2007

Jakie akty prawne dotyczą wymagań przy stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych?

Obowiązek określenia zasad bezpieczeństwa przy produkcji, stosowaniu i transporcie niebezpiecznych substancji chemicznych wynika z dyrektyw Rady Unii Europejskiej: – nr 88/379/EWG, dotyczącej zbliżenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących klasyfikacji, pakowania i etykietowania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych – nr 91/155/EWG dotyczącej zdefiniowania wymagań wobec systemu informacji o niebezpiecznych substancjach chemicznych wraz ze wzorem karty charakterystyki substancji niebezpiecznej – nr 2001/58/WE wprowadzającej zmiany do dyrektywy 91/155/WE; – nr 98/24/WE dotyczącej bezpieczeństwa pracowników oraz ochrony ich zdrowia przed ryzykiem związanym z czynnikami chemicznymi podczas pracy, oraz z konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy: – nr 148 dotyczącej ochrony pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w środowisku pracy – nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz środowiska pracy – nr 170 dotyczącej bezpieczeństwa podczas używania substancji chemicznych w pracy i Zalecenia nr 177, w którym sprecyzowano jakie informacje powinny być zawarte w kartach charakterystyk niebezpiecznych substancji chemicznych. A oto najważniejsze krajowe przepisy prawne, wdrażające postanowienia dyrektyw UE i konwencji MOP, dotyczące substancji i preparatów chemicznych oraz komentarze do niektórych spośród nich. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych. DzU nr 11, poz. 84. W rozumieniu tej ustawy, substancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych lub utleniających, łatwopalne, toksyczne, szkodliwe, żrące, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na rozrodczość i niebezpieczne dla środowiska. Producenci, dystrybutorzy i importerzy wprowadzający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej preparaty nie wymienione w wykazie substancji niebezpiecznych (aktualny wykaz stanowi załącznik nr 1 do rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. DzU nr 280, poz. 2771) są zobowiązani do zebrania wiarygodnych informacji o stwarzanych przez nie zagrożeniach dla zdrowia człowieka i środowiska, wynikających z ich właściwości fizykochemicznych i biologicznych oraz udostępniania tych informacji odbiorcom, na zasadach określonych w ustawie. Jest to związane z obowiązkiem ciągłego uzupełniania takich informacji. Ustawa powołuje też urząd Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych oraz nakłada obowiązek zgłaszania do Inspektora każdej nowej substancji w jej postaci własnej lub jako składnika preparatu, zarówno wytwarzanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jak i przywożonej na jej terytorium przez importera, przed wprowadzeniem danej substancji do obrotu. Zadania Inspektora obejmują m.in. zbieranie danych umożliwiających ocenę zagrożeń i ryzyka związanych z wprowadzeniem do obrotu nowych substancji chemicznych, uzyskiwanie informacji o wprowadzonych do obrotu substancjach istniejących i preparatach niebezpiecznych oraz udostępnianie tych danych służbom medycznym i ratowniczym. Ustawa z dnia 17 października 2003 r. o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. DzU nr 189, poz. 1852. Zmiany wprowadzone w tej ustawie precyzują określenie „dobra praktyka laboratoryjna” (DLP), przez którą rozumie się system zapewnienia jakości badań, określający zasady organizacji jednostek badawczych wykonujących nie kliniczne badania z zakresu bezpieczeństwa i zdrowia człowieka, a także środowiska, w szczególności badania substancji i preparatów chemicznych wymagane ustawą i warunki w jakich te badania są planowane, przeprowadzane i monitorowane, a ich wyniki są zapisywane, przechowywane i podawane w sprawozdaniu. Wprowadzono również zmianę dotyczącą klasyfikacji niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych. Ustawa stanowi, że klasyfikacji substancji nie zamieszczonych w wykazie dokonuje osoba wprowadzająca substancję lub preparat do obrotu, zgodnie z podanymi kryteriami. Ustawa z dnia 17 października wprowadza również zmiany w ustawie z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach, w ustawie z dnia 6 września 2001 r. – dotyczącej prawa farmaceutycznego oraz w ustawie z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego. DzU nr 140, poz. 1171, zm. DzU z 2005 r. nr 2, poz. 8. W tych przepisach został podany wzór karty charakterystyk oraz sposób jej sporządzania i aktualizowania, zakres informacji o zagrożeniach związanych ze stosowaniem substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego oraz informacje dotyczące ich bezpiecznego stosowania. