Porównanie kryteriów oceny zagrożenia i wartości granicznych ekspozycji na promieniowanie laserowe obowiązujących w Polsce oraz  w dyrektywie 2006/25/EU Agnieszka Wolska, Piotr Konieczny     2-Cyjanoakrylan metylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Jerzy K. Piotrowski, Jadwiga A. Szymańska     2-(Dibutyloamino)etanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Marek Dobecki     3-(2,3-Epoksypropoksy)propen. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Renata Soćko, Sławomir Czerczak 2-Fenoksyetanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Andrzej Starek   Glin metaliczny. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Andrzej Sapota, Marzenna Nasiadek   2,2-Bis(4-hydroksyfenylo)propan – pyły. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego   Jadwiga A. Szymańska, Barbara Frydrych     Mrówczan metylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Dobrosława Gradecka, Sławomir Czerczak     Parafina stała – dymy. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Jadwiga A. Szymańska, Barbara Frydrych     Tiuram – pyły. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Paweł Struciński       Najczęściej występujące terminy i skróty Treść numerów  3(45)2005 – 2(48)2006

Porównanie kryteriów oceny zagrożenia i wartości granicznych ekspozycji na promieniowanie laserowe obowiązujących w Polsce oraz  w dyrektywie 2006/25/EU
Agnieszka Wolska, Piotr Konieczny

W artykule przedstawiono porównanie kryteriów oceny zagrożenia na promieniowanie laserowe zawartych w rozporządzeniu ministra  pracy i polityki społecznej z 29 listopada 2002 r. oraz dyrektywie Unii Europejskiej. W celu porównania dokonano obliczeń maksymalnych dopuszczalnych ekspozycji i wartości granicznych ekspozycji na promieniowanie laserowe dla długości fali i czasów trwania impulsów laserowych losowo wybranych spośród wszystkich rodzajów promieniowania laserowego, powodujących uszkodzenia oka i skóry. Na podstawie obliczeń autorzy podjęli próbę rozstrzygnięcia, w którym dokumencie zawarte są bardziej rygorystyczne kryteria.

2-Cyjanoakrylan metylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Jerzy K. Piotrowski, Jadwiga A. Szymańska

2-Cyjanoakrylan metylu (MCA) jest bezbarwną, lepką cieczą o charakterystycznym zapachu. Znajduje zastosowanie do produkcji różnego rodzaju klejów i polimerów. Informacje dotyczące toksyczności MCA u ludzi są fragmentaryczne. Z badań na ochotnikach wynika, że MCA o stężeniach 4,5÷270,0 mg/m³ wykazuje działanie drażniące na śluzówkę górnych dróg oddechowych i oczu. Długotrwałe narażenie na MCA może być przyczyną dermatoz. W dostępnym piśmiennictwie istnieją dane świadczące o tym, że narażenie na MCA może być przyczyną astmy zawodowej. Z drugiej strony, grupa WATCH (Working Group on the Assessment of Toxic Chemicals) uważa, że nie powinno się MCA i ECA uważać za czynniki astmogenne. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w wynikach badań epidemiologicznych nad zależnością między częstością występowania astmy zawodowej a wielkością narażenia na cyjanoakrylany. Wśród narażonych na akrylany nie stwierdzono zwiększonego ryzyka zachorowalności na astmę. MCA w doświadczeniach na zwierzętach wykazuje małą toksyczność. DL₅₀ dla szczurów po podaniu drogą pokarmową waha się w granicach 1600÷3200 mg/kg. Po narażeniu drogą inhalacyjną szczurów przez 12 tygodni stwierdzono jedynie spadek masy ciała po dawce 141 mg/m³. W warunkach zawodowych narażenie na MCA może nastąpić drogą oddechową i dermalną. MCA ulega metabolizmowi do formaldehydu i cyjanooctanu, a następnie do cyjanku i rodanku. W większości państw jako NDS przyjęto wartość 2 ppm (8÷9,2 mg/m³), a jako NDSCh – 4 ppm (16÷18 mg/m³). W 1997 r. ACGIH obniżyło wartość NDS do 0,2 ppm (1 mg/m³). Podstawą były wyniki badań, które wykazały, że przy stężeniu 2 ppm u badanych ochotników widoczne było działanie drażniące MCA na błony śluzowe nosa i gardła. Opierając się na tych badaniach proponuje się przyjąć dla 2-cyjanoakrylanu metylu wartość NDS równą 2 mg/m³ i wartość NDSCh - 4 mg/m³. Proponuje się również oznakowanie normatywu symbolem "I". Nie ma podstaw do ustalenia wartości DSB.

