Akrylaldehyd. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Krystyna Sitarek   Brom. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Jadwiga A. Szymańska, Elżbieta Bruchajzer     Bromometan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Andrzej Sapota, Anna Kilanowicz     1,4-Dioksan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Anrzej Starek     Etyloamina. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Marek Dobecki     Fosfan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Krystyna Sitarek     Izooktan-1-ol - miesznina izomerów. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Hanna Grunt, Sławomir Czerczak     Naftalen. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Krystyna Sitarek     Terpentyna. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Sławomir Czerczak     Tetrachlorek węgla. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Marek Jakubowski     Najczęściej występujące terminy i skróty Treść numerów 2(44)2005 – 1(47)2006

Akryaldehyd. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Krystyna Starek

Akrylaldehyd jest bezbarwną cieczą o ostrym nieprzyjemnym zapachu. Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych. Należy do substancji bardzo toksycznych, wartość LD₅₀ dla szczurów po podaniu per os wynosi 46 mg/kg m.c., a wartość CL₅₀ wynosi 750 mg/m³ po 10 min narażenia. Akrylaldehyd jest produktem pośrednim przy otrzymywaniu syntetycznego glicerolu, poliuretanu i żywic poliestrowych, metioniny, leków, herbicydów oraz kwasu akrylowego. Jest to związek o silnym działaniu drażniącym na błony śluzowe. Narażenie ludzi na akrylaldehyd o stężeniu 0,34 mg/m³ przez 10 min powoduje podrażnienie błon śluzowych, a o stężeniu 0,69 mg/m³ przez 40 min prowadzi u ludzi do zmniejszenia częstości oddechu, podrażnienia błon śluzowych i podrażnienia skóry szyi. Wartość RD₅₀ dla myszy wynosi około 2 mg/m³, a dla szczurów 13,7 mg/m³. Przedłużone narażenie zwierząt na pary akrylaldehydu powoduje rozedmę płuc oraz zapalenie płuc, wątroby i nerek u małp, psów i świnek morskich.
Nie ma w dostępnym piśmiennictwie wystarczających danych, aby zaliczyć akrylaldehyd do czynników rakotwórczych dla zwierząt. Istnieją jednak dowody, że jego główny metabolit – aldehyd glicydowy jest rakotwórczy dla zwierząt. Akrylaldehyd jest mutagenny, może tworzyć addukty z makrocząsteczkami, a także indukować wady wrodzone u gryzoni. Związek ten dobrze wchłania się w układzie oddechowym, a wydala się z powietrzem wydychanym.
Uwzględniając silne działanie drażniące akrylaldehydu, proponuje się przyjęcie stężenia 0,05 mg/m³ za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), a stężenia 0,1 mg/m³ za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) oraz oznaczenie substancji literami „Sk” i „C”.

Brom. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Jadwiga A. Szymańska, Elżbieta Bruchajzer