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie. DzU nr 140, poz. 117. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 11 sierpnia 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczania kart charakterystyki niektórych preparatów niesklasyfikowanych jako niebezpieczne. DzU nr 142 poz. 1194. Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833. Rozporządzenie dotyczy ustalonych wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, określonych w wykazie stanowiącym załącznik do wymienionego rozporządzenia. Wartości, o których mowa określają najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS), najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) oraz najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP). Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 17 stycznia 2003 r. w sprawie informacji o preparatach niebezpiecznych, dla których nie jest wymagane dostarczenie karty charakterystyki. DzU nr 19, poz 170. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie sposobu dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia człowieka i dla środowiska stwarzanego przez substancje chemiczne. DzU nr 52, poz 457. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych. DzU nr 171, poz. 1666, zm. DzU z 2004 r. nr 243, poz. 2440 Rozporządzenie określa ogólne kryteria klasyfikacji, klasyfikację na podstawie: właściwości fizykochemicznych, klasyfikację na podstawie toksyczności, analizy skutków działania na środowśrodowisko, takich specyficznych dla zdrowia człowieka skutków, jak: działanie rakotwórcze, działanie mutagenne i działanie szkodliwe na rozrodczość, klasyfikację preparatów na podstawie zawartości niebezpiecznych składników oraz w przypadku preparatów gazowych, stopów metali, preparatów zawierających polimery i elastomery, nadtlenki organiczne. Podaje też zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia R oraz ich numery. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. DzU nr 199, poz. 1948. Załącznik do tego rozporządzenia zawiera wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem, uporządkowany wg wzrastających numerów indeksowych. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. DzU nr 173, poz. 1679. Rozporządzenie to reguluje sposób oznakowania opakowań substancji i preparatów niebezpiecznych oraz miejsce, gdzie powinno być umieszczone oznakowanie. Rozporządzenie zawiera: wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole; zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego oraz ich numery; kryteria doboru zwrotów S określających warunki bezpiecznego stosowania substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego; sposób oznakowania opakowań preparatów niebezpiecznych wymagających szczególnego oznakowania; sposób ustalania alternatywnej nazwy rodzajowej substancji chemicznej. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy. DzU nr 280, poz. 2771. Według tego rozporządzenia za czynniki rakotwórcze uważa się czynniki zaliczane do kategorii 1. lub 2. substancji rakotwórczych, które są zamieszczone w wykazie substancji niebezpiecznych stanowiących załącznik do rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (DzU nr 199, poz. 1948). Wykaz obejmuje 42 substancje kategorii 1., 775 substancji kategorii 2. (670 z nich stanowią produkty węglo- i ropopochodne). 579 tych produktów ma przypisane noty J-P, które pozwalają na zrezygnowanie z klasyfikowania ich jako rakotwórcze, pod ściśle określonymi przez te noty warunkami. W załączniku do projektu rozporządzenia MZ zamieszczono wykaz procesów technologicznych i prac, w których dochodzi do uwalniania czynników rakotwórczych lub mutagennych.