2-(Dibutyloamino)etanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Marek Dobecki

2-(Dibutyloamino)etanol (DBAE) jest przezroczystą, bezbarwną cieczą o zapachu aminy. Jest stosowany jako czynnik emulgujący i flotacyjny, absorbent i czynnik dyspergujący, utwardzacz i czynnik sieciujący żywic silkonowych, katalizator w procesie produkcji pianki poliuretanowej, a także dodatek antykorozyjny do olejów i płynów hydraulicznych oraz do produkcji pestycydów i herbicydów karbaminianowych. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących ostrych i przewlekłych zatruć ludzi 2-(dibutyloamino)etanolem. Na podstawie wartości medialnych dawek śmiertelnych dla zwierząt 2-(dibutyloamino)etanol można zaklasyfikować jako związek szkodliwy po podaniu dożołądkowym i przez skórę. U zwierząt doświadczalnych 2-(dibutyloamino)etanol wykazuje działanie drażniące na oczy i górne drogi oddechowe oraz jest inhibitorem acetylocholinoesterazy. Wyznaczono dawkę efektywną działania cholinergicznego u szczurów po podaniu dootrzewnowym równą 50 mg/kg m.c. Po dawce tej obserwowano u zwierząt drżenie mięśni, drgawki oraz blokadę połączeń nerwowo-mięśniowych prowadzącą do zatrzymania oddechu. 2-(Dibutyloamino)- etanol jest około 10 razy silniejszym inhibitorem acetylocholinoesterazy mózgowej niż dietanoloamina. W doświadczeniu przewlekłym 27-tygodniowym wyznaczono wartość NOAEL działania drażniącego i cholinergicznego dla szczurów narażonych na 2 (dibutyloamino)- etanol o stężeniu 156,2 mg/m³(22 ppm). W Polsce dotychczas nie ustalono wartości normatywów higienicznych 2 (dibutyloamino) etanolu. W ACGIH zaproponowano wartość TLV 2 (dibutyloamino)etanolu równą 3,5 mg/m³. W większości państw europejskich obowiązuje wartość OEL równa 14 mg/m³, jedynie w Finlandii zaproponowano wartość STEL równą 28 mg/m³. Do wyliczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 2(dibutyloamino)etanolu przyjęto wyznaczoną w eksperymencie przewlekłym wartość NOAEL równą 156,2 mg/m³ (22 ppm) oraz łączny współczynnik niepewności równy 12. Proponuje się przyjęcie stężenia 14 mg/m³ 2 (dibutyloamino)etanolu za wartość NDS podobnie jak w państwach Unii Europejskiej. Ponieważ działanie drażniące związku obserwuje się, gdy wielkość narażenia jest około 20-krotnie większa od wyliczonej wartości NDS, dlatego nie proponuje się ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Dodatkowo proponuje się oznakowanie substancji w wykazie NDS literami "Sk" - substancja wchłaniania się przez skórę. Nie ma podstaw do ustalenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB)2(dibutyloamino)etanolu.