Brom jest brązowoczerwoną, dymiącą cieczą o ostrym, charakterystycznym zapachu. Na skalę przemysłową otrzymuje się go przez działanie silnych utleniaczy na bromki. Brom stosuje się  m.in. do: syntezy barwników, środków wybielających, związków zmniejszających palność, produkcji farb, atramentów, związków stosowanych w fotografice, substancji do produkcji gazów bojowych i farmaceutyków. Narażenie przemysłowe na pary bromu może występować podczas produkcji i stosowania związków zawierających brom m.in. w rolnictwie, podczas dezynfekcji oraz w przemyśle chemicznym.
Zatrucia ostre ludzi bromem zdarzały się tylko w czasie awarii lub wypadków podczas pracy. Narażenie na działanie bromu o stężeniu 6500 mg/m³ powoduje gwałtowną śmierć ludzi.  
Najwięcej danych o skutkach przewlekłego narażenia na pary bromu pochodzą z obserwacji poczynionych u ludzi narażonych inhalacyjnie w środowisku pracy. W czasie przemysłowego narażenia na pary bromu o stężeniu 0,5 mg/m³ nie obserwowano żadnego skutku działania bromu na organizm człowieka. Przyjmuje się, że maksymalne stężenia, na jakie mogą być narażeni ludzie w środowisku pracy wynoszą 0,65 ÷ 1 mg/m³ (0,1 ÷ 0,15 ppm). Brom o stężeniu 1 mg/m³ w powietrzu może powodować nieznaczne podrażnienie oczu (łzawienie). Praca w narażeniu na brom o większym stężeniu może objawy działania drażniącego nasilać i prowadzić do ciężkich napadów duszności.
Badania epidemiologiczne zatruć bromem pochodzą z obserwacji poczynionych po jednorazowym narażeniu około 25 000 ludzi, które było wynikiem awarii w zakładzie chemicznym w Genewie. Skutki działania toksycznego bromu stwierdzono jednak tylko u 91 osób. Objawy te obserwowano po narażeniu na brom o stężeniu 1,3 ÷ 3,25 mg/m³ w powietrzu.
Dane eksperymentalne na temat toksyczności par bromu są ograniczone i pochodzą zwykle sprzed ponad 100 lat. Wartość CL₅₀ dla myszy i szczurów wynosi 1100 ÷ 4875 mg/m³ w zależności od czasu narażenia.
W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych o odległych skutkach działania par bromu.
Brom wchłania się przez płuca, układ pokarmowy i skórę. W warunkach środowiska pracy największe znaczenie ma narażenie inhalacyjne, zaś dla populacji generalnej – pobranie związku z dietą. T1/2 dla bromu w surowicy  wynosi 12 ÷  14 dni. Brom gromadzi się w tkankach w postaci bromków i jest z nich wydalany wolno.
Mechanizm działania toksycznego par bromu jest związany z jego przemianą w bromowodór lub wypieraniem innych halogenów z połączeń w związkach endogennych.
Z wieloletnich obserwacji wynika, że podczas narażenia ludzi na brom o stężeniu poniżej 0,7 mg/m³ (0,1 ppm) nie stwierdzano skutków jego działania toksycznego. Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) obowiązująca  w Polsce od  1998 r. również wynosi  0,7 mg/m³ (0,1 ppm).
Na podstawie danych z piśmiennictwa i informacji o braku przekroczeń normy w Polsce, proponujemy pozostać przy obecnie obowiązującej wartości NDS bromu. Wartość OEL równa 0,7 mg/m³ obowiązuje także w państwach Unii Europejskiej. Proponujemy  przyjąć stężenie 1,4 mg/m³ za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) bromu.

Bromometan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Andrzej Sapota, Anna Kilanowicz

Bromometan (BM) jest bezbarwnym gazem (lub cieczą w temperaturze poniżej 3,56 ^oC) o charakterystycznym, podobnym do chloroformu zapachu. Związek ten, ze względu na swoje biocydowe właściwości, znalazł wszechstronne  zastosowanie w rolnictwie jako pestycyd (insektycyd, fungicyd i herbicyd), fumigant przy kwarantannie towarów (odymianiu), a także jako półprodukt wielu syntez chemicznych (czynnik metylujący).  
Bromometan wchłania się dobrze przez drogi oddechowe, skórę oraz z przewodu pokarmowego. Związek ten (w postaci gazu i cieczy) wykazuje silne działanie drażniące na błony śluzowe oczu i dróg oddechowych oraz na skórę. W działaniu miejscowym na skórę, ze względu na łatwość penetracji przez ubranie (przechodzi także przez rękawice gumowe) może powodować oparzenia II° lub odmrożenia. Obraz zatrucia ostrego bromometanem u ludzi cechują trzy podstawowe objawy: obrzęk płuc, niewydolność krążenia oraz zaburzenia neurologiczne. Śmiertelne zatrucia ludzi dotyczą narażenia na związek o dużym  stężeniu (33 000 ÷ 233 400 mg/m³). W badaniach ostrej toksyczności inhalacyjnej bromometanu u wszystkich badanych gatunków zwierząt obserwowano: obrzęk płuc połączony z niewydolnością oddechową, zmiany patologiczne w narządach (płucach, wątrobie i  nerkach) oraz objawy neurologiczne (zaburzenia koordynacji ruchowej, drgawki i paraliż). Nie ma w dostępnym piśmiennictwie danych dotyczących działania uczulającego bromometanu.
Na podstawie wyników badań toksyczności podprzewlekłej i przewlekłej u szczurów i myszy narażanych drogą inhalacyjną wykazano, że bromometan działa narządowo przede wszystkim na: mózg, nerki, nabłonek węchowy, serce, nadnercza, płuca, wątrobę i gonady (jądra), a także powoduje zaburzenia neurobehawioralne. Związek działa mutagennie i genotoksycznie zarówno w warunkach in vivo, jak i in vitro. Na podstawie wyników badań dotyczących wpływu bromometanu na rozrodczość, embriotoksyczność i teratogenność wynika, że bromometan wykazuje u myszy i szczurów działanie hamujące procesy spermatogenezy, powoduje resorpcję płodów u szczurów oraz występowanie wad wrodzonych u królików (brak pęcherza moczowego i płata ogoniastego płuca). Bromometan nie jest klasyfikowany przez IARC jako kancerogen u ludzi.
Za podstawę obliczenia wartości NDS bromometanu przyjęto wyniki badań epidemiologicznych (ankiety) przeprowadzonych w Japonii. Z analizy przeprowadzonych ankiet wynika, że u pracowników narażonych przewlekle na bromometan wystąpiły następujące objawy działania drażniącego: swędzenie skóry; pęcherze, obrzmienie i zaczerwienienie dłoni, wysuszenie i zrogowacenie skóry oraz wyciek z nosa. Ponadto wystąpiły następujące objawy ze strony układu nerwowego: otępienie, oszołomienie, zmęczenie, odrętwienie, zaburzenia czucia oraz osłabienie mięśni kończyn.
Stężenie 21,39 mg/m³ bromometanu przyjęto za wartość LOAEL i przy zastosowaniu odpowiednich współczynników niepewności zaproponowano wartość NDS bromometanu  równą 5 mg/m³ oraz, ze względu na działanie drażniące związku  – wartość NDSCh równą 15 mg/m³.