Czy praca w lakierni proszkowej, gdzie jestem narażony na zapylenie i działanie pola elektrostatycznego jest szkodliwa dla zdrowia i gdzie znajdę jakieś materiały na ten temat. Znalazłem dużo informacji na temat szkodliwości pola elektromagnetycznego, ale o polu elektrostatycznym nic nie mogę znaleźć.

Do oceny narażenia pracowników na pyły w pomieszczeniu pracy, a więc także w lakierni proszkowej, niezbędne jest określenie jakiego rodzaju są to pyły i wykonanie badania ich stężeń według norm PN-Z-04008-7:2002, PN-91/Z-04030/05 i PN-91/Z-04030/06, a następnie obliczenie wskaźników narażenia na pyły zgodnie z normą PN-Z-04008-7:2002. Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS-ów) pyłów są określone w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833). Jeżeli z badań wyniknie, że obliczone wartości wskaźników narażenia na pyły są wyższe od podanych w tym rozporządzeniu, to pracodawca powinien niezwłocznie podjąć działania i środki zmierzające do zlikwidowania przekroczeń. W przypadku stwierdzenia wartości wskaźników narażenia na pyły niższych od wartości NDS-ów, pomiary stężeń pyłów powinny być prowadzone z częstotliwością określoną w rozporządzeniu ministra zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 73, poz. 645). Wyniki tych badań powinny być podstawą do podejmowania działań korygujących lub zapobiegawczych zmierzających przede wszystkim w kierunku eliminowania narażenia na pyły, a tam gdzie nie jest to możliwe, ograniczania narażenia w taki sposób, aby ryzyko zawodowe było jak najmniejsze. Z treści pytania wynika, że dotyczy ono lakierni proszkowej wykorzystującej technologię napylania elektrostatycznego. W takich lakierniach może występować silne pole elektrostatyczne (PES), przy czym natężenie PES zależne jest od konstrukcji urządzenia napylającego (pistoletu). Stosunkowo małe natężenie, a zatem i małe narażenie występuje, gdy generator wysokiego napięcia jest zainstalowany w rękojeści pistoletu napylającego. Ekspozycja może być znaczna (PES o natężeniach do kilkunastu kV/m, lokalnie do kilkudziesięciu) w przypadku oddzielnego źródła wysokiego napięcia, połączonego z pistoletem przewodem wysokonapięciowym. Przyczyną, dla której Czytelnik nie może znaleźć materiałów dotyczących domniemanej szkodliwości PES jest brak przekonujących dowodów na występowanie takiej szkodliwości. W odróżnieniu od pola elektromagnetycznego (PEM), PES nie wnika w głąb ciała człowieka. Przewodnictwo elektryczne warstwy naskórka i skóry, a często także odzieży, jest wystarczająco duże, by skutecznie osłonić wnętrze ciała przed PES. Także przenikalność elektryczna błon komórkowych jest w zakresie małych częstotliwości na tyle duża, że ekranują one skutecznie wnętrze komórek przed PES i wolnozmiennym polem elektrycznym (PE). Zdecydowana większość badaczy uważa ekspozycję na PES i bardzo wolno zmienne PE za nieszkodliwe dla zdrowia. Dlatego też dyrektywa 2004/40/EC dotycząca minimalnych wymagań bezpieczeństwa, w przypadku ekspozycji zawodowej na PEM, nie obejmuje PE o częstotliwości mniejszej od 1 Hz, zatem także nie obejmuje PES. Inne skutki powodowane przez PES, jak strącanie naładowanych elektrycznie cząstek aerozolu na ciało człowieka, czy też zmniejszenie koncentracji aerojonów lekkich mają charakter oddziaływań pośrednich, których negatywne skutki biologiczne tych efektów nie są udowodnione. Silne PES może indukować w obiektach przewodzących (w tym także w ciele człowieka) znaczne ładunki elektryczne, których przypadkowe i szybkie rozładowanie, przez kontakt lub przeskok iskry, może inicjować zapłon materiałów palnych i wybuchowych (w tym także atmosfer palnych i wybuchowych) lub rażenie elektryczne ludzi. Najistotniejszym zagrożeniem w lakierniach jest możliwość inicjowania przez wyładowania elektrostatyczne zapłonu pyłu, grożącego pożarem i wybuchem. Dlatego wszystkie obiekty metalowe muszą być uziemione, a instalacje wysokiego napięcia mają ograniczony maksymalny prąd wyładowania, w taki sposób, by nie zachodziła możliwość wyładowania iskrowego, a także zagrożenie elektrycznym porażeniem pracownika. Rażenia elektrostatyczne mogą być bolesne, choć zazwyczaj nie niosą bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia. W rzadkich przypadkach, gdy powtarzają się często w tym samym obszarze ciała, mogą wywoływać lokalnie podrażnienia i uszkodzenia skóry. Reakcją na rażenia elektrostatyczne mogą być też niekontrolowane odruchy, grożące w niesprzyjających okolicznościach urazami mechanicznymi i innymi następstwami. Stosowana w lakierniach odzież ochronna, w wystarczającym stopniu chroniąca ciało przed bezpośrednim stykiem z przedmiotami przewodzącymi, zazwyczaj zapobiega rażeniom elektrostatycznym. Ważnym aspektem jest stosowanie ochrony dróg oddechowych, gdyż naelektryzowanie cząstek pyłu zwiększa skuteczność depozycji w drogach oddechowych. Potencjalna szkodliwość tego efektu nie jest wystarczająco zbadana.

Prosze o udzielenie odpowiedzi w nastepującej sprawie. Przedsiebiorstwo otrzymało decyzje nakazową Powiatowej Panstwowej Inspekcji Sanitarnej (PPIS) zobowiązującą pracodawce do wykonania pomiarów hałasu infradźwiekowego w kabinach samochodów cieżarowych przez niego użytkowanych. Przeprowadzone pomiary wykazały przekroczenie dozwolonych wartości hałasu infradźwiekowego na stanowisku kierowcy: od 3,9 do 7,7-krotności wartości NDN. W dostepnej literaturze nie znalaz3em materiałów wskazujących pracodawcy w jaki sposób i jakie ma możliwości obniżenia hałasu infradźwiekowego w kabinach samochodów ciężarowych do wartości dopuszczalnych, do czego został zobowiązany decyzją PPIS.