3-(2,3-Epoksypropoksy)propen. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Renata Soćko, Sławomir Czerczak

3-(2,3-Epoksypropoksy)propen (eter allilowo-glicydowy, EAG) jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu podobnym do zapachu aldehydów, stosowaną głównie jako związek pośredni do syntezy żywic, a ponadto jako stabilizator związków chlorowanych, żywic winylowych i kauczuku. Główną populacją osób narażonych na 3-(2,3-epoksypropoksy)propen są pracownicy zatrudnieni przy produkcji tego związku. 3-(2,3-Epoksypropoksy)propen został sklasyfikowany jako substancja szkodliwa oraz jako substancja uczulająca.
3-(2,3-Epoksypropoksy)propen wchłania się głównie w drogach oddechowych w postaci par i w postaci ciekłej przez nieuszkodzoną skórę. W wyniku narażenia ostrego i przewlekłego na 3-(2,3-epoksypropoksy)propen u ludzi występują głównie objawy działania drażniącego na układ oddechowy oraz przypadki zapalenia skóry i uczuleń, podrażnienia błon śluzowych, oczu i gardła. Na podstawie wyników badań doświadczalnych na zwierzętach stwierdzono, że 3-(2,3-epoksypropoksy)propen nie wykazuje działania embriotoksycznego, teratogennego i nie wpływa na rozrodczość zwierząt doświadczalnych. Na podstawie wyników uzyskanych z badań przeprowadzonych w warunkach in vitro na pro- i eukariotycznych organizmach wykazano, że 3-(2,3-epoksypropoksy)propen ma działanie mutagenne i genotoksyczne. W celu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 3-(2,3-epoksypropoksy)-propenu uwzględniono wyniki 2-letniego doświadczenia inhalacyjnego przeprowadzonego na szczurach i myszach obu płci. Wartość NDS wyliczona z wartości LOAEL równej 23,5 mg/³ wynosi 6 mg/m³. Za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) 3-(2,3-epoksy- propoksy)-propenu zaproponowano przyjęcie stężenia równego 12 mg/m³, a ponieważ substancja działa uczulająco oznaczono ją literą „A”.

2-Fenoksyetanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Andrzej Starek

2-Fenoksyetanol jest cieczą oleistą stosowaną jako rozpuszczalnik celulozy, barwników, pigmentów i plastyfikatorów oraz jako utrwalacz do perfum, środek do odstraszania insektów i antyseptyk. W dostępnym piśmiennictwie nie ma informacji na temat toksycznego działania 2-fenoksyetanolu na ludzi. U zwierząt laboratoryjnych ostre działanie toksyczne związku jest słabo zaznaczone. Manifestuje się objawami depresji ośrodkowego układu nerwowego i wewnątrznaczyniową hemolizą erytrocytów. W zatruciu podprzewlekłym, oprócz depresji OUN i hemolizy, dochodzi również do nefropatii jako powikłania po hemolizie. Nie wykazano właściwości genotoksycznych, gonadotoksycznych, embriotoksycznych, fetotoksycznych i teratogennych 2-fenoksyetanolu. Nie ma danych w dostępnym piśmiennictwie na temat rakotwórczego działania tego związku.
Za podstawę wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 2-fenoksyetanolu przyjęto hemolityczne działanie związku u szczurów w doświadczeniu podprzewlekłym, w którym to określono wartość NOAEL wynoszącą  400 mg/kg/dzień (podanie dożołądkowe). Na  podstawie wartości NOAEL obliczono nieefektywne stężenie równoważne dla człowieka, a po zastosowaniu trzech współczynników niepewności obliczono wartość NDS wynoszącą 233 mg/m³. Zalecono przyjęcie wartości NDS wynoszącej 230 mg/m³, natomiast nie zaproponowano wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh), ze względu na bardzo małą prężność par związku. Nie ma także merytorycznych podstaw do ustalenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 2-fenoksyetanolu.

Glin metaliczny. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Andrzej Sapota, Marzenna Nasiadek

