Pola elektromagnetyczne sa czynnikiem fizycznym powszechnie wystepujacym w srodowisku pracy i zycia czlowieka. Wytwarzanie pol elektromagnetycznych jest nierozerwalnie zwiazane z wykorzystywaniem energii elektrycznej oraz lacznoscia bezprzewodowa [4].

    Pole elektromagnetyczne to stan energetyczny przestrzeni wokol ladunkow elektrycznych, charakteryzowany przez dwie wielkosci wektorowe: natezenie pola elektrycznego i natezenie pola magnetycznego. Pole elektryczne powstaje na skutek oddzialywania sil pomiedzy obiektami naladowanymi elektrycznie. Pole magnetyczne wystepuje wokol ladunkow poruszajacych sie (tzn. tworzacych prad elektryczny) lub przy magnesach trwalych. Pola statyczne: elektrostatyczne lub magnetostatyczne, wystepuja wokol ladunkow nieruchomych albo poruszajacych sie w sposob ustalony (prad staly). Promieniowanie elektromagnetyczne tworza wzajemnie powiazane, zmienne pola elektryczne i magnetyczne wielkiej czestotliwosci, rozchodzace sie w prozni z predkoscia swiatla.

    Na potrzeby bezpieczenstwa i higieny pracy, ochrony srodowiska i wielu dziedzin techniki (m.in. telekomunikacji) przyjeto, ze z calego widma czestotliwosci pol wystepujacych w przyrodzie, termin „pole elektromagnetyczne” dotyczy tylko pol z zakresu czestotliwosci 0?300 GHz, tzn. takich, ktorych dlugosc fali jest wieksza od 1 mm.

    Pola wystepujace w srodowisku moga powodowac niepozadane skutki, co wymaga prowadzenia ich kontroli oraz ograniczenia poziomu ekspozycji, zarowno ogolu ludnosci, jak i pracownikow oraz infrastruktury technicznej [4, 12]. Obserwowane w organizmach zywych skutki biologiczne sa silnie uzaleznione od czestotliwosci i natezenia oddzialujacego pola elektromagnetycznego, jego rozkladu przestrzennego (ekspozycja calego ciala badz jego czesci) i rozlozenia ekspozycji w czasie oraz wlasciwosci izolacji elektrycznej organizmu od podloza. Oddzialywanie pola elektromagnetycznego na organizm moze powodowac [4, 12]:

• stymulacje tkanki pobudliwej na skutek indukowania w ciele pradow elektrycznych – najwieksze znaczenie zjawisko to ma przy czestotliwosciach mniejszych od kilkuset kHz


• ogrzewanie tkanek powodowane pochlanianiem energii pol, tzw. efekt termiczny – najistotniejsze jest wystepowanie tego zjawiska przy czestotliwosci powyzej 1 MHz.

    Prady indukowane moga zaklocac prace organizmu na skutek zaburzenia naturalnych procesow elektrofizjologicznych w komorkach nerwowych lub miesniowych, a skutki termiczne prowadza do przegrzania (poparzenia) roznego stopnia i rozleglosci oraz moga dotyczyc zarowno tkanek na powierzchni ciala jak i wewnatrz – zaleznie od czestotliwosci promieniowania. Po ustaniu ekspozycji skutki te ustepuja.

Podstawowe parametry charakteryzujace ten czynnik srodowiska pracy to:

• natezenie pol elektrycznych, w V/m


• natezenie pol magnetycznych, w A/m, lub indukcja magnetyczna, w T (najczesciej w jednostkach pochodnych – w µT lub mT)


• czestotliwosc pol sinusoidalnie zmiennych w czasie, w Hz, lub parametry zmiennosci w czasie pol niesinusoidalnych,  m.in. widmo czestotliwosci lub modulacja.

    Kazde urzadzenie elektryczne jest zrodlem pola elektromagnetycznego, ktore moze byc wytwarzane celowo lub jako efekt niezamierzony dzialania urzadzenia. Zrodla pol elektromagnetycznych oddzialujacych na pracownikow w pomieszczeniach biurowych to glownie roznego typu sprzet komputerowy i elektryczne urzadzenia biurowe, instalacje zasilajace oraz stacje nadawcze RTV i telefonii komorkowej. Mozna je podzielic na nastepujace kategorie [1, 5, 7]:

• urzadzenia biurowe, znajdujace sie w pomieszczeniu, ktorych wlaczenie jest uzaleznione od biezacych potrzeb pracownikow – ekspozycja w wytwarzanych przez nie polach ma charakter w duzym stopniu przypadkowy, zalezny od biezacego harmonogramu pracy oraz wzajemnego usytuowania stanowisk pracy i zrodel pol


• urzadzenia biurowe, znajdujace sie w pomieszczeniu, przeznaczone do pracy ciaglej – ekspozycja w wytwarzanych przez nie polach ma charakter w duzym stopniu ustalony, zalezny glownie od wzajemnego usytuowania stanowisk pracy i zrodel pol


• instalacje elektryczne budynku i roznego przeznaczenia urzadzenia znajdujace sie w sasiedztwie pomieszczenia oraz poza budynkiem – powodowana przez nie ekspozycja ma charakter w duzym stopniu przypadkowy, niezalezny od harmonogramu pracy, natomiast w pewnym stopniu uzalezniony od usytuowania stanowisk pracy w pomieszczeniu.

    Poziomy pol elektromagnetycznych, zmierzone szerokopasmowo na stanowiskach pracy, w zdecydowanej wiekszosci pomieszczen biurowych wynosza [7]:

• pola magnetyczne i elektryczne malej czestotliwosci, pochodzace od sprzetu komputerowego, ukladow zasilajacych, urzadzen i instalacji elektrycznej – indukcja magnetyczna: na poziomie do 0,5-1,5 µT, natezenie pola elektrycznego: kilka-kilkadziesiat V/m


• pola magnetyczne i elektryczne sredniej czestotliwosci, pochodzace od sprzetu komputerowego – indukcja magnetyczna: ponizej 1 µT, natezenie pola elektrycznego: ponizej kilku V/m


• pola elektryczne zakresu radiofalowego, pochodzace od stacji nadawczych na zewnatrz budynku – natezenie pola elektrycznego: ponizej 1-2 V/m.

    Wyzsze poziomy zaobserwowano jedynie sporadycznie, m.in. przy kablach zasilajacych odbiorniki duzej mocy, takie jak np. urzadzenia przemyslowe lub duze budynki biurowe [7].

Wiecej informacji w monografii pt.
Zespol Chorego Budynku. Ocena Parametrow Srodowiska Pracy, pod redakcja Elzbiety Jankowskiej i Malgorzaty Posniak, CIOP-PIB, Warszawa 2007.