Obecnie w kraju nie są prowadzone systematyczne badania dotyczące oceny i ograniczenia narażenia na ha3as (w tym ha3as infradźwiękowy) wewnątrz środków transportu drogowego. Spowodowane to jest g3ównie tym, ?e badania homologacyjne pojazdów określone rozporządzeniem ministra infrastruktury z dnia 30 grudnia 2003 r. (DzU nr 5, poz. 30), prowadzone wg Regulaminów EKG ONZ (Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych) obejmują jedynie badania ha3asu wewnętrznego pojazdów. Stąd też właściwe instytucje, tj. Instytut Transportu Samochodowego (ITS) i Przemysłowy Instytut Motoryzacji oraz producenci pojazdów nie prowadzą badan w zakresie narażenia na czynniki szkodliwe i uciążliwe na stanowiskach pracy kierowców, nie będąc zobowiązani do tego odpowiednimi przepisami. Wprawdzie do ą993 r., oprócz badania ha3asu zewnetrznego pojazdów, Instytut Transportu Samochodowego prowadzi3 badania ha3asu wewnetrznego, zgodnie z obowiązującą Polską Normą PN-90/S-04052 Samochody. Dopuszczalny poziom ha3asu wewnątrz pojazdu. Wymagania i badania. Norma ta stanowi3a podstawe kwalifikowania samochodów do produkcji seryjnej. Poniewa? norma nie zosta3a powo3ana w ą993 r. do obowiązkowego stosowania, zaniechano prowadzenia badan i oceny ha3asu wewnetrznego w pojazdach. W krajach UE badania homologacyjne pojazdów prowadzone są równie? wg Regulaminów EKG ONZ i nie obejmują badania ha3asu wewnetrznego pojazdów (poza ciągnikami rolniczymi). Natomiast szerokie badania mające na celu ocene i ograniczenie ha3asu wewnetrznego w pojazdach są prowadzane przez producentów pojazdów. Badania te doprowadzi3y m.in. do wyciszenia ha3asu wewnetrznego pojazdów przez zastosowanie w samochodach cie?arowych uchylnych, izolowanych od silnika kabin dla kierowców, a w autobusach – instalowania silnika z ty3u pojazdu. Prowadzone w ostatnich latach przez Instytut Medycyny Pracy w Lodzi (do celów opracowania dokumentacji i propozycji wartości najwy?szych dopuszczalnych nate?en – NDN ha3asu infradźwiekowego) pilota?owe badania wykaza3y m.in. wystepowanie przekroczen wartości NDN ha3asu infradźwiekowego na stanowiskach kierowców samochodów cie?arowych i autobusów; rejestrowane poziomy ciśnienia akustycznego skorygowane charakterystyką czestotliwościową G waha3y sie w granicach ą08 – ąą5 dB („Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy” nr 2/200ą, tabl. ą2). Badania prowadzone przez Centralny Instytut Ochrony Pracy-Panstwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB) w wybranych środkach transportu (autobusach komunikacji miejskiej) oraz informacje nadsy3ane przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne i dzia3y bhp firm przewozowych dotyczące wyników pomiarów ha3asu, wskazują na wystepowanie przekroczen wartości NDN ha3asu infradźwiekowego (LG,eq8h = ą02 dB) w ró?nych pojazdach produkcji krajowej i zagranicznej. Wed3ug danych literaturowych, poziomy infradźwieków wewnątrz pojazdów mogą dochodzia do ą00 – ąą0 dB w zakresie czestotliwości ą0 – 20 Hz. Otwarcie bocznych okien kabiny kierowcy mo?e powodowaa wzrost poziomów infradźwieków o kolejne ą0 – ą5 dB, co t3umaczy sie powstaniem zawirowan powietrza i rezonansów wewnątrz karoserii. Decyduj ące znaczenie dla poziomów infradźwieków w pojazdach mo?e miea stan techniczny silnika i uk3adu jezdnego pojazdu, predkośa jazdy i stan nawierzchni drogi. Jak wykazują badania ekspertów krajowych i zagranicznych, ha3as infradźwiekowy (zw3aszcza w po3ączeniu z takimi czynnikami środowiska, jak wibracje, mikroklimat gorący) ma wp3yw na pogorszenie sprawności psychofizycznej pracowników, powoduje uczucie zmeczenia, zmniejsza czujnośa i ostrośa widzenia, mo?e bya przyczyną senności i zasypiania. Ma to szczególne znaczenie w przypadku kierowców, stanowiąc istotne zagro?enia bezpieczenstwa ruchu drogowego i przyczyne wypadków drogowych. Raporty Panstwowej Inspekcji Pracy wykazują, ?e wypadkom przy pracy ulegają najcześciej kierowcy (ponad 9% ogó3u poszkodowanych w latach 2003- -2004). Równie? oni stanowią dominującą (ponad ą7%) grupe ofiar wypadków śmiertelnych. G3ównymi przyczynami wypadków są zachowania ludzi – 49%, w tym nieprawid3owe zachowanie sie