się (np. kopanie) przed tą czynnością. Krowy potrafią rozpoznawać ludzi, przy czym ważnym czynnikiem jest kolor ubrania. Potrafią także skojarzyć sytuacje, dobre lub złe dla siebie, zarówno z kolorem ubrania człowieka, jak i określonym miejscem. Jest to praktyczna wskazówka: nie należy wykonywać przykrych dla zwierząt zabiegów np. w miejscu udoju, a kolor ubrania osoby wykonującej te zabiegi nie może być taki, jak kolor ubrania dojarzy.
|
||||||||||||||||||||||||
     |