1-4-Dioksan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Andrzej Starek

1,4-Dioksan jest łatwo palną cieczą, stosowaną w przemyśle głównie jako rozpuszczalnik farb, lakierów, tworzyw sztucznych i pochodnych celulozy. Obecnie narażenie na ten związek jest raczej niewielkie.
Ostra toksyczność 1,4-dioksanu jest mała. W warunkach narażenia powtarzanego, zwłaszcza przewlekłego, 1,4-dioksan wywiera toksyczne działanie układowe, uszkadzając wątrobę i nerki. Działanie takie wywołuje 1,4-dioksan o dużych stężeniach lub dawkach. Stwierdzono, że związek ten działa drażniąco na błony śluzowe oczu, nosa i gardła.
1,4-Dioksan nie działa mutagennie i genotoksycznie. U gryzoni wywiera działanie kancerogenne, indukując głównie raka błony śluzowej nosa i wątroby. Dane na temat wpływu tego związku na ontogenetyczny rozwój organizmu są nieliczne.
Za podstawę wartości NDS 1,4-dioksanu przyjęto jego działanie drażniące u ludzi oraz toksyczne działanie układowe u szczurów w 2-letnim doświadczeniu inhalacyjnym. Z wartości LOAEL (180 mg/m³), uzyskanej na podstawie wyników badań na ochotnikach, a także dwóch współczynników niepewności, obliczono wartość NDS wynoszącą 45 mg/m³, a wychodząc z wartości NOAEL dla efektów układowych (400 mg/m³) i dwóch współczynników niepewności, obliczono wartość NDS równą 100 mg/m³. Zaproponowano wartość NDS 1,4-dioksanu na poziomie 50 mg/m³, która będzie chroniła pracowników zarówno przed działaniem drażniącym, jak i przed działaniem układowym związku. Nie znaleziono podstaw merytorycznych do zaproponowania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 1,4-dioksanu.