pracownika; zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem, niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności, lekcewa?enie zagro?enia, nieznajomośa zagro?enia oraz brak doświadczenia. Biorąc pod uwage zapotrzebowanie spo3eczne, w CIOP-PIB (przy przewidywanej wspó3pracy z ITS) zosta3a podjeta realizacja nastepujących zadan badawczych związanych ze środowiskiem pracy kierowców: – badanie i ocena ryzyka zawodowego związanego z nara?eniem kierowców środków transportu drogowego na ha3as infradźwiekowy – badanie metodą energetyczną równoczesnego dzia3ania drgan i ha3asu na kierowców środków transportu drogowego. W ramach realizacji tych zadan, oprócz oceny nara?enia na ha3as i drgania w pojazdach, przewiduje sie opracowanie zalecen profilaktycznych mających na celu ograniczenie ryzyka zawodowego kierowców związanego z nara?eniem na te czynniki. Zgodnie z nowym rozporządzeniem ministra gospodarki i pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczenstwa i higieny pracy przy pracach związanych z nara?eniem na ha3as lub drgania mechaniczne (DzU nr ą57, poz. ą3ą8)*, pracodawca, a wiec u?ytkownik pojazdu jest zobowiązany do oceny i ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z nara?eniem na ha3as i drgania mechaniczne do mo?liwie najni?szego poziomu, z uwzglednieniem dostepnych rozwiązan technicznych i postepu naukowo-technicznego, zaś producent środków pracy (w tym przypadku środków transportu) powinien dostarczya informacje o poziomie emisji ha3asu i drgan na stanowisku pracy. Jest oczywiste, ?e skuteczne ograniczenie nara?enia na ha3as i drgania mechaniczne w pojazdach drogowych jest mo?liwe na etapie konstrukcji tych pojazdów (a wiec u producenta), a nie na etapie ich u?ytkowania. W związku z tym Miedzyresortowa Komisja ds. Najwy?szych Dopuszczalnych Ste?en i Nate?en Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, rozpatrując sprawe przekroczen wartości NDN ha3asu infradźwiekowego w pojazdach dostawczych produkcji krajowej, wystąpi3a do ministra infrastruktury o zmiane przepisów określających warunki wydawania świadectw homologacyjnych pojazdów pod kątem uwzglednienia w tych przepisach spe3nienia wymagan w zakresie bezpieczenstwa i higieny pracy kierowców środków transportu drogowego (wymagania w tym zakresie określa m.in. rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września ą996 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczenstwa i higieny pracy, DzU z 2003 r. nr ą69, poz. ą650 oraz wymienione wcześniej rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczenstwa i higieny pracy przy pracach związanych z nara?eniem na ha3as lub drgania mechaniczne). Omawiając zg3oszony przez Czytelnika konkretny przypadek, proponujemy w pierwszej kolejności zweryfikowanie wyników pomiarów ha3asu infradźwiekowego, w tym zastosowanej procedury pomiarowej (pomiar ha3asu infradźwiekowego wymaga specjalistycznej aparatury, ściśle określonych warunków pomiarów i powinien bya wykonywany przez ekipe o du?ym doświadczeniu), oszacowania niepewności pomiarów i wyeliminowania wp3ywu czynników zak3ócających pomiar (np. otwarcia okien w kabinie, z3ej nawierzchni drogi i ha3asu pochodzącego od innych pojazdów na drogach). W dalszej kolejności, w przypadku stwierdzenia przekroczenia wartości dopuszczalnych, konieczne jest ustalenie przyczyn występowania tych przekroczeń i opracowania programu działan organizacyjno-technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas. Trudne będzie wprowadzenie rozwiązań technicznych (np. aktywnych metod redukcji ha3asu i drgań polegających na wprowadzeniu dodatkowych źródeł energii, kompensującej drgania i hałas w kabinie) bez wkraczania w konstrukcje pojazdu. Pozostaną wiec głównie działania organizacyjne, np. właściwa organizacja pracy, a w szczególności stosowanie skróconego czasu lub przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy. Pracownikom narażonym na działanie hałasu konieczne będzie zapewnienie informacji i szkolenia o wynikach oceny ryzyka zawodowego, jego skutkach i metodach ograniczania. Konieczne będzie również zapewnienie tym pracownikom właściwej opieki zdrowotnej. W celu uzyskania dodatkowych informacji można kontaktować sie z Zak3adem Zagrożeń Wibroakustyki CIOP-PIB, tel. 623 32 92.