Glin (Al) jest srebrzystobiałym metalem o masie atomowej 26,98 i temperaturze topnienia 660,4 ° C. Zawartość glinu w skorupie ziemskiej wynosi około 8%. Produkcja glinu polega na elektrolizie tritlenku glinu (Al₂O₃) zmieszanego z topnikami. Aluminium znajduje zastosowanie do wyrobu naczyń powszechnego użytku i aparatury chemicznej. Jest wykorzystywany przy produkcji samochodów, samolotów, w metalurgii, do pokrywania zwierciadeł teleskopów, papierów dekoracyjnych i opakowań. Sproszkowany metal stosuje się w laboratoriach jako czynnik redukujący, przy produkcji materiałów wybuchowych, pigmentów, proszków błyskowych i farb oraz przy spawaniu części stalowych metodą Goldschmidta. Narażenie zawodowe w przemyśle wiąże się z produkcją glinu, technologiami spawania oraz produkcją finalnych wyrobów z glinu. Nie ma danych dotyczących toksyczności ostrej u ludzi. Natomiast przewlekłe narażenie zawodowe ludzi na pyły glinu prowadzi do wystąpienia w płucach zmian o charakterze pylicy płuc. Obserwowano także następujące zmiany: zwłóknienia w płucach, zapalenie pęcherzyków płucnych, proteinozę pęcherzyków płucnych, zapalenia oskrzeli i przewlekłe śródmiąższowe zapalenie płuc. W kilku badaniach populacji pracowników narażonych zawodowo na pyły glinu wykazano wzrost liczby przypadków występowania zmian zwłóknieniowych w płucach, zależnie od stężenia frakcji respirabilnej pyłów w powietrzu. Działanie zwłókniające pyłów glinu wykazano również w kilku eksperymentach przeprowadzonych na zwierzętach doświadczalnych. W kilku pracach podjęto próbę oceny zaburzeń ze strony układu nerwowego u pracowników narażonych na dymy i pyły glinu. Nie ma jednak wystarczających dowodów takiego działania, gdyż w żadnym z tych badań nie stwierdzono objawów ogniskowych organicznego uszkodzenia ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Glin nie wykazuje działania mutagennego, genotoksycznego ani rakotwórczego. Nie działa również embriotoksycznie i teratogennie. Ze względu na fakt, że narażenie zawodowe na pyły glinu jest narażeniem złożonym, w którym występują rów-nież inne związki pylicotwórcze, wydaje się, że wyliczona wartość normatywu higienicznego powinna obejmować stężenie glinu zarówno frakcji respirabilnej pyłu jak i pyłu całkowitego. Za podstawę wyliczenia wartości NDS przyjęto badania, w których wykazano, że u badanych 53 pracowników narażonych na pyły glinu o stężeniu 1,4÷10 mg/m³  frakcji respirabilnej wykryto 1 przypadek zwłóknienia płuc i 3 przypadki z niewielkimi zmianami w płucach, wskazującymi na początki procesów zwłóknieniowych. Wzrost stężeń frakcji respirabilnej  powyżej 10 mg/m³  (10÷100 mg/m³) przyczyniał się do wzrostu liczby obserwowanych przypadków zwłóknień w płucach. Stężenie 10 mg/m³ (frakcja respirabilna) przyjęto jako wartość LOAEL. Do wyliczenia wartości NDS przyjęto cztery współczynniki niepewności. Uzyskano wartość NDS na poziomie 2,5 mg/m³, którą przyjęto dla glinu zawartego w pyle całkowitym. Natomiast wartość NDS pyłu respirabilnego stanowi średnio 50% obliczonej wartości dla pyłu całkowitego, czyli około 1,2 mg/m³ (jako dymy, pył respirabilny). Ustalone wartości NDS powinny zabezpieczyć pracowników przed działaniem zwłókniającym pyłów i dymów glinu powstających w różnych procesach wytwarzania i przetwarzania aluminium, a także przed działaniem zwłókniającym innych związków pylicotwórczych towarzyszących tym procesom. Nie ma podstaw do ustalenia wartości DSB. Ze względu na fakt, że działanie drażniące dymów i pyłów występuje jedynie w warunkach narażenia długotrwałego, nie ma podstaw do ustalenia wartości NDSCh.