Etyloamina. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Marek Dobecki

Etyloamina (EA) jest bezbarwną cieczą (w temperaturze niższej od 16,6 ºC), o ostrym amoniakalnym zapachu lub zapachu ryb oraz słonym smaku. Etyloamina znalazła zastosowanie w syntezie chemicznej i produkcji leków, jako półprodukt do produkcji pestycydów, herbicydów triazynowych (np. atrazyny i symazyny), surfaktantów (np. dimetyloetylotriazonu), przyspieszaczy, inhibitorów korozji, etyloaminoetanolu, 1,3 dietylotiomocznika, 4-etylomorfoliny, a także w przemyśle barwników i garbników oraz rafinacji ropy naftowej, gdzie występuje jako produkt pośredni.
Narażenie inhalacyjne na pary EA powoduje podrażnienie błon śluzowych układu oddechowego charakteryzujące się bólem gardła, kaszlem, bólami w klatce piersiowej, dusznościami, sinicą i obrzękiem płuc. Pary EA wywołują podrażnienia lub oparzenia chemiczne skóry i oczu. Wielkość najniższego stężenia działającego nie jest znana. Stężony roztwór EA w kontakcie ze skórą powoduje oparzenia, nawet jeśli roztwór zostanie zmyty wodą z mydłem w ciągu kilku minut. W przypadku kontaktu ciekłej EA z oczami obserwowano martwicę rogówki. Głównym skutkiem przewlekłego narażenia na pary EA jest działanie drażniące na oczy. Obserwowano skutki działania drażniącego na oczy, charakteryzujące się zmętnieniem rogówki i obrzękiem u pracowników narażonych na etyloaminę. Nie podano wielkości stężenia EA w powietrzu środowiska pracy. U ludzi narażonych zawodowo na etyloaminy, tj. dietyloaminę, trietyloaminę i etyloaminę, występowały zaburzenia widzenia charakteryzujące się zamazanym, o zatartych konturach, zamglonym widzeniem i niebieskoczerwonym widzeniem. Nie wyjaśniono jednoznacznie, czy czysta etyloamina powoduje takie działanie.
EA można zaliczyć do substancji szkodliwych. Wyznaczona wartość LD₅₀ dla szczurów po podaniu dożołądkowym wynosi 400 mg/kg m.c., natomiast po podaniu na skórę – 390 mg/kg. Pary EA wykazywały słabą toksyczność u zwierząt w eksperymentach inhalacyjnych: LC50 wyznaczono na poziomie 2300 mg/m³ dla ssaka, natomiast na poziomie 10 000 mg/m³ w czasie 1 h dla szczura. Wyznaczona wartość RD50 dla samców myszy szczepu Swiss OF1 wynosi 278 mg/m³.
Powtarzane narażenie na pary EA powoduje działanie drażniące na układ oddechowy u zwierząt. W 24-tygodniowym eksperymencie inhalacyjnym przeprowadzonym na szczurach nie obserwowano działania drażniącego etyloaminy o stężeniu 18 lub 180 mg/m³ na nabłonek nosa. W innym eksperymencie inhalacyjnym przeprowadzonym w latach 50. obserwowano działanie kardiotoksyczne EA przejawiające się uszkodzeniem mięśnia sercowego, a także działanie drażniące charakteryzujące się obrzękiem błony śluzowej nosa, przekrwieniem, występowaniem wydzieliny zapalnej oraz podrażnieniem oczu manifestującym się licznymi nadżerkami nabłonka, obrzękiem rogówki i migotki już przy stężeniu 90 mg/m³. Nie są znane inne badania naukowe, które zweryfikowałyby uzyskane w tym eksperymencie wyniki.
Przyjmując działanie drażniące związku za główny efekt krytyczny, za podstawę ustalenia wartości NDS uznano wartość RD₅₀ wyznaczoną w badaniach na myszach. Przyjmując wartość 1/30 RD₅₀ zalecaną przez higienistów amerykańskich do ustalenia wartości NDS, jako wartość NDS etyloaminy należy przyjąć ok. 9,4 mg/m³. Ze względu na działanie drażniące etyloaminy proponuje się ustalenie wartości NDSCh na poziomie 18 mg/m³ (2 • NDS).
Zaleca się oznakowanie substancji symbolem „Sk” (substancja wchłania się przez skórę), ponieważ wyznaczona wartość LD₅₀ jest mniejsza niż 1000 mg/kg m.c. i wynosi dla królika 390 mg/kg.