Jak interpretować wskaźniki WBGT i WCI? Jak wyliczyć czas pracy pra-cownika pracującego w uciążliwym mikroklimacie i jakie trzeba spełnić warunki, żeby rekompensować pracownikowi pracę w uciążliwych warunkach? Jak dokonać pomiaru tych wskaźników - przy pomocy jakich wzorów, przyrządów itp ?

Wskaźnik WBGT określa obciążenie cieplne w środowisku gorącym. Łączy w sobie informacje o warunkach środowiska termicznego i ciężkości wykonywanej pracy na ocenianym stanowisku. Wskaźnik WCI, siły chłodzącej powietrza, ocenia lokalne działanie zimnego środowiska termicznego na podstawie bezpośredniego pomiaru temperatury i prędkości ruchu powietrza. Obydwa wymienione wskaźniki (WBGT i WCI) stanowią podstawę do oceny najwyższego dopuszczalnego obciążenia organizmu środowiskiem gorącym i zimnym (NDN) ze względu na wygodę zastosowania tych wskaźników do oceny stresu termicznego w warunkach przemysłowych z powodu ich prostej konstrukcji i interpretacji. W przypadku wskaźnika WBGT potrzebna jest informacja o ciężkości wykonywanej pracy przy określonej wartości wskaźnika WBGT. Można to ocenić na podstawie tabeli zawartej w normie PN-85/N-08011 lub nowszej PN-EN 27243:2005. Wskaźnik WBGT jest obliczany z pomiaru temperatury powietrza, temperatury poczernionej kuli i temperatury naturalnej wilgotnej. Na rynku dostępne są mierniki, które mierzą te wielkości i przeliczają je na wartość wskaźnika WBGT. Dla danej wartości wskaźnika WBGT i ciężkości pracy określamy wartość odniesienia z tabeli zawartej w wymienionej normie. Jeśli wyznaczona wartość wskaźnika WBGT jest mniejsza od wartości odniesienia, to praca w takich warunkach jest możliwa całą zmianę roboczą. Jeśli jest większa, to praca powinna być skrócona. Przybliżony sposób reorganizacji pracy w ta¬kim przypadku (praca-odpoczynek) można ustalić na podstawie wykresu zawartego w załączniku B wymienionej normy. Dokładne określenie czasu pracy w przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości WBGT należałoby zlecić specjaliście, gdyż niezbędne będą dodatkowe pomiary i wyliczenia (PN-EN ISO 7933:2005(U)). W przypadku wskaźnika WCI należy zmierzyć temperaturę powietrza i prędkość ruchu powietrza oraz wyliczyć wskaźnik WCI na podstawie wzoru podanego w normie PN-87/N-08009. W przypadku przekroczenia wartości 1200 należy wyznaczyć skrócony czas pracy z wykresu zawartego w wymienionej normie. Świadczenia na rzecz pracownika zatrudnionego w warunkach zimnego lub gorącego środowiska są zamieszczone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279).

Dlaczego norma oświetleniowa PN-EN 12464-1: 2004 jest obligatoryjna, skoro zgodnie z postanowieniami art. 5 ust. 3 ustawy o normalizacji stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne?

Istotnie, zgodnie z cytowanym postanowieniem ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (DzU nr 169, poz. 1386 z późn. zm.) stosowanie polskich norm jest dobrowolne, jednak istnieją przypadki, kiedy wymagania norm stają się obligatoryjne. Ma to miejsce wówczas, gdy Polskie Normy zostaną powołane w aktach prawnych, np. rozporządzeniach. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 4 ustawy o normalizacji „Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim”. Ustawa ta do¬puszcza zatem możliwość powoływania Polskich Norm w aktach prawnych, przez co normy te, w zakresie, w jakim są powołane, stają się normami do obligatoryjnego stosowania. § 26 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. o ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650), stanowi, że „niezależnie od oświetlenia dziennego należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami”. Ponieważ w tym przepisie nie ma powołania na określone numery norm, oznacza to, że odnosi się on do aktualnych (znajdujących się w wykazie PKN) norm dotyczących oświetlenia, czyli również do normy PN-EN 12464-1: 2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach, której wymagania stosuje od listopada 2004, jeżeli inne normy nie określają precyzyjnie danego przypadku.

Jaką obecnie należy stosować metod ż pomiarów natężenia oświetlenia elektrycznego, ponieważ w aktualnej normie nie ma podanych żadnych wskazówek dotyczących sposobu wykonywania tych pomiarów?

Istotnie, zakres aktualnej normy PN-EN 12464-1: 2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach nie obejmuje metody wykonywania pomiarów natężenia oświetlenia elektrycznego. Pomimo że norma ta zastępuje normę PN 84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym, korzystanie z tej ostatniej jest nadal możliwe, o czym informuje PKN na stronie internetowej (www.pkn.pl/pytania). Z tej informacji wynika, że zastąpienie/wycofanie normy nie jest równoznaczne z jej unieważnieniem. Normy takie mogą zawierać mniej nowoczesne rozwiązania z punktu widzenia postępu naukowo-technicznego, co nie oznacza, że rozwiązania w nich zawarte są błędne. Tak więc w obecnej sytuacji należy wykorzystywać metodę zawartą w normie PN 84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym, o czym zawsze trzeba poinformować zleceniodawcę. Metodę tę należy jednak dostosować do nowych wymagań zawartych w aktualnej normie. Oznacza to, że na płaszczyźnie roboczej musimy wyodrębnić pole zadania i pole bezpośredniego otoczenia, na których należy oddzielnie wykonać pomiary natężenia oświetlenia. Ponadto, pomiary te trzeba zawsze wykonywać na wysokości rzeczywistej płaszczyzny roboczej. Natomiast wymagania dotyczące poziomu natężenia oświetlenia i jego równomierności na badanych stanowiskach powinny być zgodne z aktualną normą, tj. PN-EN 12464-1: 2004.