2,2-Bis(4-hydroksyfenylo)propan – pyły. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego  
Jadwiga A. Szymańska, Barbara Frydrych

2,2-Bis(4-hydroksyfenylo)propan (bisfenol-A, BPA) jest substancją stałą, występuje w postaci płatków lub kryształków, ma delikatny zapach fenolu. Otrzymywany jest w reakcji fenolu z acetonem, przebiegającej w niskim pH, wysokiej temperaturze i z udziałem katalizatorów. Związek ten znalazł zastosowanie w produkcji różnego rodzaju żywic, środków uniepalniających i jako fungicyd. Narażenie zawodowe na BPA może być związane z jego produkcją i stosowaniem. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji o zatruciach samobójczych lub przypadkowych, spowo-dowanych przyjęciem bisfenolu-A drogą pokarmową lub przez skórę. Jedyna informacja o działaniu toksycznym BPA po krótkim czasie narażenia dotyczy narażenia ludzi drogą inhalacyjną. Osoby narażone uskarżały się na gorzki smak w ustach, ból głowy i nudności. Długotrwałe narażenie na BPA może powodować powstawanie dermatoz. Toksyczność ostra BPA dla zwierząt jest mała. Wartość DL₅₀ tej substancji mieści się w granicach 1,6÷5,2 g/kg masy ciała. Głównym objawem działania toksycznego BPA po podaniu dużych dawek królikom było podrażnienie oczu i skóry o różnym stopniu nasilenia. U myszy i szczurów obserwowano depresję OUN i przekrwienie bierne różnych narządów wewnętrznych. Wielokrotne inhalacyjne narażenie szczurów na BPA powodowało wystąpienie odwracalnych zmian w górnych drogach oddechowych. Hiperplazja nabłonka górnych dróg oddechowych wystąpiła przy stężeniach 50150 mg/m³. Stężenie 10 mg/m³, przy którym nie obserwowano zmian, przyjęto jako wartość NOAEL. Toksyczność przewlekła była badana na kilku gatunkach zwierząt – myszach, szczurach i psach. Podanie dożołądkowe BPA powodowało przede wszystkim zahamowanie przyrostu masy ciała w porównaniu z grupą kontrolną, zwiększenie masy wątroby, a także zaburzenia oddychania, odwodnienie, biegunki i śmierć. W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat rakotwórczego działania BPA u ludzi. Dane na temat takiego działania u zwierząt dotyczą jednego eksperymentu. Przeprowadzony on został na myszach i szczurach obu płci. Narażenie trwające 103 tygodnie nie wykazało żadnych zmian świadczących o działaniu kancerogennym BPA. Negatywne wyniki uzyskano również w testach dotyczących działania mutagennego. Według wielu autorów główne działanie toksyczne BPA polega na szkodliwym wpływie tej substancji na rozrodczość. Jest to związane z mechanizmem działania BPA. Na podstawie badań in vitro stwierdzono, że BPA łączy się z receptorami estrogenowymi. Jednak dane dotyczące działania embriotoksycznego i wpływu na roz-rodczość nie są jednoznaczne. Bisfenol-A w organizmie zwierząt jest metabolizowany do glukoronidu i w tej postaci wydalany z moczem. Główną drogą wydalania jest jednak kał – tą drogą wydala się (bez względu na drogę podania) w postaci nie-zmienionej 50÷80% podanej dawki. Wartość NDS bisfenolu-A na poziomie 5 mg/m³ (pył) ustalono na podstawie działania toksycznego związku na nabłonek górnych dróg oddechowych zwierząt doświadczalnych. Wartość NDSCh bisfenolu-A ustalono na poziomie 10 mg/m³. Normatywy oznakowano symbolem „I” (substancja o działaniu drażniącym).

Mrówczan metylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Dobrosława Gradecka, Sławomir Czerczak