Fosfan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Krystyna Sitarek

Fosfan jest bezbarwnym gazem. W czystej postaci nie ma zapachu, natomiast fosfan techniczny ma zapach podobny do zapachu czosnku lub zepsutych ryb. Jest rozpuszczalny w etanolu, eterze, wodzie. Stosowany jest jako fumigant oraz produkt pośredni w syntezach chemicznych.
Medialne stężenie LC₅₀ dla szczura wynosi 15 mg/m³ po 4-godzinnym narażeniu. W warunkach narażenia inhalacyjnego działa drażniąco na błonę śluzową układu oddechowego. Objawy ostrego zatrucia u ludzi i zwierząt są podobne. Przyczyną zgonów w następstwie ostrego zatrucia jest obrzęk płuc. Objawy neurologiczne towarzyszące zatruciu to ból głowy, drgawki, śpiączka i zgon. Objawy zatrucia ze strony układu pokarmowego to brak apetytu, nudności, wymioty, biegunka i żółtaczka. Wyniki nielicznych badań wskazują, że fosfan nie jest czynnikiem teratogennym ani rakotwórczym.
Proponuje się przyjąć wartość NDS równą 0,14 mg/m³, NDSCh – 0,28 mg/m³ i dodatkowe oznaczenie normatywu symbolem „I” (substancja o działaniu drażniącym).

Izooktan-1-ol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Hanna Grunt, Sławomir Czerczak

Izooktan-1-ol jest bezbarwną, łatwopalną cieczą, o łagodnym zapachu. Związek ten jest mieszaniną izomerów pierwszorzędowych nasyconych wyższych alkoholi alifatycznych, tj. alkanoli, które mają heptylowy rodnik i rozgałęziony łańcuch 2-etylo-heksanolu. Najczęściej izooktan-1-ol jest opisywany jako mieszanina dimetyloheksan-1-oli (70-80%) i metyloheptan-1-oli (10-20%)  oraz  innych homologicznych pierwszorzędowych alkoholi (5-10%).
Izooktan-1-ol otrzymuje się syntetycznie w procesie hydroformylowania, nazywanym też procesem oxo. Wykorzystywany jest głównie jako rozpuszczalnik oraz do produkcji plastyfikatorów. Znalazł zastosowanie jako półprodukt do produkcji niejonowych detergentów oraz środków powierzchniowo czynnych, syntetycznych powłok olejowych, cieczy chłodząco-smarujących, olejów smarowych i płynów hydraulicznych. Ponadto jest stosowany jako emulgator i środek przeciwpieniący, a także jako odczynnik wprowadzający grupę izooktylową do innych związków.
Izooktan-1-ol może wchłaniać się do organizmu przez drogi oddechowe, skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na izooktan-1-ol są oczy, skóra, układ oddechowy. Pary izooktan-1-olu działają drażniąco na oczy i górne drogi oddechowe. Głównym skutkiem przewlekłego narażenia zawodowego na pary izooktan-1-olu jest działanie drażniące na skórę oraz błony śluzowe oczu, nosa oraz gardła. Podczas przewlekłego narażenia na duże stężenia par izooktan-1-olu stwierdzono objawy depresyjne ze strony ośrodkowego układu nerwowego oraz działanie narkotyczne. Przedłużony kontakt ciekłego izooktan-1-olu ze skórą może prowadzić do stanu zapalnego skóry, objawiającego się wysuszeniem i zaczerwienieniem. Mogą również wystąpić objawy jak przy oparzeniu chemicznym.
Wartości LD₅₀ po podaniu drogą pokarmową, według różnych źródeł dla różnych gatunków zwierząt, mieszczą się w granicach od około 1500 mg/kg do 6500 mg/kg. Na podstawie kryteriów klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych należałoby sklasyfikować badaną substancję jako szkodliwą po połknięciu. U zwierząt doświadczalnych izooktan-1-ol wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę, a także działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, w dużych dawkach może powodować śmierć z powodu niewydolności oddechowej.
Brak dowodów działania rakotwórczego izooktan-1-olu u ludzi i zwierząt. Nie wykazywał również działania mutagennego. Nie stwierdzono działania uczulającego.
Przyjmując jako efekt krytyczny działanie drażniące izooktan-1-olu, do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) proponuje się zastosowanie wyznaczonej w 13-dniowym eksperymencie inhalacyjnym na zwierzętach wartości NOAEL na poziomie 1064 mg/m³(200 ppm). Wyliczona na tej podstawie wartość NDS wynosi około 220 mg/m³. W większości państw Unii Europejskiej obowiązuje wartość NDS na poziomie około 270 mg/m³. Tylko w Norwegii obowiązuje wartość niższa, równa 135 mg/m³.
W celu zminimalizowania działania drażniącego proponuje się przyjąć wartość NDSCh równą 440 mg/m³. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników narażonych na izooktan-1-ol przed działaniem drażniącym oraz potencjalnym działaniem szkodliwym. Ze względu na efekty działania układowego po aplikacji izooktan-1-olu na skórę królika, proponuje się oznakowanie substancji w wykazie NDS symbolem „Sk” (substancja wchłania się przez skórę), natomiast ze względu na działanie drażniące – symbolem  „I” (substancja o działaniu drażniącym).