Jakie wartości równomierności oświetlenia należy przyjąć w odniesieniu do korytarzy, gdyż w aktualnej normie nie są one określone?

Rzeczywiście, w aktualnej normie PN-EN 12464-1: 2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach nie są określone wartości natężenia oświetlenia dla stref komunikacyjnych - korytarzy, schodów itp., czyli na płaszczyźnie podłogi. Ponieważ zbyt duża nierównomierność oświetlenia na tych powierzchniach może prowadzić do zwiększenia ryzyka wypadków przy pracy, proponuje się przyjąć - jako wymaganie dla tych płaszczyzn - wartość równomierności jak dla pola bezpośredniego otoczenia, czyli 0,5 (pkt 4.3.2 tej normy).

Jakiego pola: zadania czy bezpośredniego otoczenia dotyczą wartości eksploatacyjnego natężenia oświetlenia podane w aktualnej normie oświetleniowej - rozdział 5.3 (tablice 5.1 do 5.8)?

Wartości eksploatacyjnego natężenia oświetlenia podane w rozdziale 5.3 (tablice 5.1 do 5.8) PN-EN 12464-1: 2004 dotyczą obszaru pola zadania. Natomiast wymagane wartości natężenia oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia mogą być odpowiednio mniejsze - zgodnie z tablicą 1. zamieszczoną w p. 4.3.2 tej normy. Przykładowo, gdy w polu zadania jest wymagane eksploatacyjne natężenie oświetlenia o wartości 500 lx, to w polu bezpośredniego otoczenia wystarczy wówczas 300 lx. Więcej informacji dotyczących postanowień normy PN--EN 12464-1: 2004, czytelnicy mogą znaleźć w publikacjach: „Bezpieczeństwo Pracy” nr 10, str. 6 z 2004 r. oraz nr 10, str. 10 i nr 11, str. 11 z 2005 r.

Jakie dane powinien zawierać rejestr pracowników pracujących np przy azbeście?

Pracownicy zatrudnieni przy pracach z azbestem - czynnikiem o udowodnionym działaniu rakotwórczym (Rakotw. kat.1.), zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771, zm. DzU z 2005 r. nr 160, poz. 1356), powinni być objęci specjalnym nadzorem przez pracodawców. Obowiązkiem pracodawcy, zgodnie z zaleceniami tego rozporządzenia, jest m.in. prowadzenie rejestru prac, których wykonywanie powoduje kontakt z azbestem. Rejestr ten powinien zawierać szczegółowe informacje, które wprowadza się do druku Informacje o substancjach, preparatach, czynnikach lub procesach o działaniu rakotwórczym. Wzór tego druku podano w załączniku nr 2 do tego rozporządzenia. Pracodawca jest również zobowiązany do prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Rejestr ten należy przechowywać przez 40 lat po ustaniu narażenia na ten czynnik, a w przypadku likwidacji zakładu przekazać właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Rozporządzenie nie określa szczegółowo jak ma wyglądać ten rejestr. Proponujemy wykorzystanie do tego celu rejestru prac według zał. nr 2, podając w Części szczegółowej dane personalne osób zatrudnionych na opisywanym stanowisku pracy.

Proszę o pomoc w określeniu NDS i NDSCh dla następujących substancji: kalafonia (CAS 8050-09-7) oraz disurynian dibutylocyny (CAS 77-58-7). W świetle rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy substancje te nie podlegają klasyfikacji, natomiast inspektor nadzoru przed użyciem produktów zawierających te substancje żąda określenia NDS.

W obowiązującym rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833, zm. DzU z 2005 r. nr 212, poz.1769) nie występują wymienione w pytaniu szkodliwe substancje chemiczne - kalafonia (CAS 8050-09-7) oraz disurynian dibutylocyny (CAS 77-58-7). Przepisy kodeksu pracy, ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy nie nakładają na pracodawcę obowiązku ustalania wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy dla stosowanych, czy też produkowanych przez niego niebezpiecznych substancji chemicznych. Ten obowiązek został powierzony Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy na podstawie rozporządzenia prezesa rady ministrów z dnia 16 października 2003 r. w sprawie powołania międzyresortowej komisji ds. NDS i NDN (DzU nr 178, poz. 1740). Do obowiązków pracodawcy należy natomiast dokonanie oceny ryzyka zawodowego związanego ze stosowaniem w procesie pracy substancji i preparatów chemicznych sklasyfikowanych jako niebezpieczne, zgodnie z zaleceniami rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (DzU 2005, nr 11, poz. 86).