Mrówczan metylu jest bezbarwną łatwopalną cieczą o charakterystycznym przyjemnym zapachu. Stosowany jest w uprawach zbóż i tytoniu jako fumigant, w przemyśle celulozowym jako rozpuszczalnik, w odlewniach w procesie utwardzania żywic, a ponadto w syntezach związków organicznych, w procesie utwardzania estrów fenoli oraz w przygotowywaniu leków antybiałaczkowych. Związek ten wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe i układ pokarmowy. Według klasyfikacji Unii Europejskiej i polskiej jest zaliczany do substancji działających szkodliwie na drogi oddechowe i po połknięciu, oznaczonych symbolami Xn, R20/22, oraz substancji działających drażniąco na oczy i drogi oddechowe, oznaczonych symbolami Xi, R36/37. W piśmiennictwie jest niewiele danych na temat toksycznego działania mrówczanu metylu na człowieka. Nie odnotowano przypadków zatruć u ludzi narażanych na czysty mrówczan metylu. Opisywane są natomiast przypadki robotników narażonych na mieszaninę par mrówczanu metylu i izopropanolu oraz mieszaninę par mrówczanu metylu, etylu, octanu metylu i etylu. Krytycznym efektem toksycznym u osób narażonych na mrówczan metylu i izopropanol były zaburzenia aktywności neurobehawioralnej. U pracowników narażanych na mrówczan metylu i inne estry, oprócz zaburzeń aktywności neurobehawioralnej (stany depresyjne, rozdrażnienie, euforia, utrata pamięci) obserwowano uszkodzenie nerwu wzrokowego oraz zaburzenia układu krążenia i układu oddechowego. Wyniki eksperymentalnego narażenia ochotników na mrówczan metylu wykazały, że 8-godzinne narażenie na związek o stężeniu 250 mg/m³ wywołuje niewielkie zmiany w elektromiogramie, ale nie powoduje zmian aktywności neurobehawioralnej. U zwierząt laboratoryjnych najważniejszym efektem toksycznym działania mrówczanu metylu jest podrażnienie oczu, błon śluzowych nosa oraz podrażnienie skóry. Duże stężenia związku powodują śmierć zwierząt na skutek obrzęku płuc, zmian w mózgu, nerkach i wątrobie. Nieefektywnym stężeniem – nie wywołującym żadnych poważnych zmian u świnek morskich - jest stężenie 3690 mg/m³/8 h. Mrówczan metylu nie wykazuje działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, ani teratogennego. Mechanizm toksycznego działania związku wynika z toksycznego działania produktów jego metabolizmu - głównie kwasu mrówkowego, hamującego aktywność oksydazy cytochromowej i powodującego kwasicę metaboliczną, jak również metanolu, który powoduje uszkodzenie nerwu wzrokowego, niewydolność krążenia i oddychania. W większości państw, w których ustalono wartość NDS, wynosi ona 250 mg/m³. Wyjątkiem są Niemcy, gdzie wartość NDS obniżono do 120 mg/m³. Wartość NDSCh w poszczególnych  państwach jest różna i waha się od 350 do 500 mg/m³. Do ustalenia wartości NDS wykorzystano wartość LOAEL równą 3690 mg/m³, wyznaczoną na podstawie badań doświadczalnych prowadzonych na świnkach morskich. Biorąc pod uwagę te dane, w Polsce przyjęto wartości NDS i NDSCh na poziomie, odpowiednio, 100 mg/m³ i 200 mg/m³.

Parafina stała – dymy. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Jadwiga A. Szymańska, Barbara Frydrych