Naftalen. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Krystyna Sitarek

Naftalen jest powszechnie stosowany jako surowiec i półprodukt w przemyśle chemicznym, w produkcji tworzyw sztucznych i barwników, a także jako środek odstraszający mole, odświeżający powietrze i środek powierzchniowo czynny. Naftalen wykorzystuje się w procesach produkcji insektycydów, fungicydów, lakierów, pokostów oraz do zabezpieczania drewna. W medycynie był stosowany w chorobach skóry w postaci pudru oraz jako środek antyseptyczny i lek przeciwrobaczy.
Śmiertelna dawka naftalenu dla człowieka waha się w granicach 5 ÷ 15 g. Dane toksykologiczne dotyczące ostrych zatruć naftalenem drogą pokarmową dotyczą głównie wypadków przypadkowego lub umyślnego połknięcia, przez osoby dorosłe lub dzieci, kulek naftalinowych stosowanych jako środek przeciw molom. Toksycznymi efektami działania naftalenu u ludzi po zatruciu drogą pokarmową są: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, krwiomocz, niewydolność nerek, martwica kanalików nerkowych, zmiany zachowania, drgawki i śpiączka, która jest  następstwem obrzęku mózgu, a także powiększenie wątroby i większa aktywność enzymów wątrobowych oraz anemia hemolityczna. Wdychanie par naftalenu powoduje bóle głowy, brak łaknienia i nudności, a także podrażnienie oczu, a nawet zaćmę. Wyraźne objawy działania drażniącego na oczy stwierdzono u pracowników, którzy przebywali w pomieszczeniach, w których stężenie naftalenu w powietrzu wynosiło powyżej 79 mg/m³ (15 ppm). Wielokrotny kontakt skóry z naftalenem powoduje zaczerwienie i zapalenie skóry, głównie u osób wrażliwych. Wartości medialnych dawek śmiertelnych pozwalają zaliczyć naftalen do substancji szkodliwych.
Naftalen nie wywiera działania mutagennego. Istnieją pewne dane doświadczalne, w których sugeruje się, że związek ten jest rakotwórczy dla samic myszy, ponieważ powoduje wzrost częstości gruczolaków pęcherzykowo-oskrzelowych u samic myszy narażanych 2 lata na naftalen o stężeniu 157 mg/m³ (30 ppm).
Naftalen ulega dość szybko wchłonięciu do organizmu w układzie oddechowym, natomiast wolniej w układzie pokarmowym i przez skórę. Metabolizm naftalenu prowadzi przez aktywny produkt pośredni 1,2-epoksyd do dihydrodiolu i 1-naftolu. W moczu zwierząt (myszy, królików i szczurów) narażanych na naftalen drogą dożo-łądkową stwierdzono obecność: 1-naftolu, 2-naftolu, 1,2-dihydroksynaftaleno-1,2-diolu, kwasu 1-naftylosiarko-wego i 1-naftyloglikuronidu.
Normatywy higieniczne naftalenu w większości państw ustalono na podobnym poziomie: wartość NDS wynosi 50 mg/m³, a  wartość NDSCh – 75 mg/m³. Wartość NDS naftalenu w Unii Europejskiej wynosi również 50 mg/m³. Dotychczasowe normatywy w Polsce wynosiły: wartość NDS –  20 mg/m³ i wartość NDSCh – 75 mg/m³. Polski normatyw jest opatrzony  dodatkowo literami „Ft” – substancja fetotoksyczna i „I” – substancja działająca drażniąco. Zespół Ekspertów przyjął wartość  NDS naftalenu równą 20 mg/msup3 i wartość  NDSCh równą 50 mg/m³ oraz dodatkowe oznakowanie związku literami „Sk” – wchłania się przez skórę i „I” – działa drażniąco.