Czy istnieją dyrektywy i przepisy krajowe mówiące o dopuszczalnych ilościach i limicie występowania takich rozpuszczalników w produkcie, jak: ksylen, octan butylu, octan methoxypropylu, cyklo-heksonon, butyldiglikol, MIBK? Na przykład, czy produkt X (farba) spełniający wymagania dyrektywy VOC, w którym będzie 35% ksylenu lub innego rozpuszczalnika spośród wymienionych w pytaniu będzie produktem dopuszczonym do obrotu z przeznaczeniem stosowania go w lakiernictwie samochodowym i w przemyśle? Kto będzie weryfikował i kto może zbadać produkt X (farbę) pod względem zgodności zapisów w kartach bezpieczeństwa co do ilości związków lotnych ze stanem faktycznym, a więc z samym produktem? Czy może to zrobić producent?

Przepisami wdrażającymi do krajowego ustawodawstwa postanowienia dyrektywy 2004/42/WE w sprawie ograniczeń lotnych związków organicznych w wyniku stosowania rozpuszczalników organicznych w niektórych farbach i lakierach oraz w produktach do odnawiania pojazdów są: rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia 20 października 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących ograniczenia emisji lotnych związków organicznych powstających w wyniku wykorzystywania rozpuszczalników organicznych w niektórych farbach, lakierach, preparatach do odnawiania pojazdów (DzU nr 216, poz. 1826) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje służące ograniczeniu emisji lotnych związków organicznych (DzU nr 98, poz.993, ze zm. DzU z 2005 r. nr 214, poz.1795). Zapoznanie się z tymi przepisami wyjaśni wątpliwości zasygnalizowane w pytaniu. Zarówno dyrektywa, jak i przepisy krajowe dotyczą farb, lakierów przeznaczonych do malowania budynków, ich elementów wykończeniowych, wyposażeniowych, stosowanych do dekoracji, funkcjonalności i ochrony (z wyłączeniem farb i lakierów w aerozolach) oraz preparatów do odnawiania pojazdów. Wymienione w pytaniu substancje chemiczne: ksylen, octan butylu, octan methoxypropylu, cykloheksonon, butyldiglikol, metyloizobutyloketon, zgodnie z definicją lotnych związków organicznych (LZO) podaną w rozporządzeniu MGiP (DzU nr 216, poz. 1826), należą do tej grupy związków, ponieważ temperatury ich wrzenia są niższe od 250 oC. Dopuszczalne wartości maksymalnej zawartości tych związków w farbach i lakierach oraz produktach stosowanych do odnawiania pojazdów podano w ta¬belach w załączniku do tego rozporządzenia. Obowiązkiem producenta produktów jest podawanie tych wartości na etykiecie produkowanych wyrobów, a także maksymalnej zawartości tych związków w produkcie gotowym do użycia. Zawartość LZO należy oznaczać zgodnie z metodami badań określonymi w PN-EN ISO 11890-2:2002 Farby i lakiery - Oznaczanie zawartości lotnych związków organicznych. Część 2: Metoda chromatografii gazowej, w przypadku rozcieńczalników reaktywnych, zgodnie z ASTM D23694:2003 Oznaczanie zawartości lotnych związków organicznych w farbach i produktach pokrewnych.

Zwracam sie z prośbą o wskazanie metody pomiaru zawartości eteru naftowego w powietrzu na stanowisku pracy (ekstrakcja prób przędzy w eterze naftowym). Eter naftowy, nie ma dotychczas ustalonego NDS, ani NDSCh. Czy w związku z tym nie należy robić pomiarów? A może wykonać je tak, jak np. w przypadku benzyny ekstrakcyjnej, bowiem eter naftowy to niskowrząca frakcja benzynowa?

Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 73, poz. 645) obowiązkiem pracodawcy jest wykonywanie pomiarów stężeń szkodliwych substancji chemicznych, dla których są ustalone wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy (NDS, NDSCh, NDSP). Dla eteru naftowego nie ma ustalonych wartości NDS w krajowych przepisach, jak również w dyrektywach UE. Ze względu na to, że eter naftowy jest mieszaniną węglowodorów (głównie alkanów - izomerów pentanu, heksanu i heptanu), pochodzącą z procesu rektyfikacji ropy naftowej o średniej temperaturze wrzenia od 35 do 60 °C, w celu oceny narażenia zdrowia pracowników należy wykonywać pomiary n-heksanu (NDS - 72 mg/m3), izomerów heksanu (z wyjątkiem n-heksanu (NDS - 400 mg/m3) oraz n-heptanu (NDS - 1200 mg/m3), stosując metody zawarte w normie PN-Z-04136-3:2003 Ochrona czystości powietrza - Badania zawartości heksanu - Oznaczanie n-heksanu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej oraz w publikacjach: B. Romanowicz n-Heptan - metoda oznaczania. „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”, 4(42)2004, str. 67-73; M. Pośniak. Izomery heksanu - metoda oznaczania. „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”, 1997, 17, str. 69-73