Parafina jest mieszaniną węglowodorów nasyconych stałych otrzymywanych z ropy naftowej. Jest to biała lub bezbarwna masa, bez zapachu i smaku, nierozpuszczalna w wodzie i etanolu, natomiast rozpuszczalna w: benzenie, chloroformie i eterze. Parafinę oczyszcza się na drodze chemicznej, odbarwia przy użyciu odpowiednich adsorbentów i frakcjonuje za pomocą destylacji i rekrystalizacji, uzyskując woski o różnych właściwościach. Parafina jest używana  do wyrobu świec, impregnowania zapałek, wyrobu papierów woskowanych, opakowań zabezpieczających żywność, pasty do podłóg, izolatorów elektrycznych oraz do ekstrakcji olejków eterycznych z kwiatów. Parafina znalazła również zastosowanie w medycynie jako środek obliteracyjny oraz w operacjach plastycznych. Dane literaturowe na temat toksyczności parafiny są nieliczne i niejednoznaczne. Większość autorów klasyfikuje tę substancję jako nietoksyczną. Z drugiej jednak strony stwierdza się, że przebywanie w pomieszczeniach, gdzie stężenia dymów parafiny sięgają 0,6÷1 mg/m³ (narażenie drogą inhalacyjną) powoduje odczucie określane jako dyskomfort. Najczęstszym skutkiem narażenia człowieka na działanie parafiny (iniekcja) opisywanym w literaturze są zmiany klasyfikowane jako ziarniniaki. Dawki śmiertelne i toksyczne parafiny mieszczą się w granicach 120 ÷ 660 mg/kg masy ciała. Skutki toksycznego działania parafiny zaobserwowano jedynie u szczurów szczepu F-344. Narażenie 60-dniowe  szczurów drogą pokarmową na parafinę w dawce 2% (20 000 ppm) spowodowało znaczny wzrost aktywności enzymów wątrobowych, pojawienie się wakuoli wypełnionych parafiną w komórkach Browicza-Kupffera oraz wzrost stężenia parafiny w hepatocytach. Zmian takich  nie obserwowano u badanych szczurów szczepu Sprague-Dawley i u psów. W dostępnym piśmiennictwie nie ma wiarygodnych danych na temat rakotwórczego działania parafiny. Nieznane są również losy parafiny w organizmie. Uważa się jednak, że parafina nie ulega wchłanianiu ani trawieniu. Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla dymów parafiny ustalono na podstawie informacji uzyskanych z zakładów pracy, w których stwierdzano stężenia parafiny 0,6 ÷ 2 mg/m³. Osoby narażone na stężenia parafiny 0,6 ÷ 1 mg/m³ uskarżały się na dyskomfort i nudności. W innym zakładzie pracy narażeni na parafinę o stężeniu 2 mg/m³ nie zgłaszali żadnych dolegliwości. Za wartość NDS  dymów parafiny przyjęto stężenie 2 mg/m³. Nie ma podstaw do wyznaczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) parafiny.

Tiuram – pyły. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Paweł Struciński

Tiuram (disulfid tetrametylotiuramu) jest związkiem chemicznym należącym do grupy ditiokarbaminianów występującym w postaci bezbarwnego lub żółtawego proszku. Jest stosowany przede wszystkim w przemyśle chemicznym jako tzw. przyspieszacz wukanizacji przy produkcji gumy oraz w rolnictwie jako składnik preparatów grzybobójczych (fungicydów). Ma on również wiele innych zastosowań, m.in. jako: składnik antyseptycznych mydeł i aerozoli, środek przeciwświerzbowy, dodatek do farb i lakierów oraz aktywator w produkcji tworzyw sztucznych czy chemosterylant w opatrunkach i plastikowych urządzeniach medycznych. Z dostępnych danych wynika, że tiuram nie jest produkowany w Polsce, niemniej jednak jest on wykorzystywany w krajowym przemyśle chemicznym (głównie gumowym) oraz jako składnik formułowanych w kraju chemicznych środków ochrony roślin.
W dostępnym piśmiennictwie doniesienia na temat toksycznego działania tiuramu u ludzi są bardzo nieliczne, nie ma też danych umożliwiających ustalenie zależności dawka-efekt u osób narażonych zawodowo. Obserwowane skutki narażenia ostrego obejmują: bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenia rytmu serca, podrażnienie górnych dróg oddechowych i oczu, a podczas narażenia przewlekłego dochodzą też objawy neurologiczne. Często w następstwie zatrucia pojawiają się objawy zapalenia skóry, pokrzywka i wypryski skórne. W badaniach dodatkowych stwierdza się uszkodzenie wątroby. Tiuram jako metylowy analog disulfiramu blokuje metabolizm alkoholu etylowego, prowadząc do powstania objawów, tzw. "szoku disulfiramowego". W ostatnich latach coraz więcej uwagi przywiązuje się do wywoływania przez tiuram alergii skóry oraz oczu na skutek narażenia inhalacyjnego, a także kontaktu z przedmiotami wykonanymi z tworzyw zawierających tiuram (np. rękawiczki lateksowe). Tiuram jest związkiem wykazującym stosunkowo niewielką toksyczność ostrą, niezależnie od drogi podania. Wartości LD₅₀ przy podaniu per os dla szczurów i myszy sięgają nawet 4000 mg/kg m.c. Koty i owce są znacznie bardziej wrażliwe na toksyczne działanie pojedynczych dawek tiuramu niż gryzonie; wartość medialnej dawki śmiertelnej wynosi około 200 mg/kg m.c. W przypadku narażenia dermalnego, wartości LD₅₀ na ogół przekraczają 2000 mg/kg m.c. Ogromna większość dostępnych danych z badań toksyczności przewlekłej tiuramu pochodzi z eksperymentów paszowych. Wśród obserwowanych skutków dominowały objawy neurologiczne, zmniejszenie tempa przyrostu masy ciała, zmiany parametrów hematologicznych, uszkodzenie oraz zmiany morfologiczne nerek, wątroby i innych narządów. Wartości NOAEL wyznaczone w długoterminowych badaniach na różnych gatunkach zwierząt wynoszą 0,4 ÷ 5 mg/kg m.c. W badaniach in vitro tiuram wykazuje umiarkowane działanie mutagenne zarówno bez udziału aktywacji metabolicznej, jak i z jej udziałem. Wyniki genotoksyczności w modelach doświadczalnych in vivo przyniosły wyniki ujemne. Tiuram w badaniach na zwierzętach nie wykazuje działania rakotwórczego. Zwiększenie się częstości występowania nowotworów jamy nosowej u szczurów stwierdzono jedynie przy łącznym narażeniu na tiuram i azotan (III) sodu, co było związane z powstaniem w organizmie zwierząt rakotwórczej N-nitrozodimetyloaminy. Tiuram został zaklasyfikowany przez ekspertów IARC do grupy 3. Udowodnione działanie embriotoksyczne i teratogenne ujawniało się po podaniu dużych, toksycznych dla matek dawek. Wykazano też, że tiuram niekorzystnie wpływa na rozrodczość zwierząt doświadczalnych, oddziałując na proces spermatogenezy u samców, a także zaburzając cykl rujowy u samic. Tiuram łatwo wchłania się do organizmu przez układ oddechowy i pokarmowy. Ulega on szybkiemu metabolizmowi i jest wydalany głównie z wydychanym powietrzem i z moczem. Wśród jego metabolitów są m.in. disiarczek węgla i kwas dimetylotiokarbaminianowy (lub jego aniony), które są współodpowiedzialne za obserwowane skutki toksycznego działania tiuramu. Mechanizm toksycznego działania tiuramu jest wielokierunkowy. Wynika on m.in. z jego zdolności do chelatowania metali i związanych z tym zdolności do hamowania aktywności enzymów (m.in. β-hydroksylazy dopaminy). Jest on również odpowiedzialny za zaburzanie metabolizmu węglowodanów i alkoholi (inhibicja dehydrogenazy aldehydowej) oraz gospodarki wapniowej organizmu. Działa również hepatotoksycznie, niszcząc struktury błon komórkowych hepatocytów oraz wpływa na aktywność różnych form molekularnych cytochromu P-450. Proponowaną wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) tiuramu równą 0,5 mg/m³ wyliczono na podstawie wyników dwóch eksperymentów paszowych przeprowadzonych na psach rasy beagle. Uzyskane w tych doświadczeniach wartości NOAEL uśredniono, a następnie przeliczono na równoważne dla człowieka stężenie tego związku w powietrzu i podzielono przez sumaryczny współczynnik niepewności. Wartość ta jest równa dotychczas obowiązującemu w Polsce normatywowi higienicznemu. Ze względu na brak działania drażniącego tiuramu, proponowanie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) nie znajduje uzasadnienia. Biorąc pod uwagę właściwości tiuramu, proponuje się utrzymanie dotychczasowego oznakowania substancji w wykazie NDS literami: "A" - substancja o działaniu uczulającym, "Ft" - substancja działająca toksycznie na płód oraz "I" - substancja o działaniu drażniącym.