Terpentyna. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Małgorzata Kupczewska-Dobecka, Sławomir Czerczak

Terpentyna jest mieszaniną olejków eterycznych i żywic otrzymywanych z miękkich drzew iglastych. Zawiera głównie terpeny, które są powszechnie występującymi grupami naturalnych związków chemicznych z fragmentami szkieletu węglowego izoprenu (2-metylo-1,3-butadienu). Zidentyfikowano ponad 4000 terpenów. Główne składniki terpentyny to dwupierścieniowe monoterpeny: α-pinen, β-pinen i Δ³-karen o wzorze C₁₀H₁₆. Skład chemiczny terpentyny jest zmienny i zależy od źródeł pochodzenia i metod jej otrzymywania.
Terpentyna znalazła zastosowanie głównie w syntezie organicznej jako substrat do produkcji kamfory i mentolu oraz jako rozpuszczalnik do farb, żywic, wosków, środków polerujących i czyszczących, a także w przemyśle perfumeryjnym i w praktyce weterynaryjnej jako środek wykrztuśny oraz  antyseptyczny. Terpentyna występuje jako produkt uboczny w produkcji papieru i masy celulozowej  (terpentyna siarczanowa). Pary terpentyny wydzielają się z pyłem drewna podczas jego piłowania i obróbki.
Wartości medialnych stężeń śmiertelnych par terpentyny u szczurów wynoszą od 12 040 mg/m³ (w ciągu 6 h narażenia) do 20 104 mg/m³ (w ciągu 1 h narażenia). Dla myszy wartość CL₅₀  wynosi 29 000 mg/m³ (2 h). Wartość LD₅₀ dla szczurów po podaniu dożołądkowym wynosi 5760 mg/kg m.c. Wyznaczone wartości RD₅₀ dla monoterpenów wynoszą: 7478,2 mg/m³ dla (+)-Δ³-karenu, 7560 mg/m³ dla terpentyny i 5854 mg/m³ dla (+)-α-pinenu oraz 7094 mg/m3 dla (+)-β-pinenu.
Terpentyna nie jest klasyfikowana pod kątem działania rakotwórczego.
Terpentyna może wchłaniać się do organizmu z układu pokarmowego, przez skórę i z  układu oddechowego. Wchłanianie przez płuca wynosiło 60 ÷ 70%. Główne metabolity terpentyny to cis- i trans-verbenole, których produktami hydroksylacji są następnie diole.
Rozpiętość oszacowanych dawek śmiertelnych po połknięciu terpentyny u ludzi jest duża i wynosi 15 ÷ 110 g. Pary terpentyny wykazują działanie drażniące na skórę, błony śluzowe i oczy, a także mogą powodować zmiany w parametrach spirometrycznych funkcji płuc. Skutkiem narażenia na terpentynę jest zarówno alergiczne, jak i niealergiczne kontaktowe zapalenie skóry.
Opisano przypadki wystąpienia skutków ostrego działania drażniącego na błony śluzowe nosa, oczu, skóry i dróg oddechowych, uszkodzenia nerek i śmierć po narażeniu zawodowym na pary terpentyny. Nie ma w dostępnym piśmiennictwie danych ilościowych charakteryzujących ostre narażenie inhalacyjne.
W tartakach i zakładach stolarskich objawy podrażnienia oczu występowały u ludzi narażonych zawodowo na mieszaninę terpenów już o stężeniach rzędu 70 mg/mm³. Obserwowane skutki  można przypisać łącznemu działaniu terpenów i pyłów drewna o  stężeniach 0,1 ÷ 4,6 mg/m³, dlatego danych tych nie wykorzystano do wyliczenia wartości NDS.
Za wartość NOAEL  terpentyny postanowiono przyjąć stężenie 225 mg/m³, które wyznaczono w eksperymencie na ochotnikach, podczas którego nie obserwowano objawów podrażnienia oczu, nosa, gardła i subiektywnych objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz statystycznie znamiennych zmian w parametrach funkcji płuc. Przyjmując współczynnik związany z wrażliwością osobniczą człowieka równy 2, proponuje się przyjąć stężenie 112 mg/m³ za wartość NDS terpentyny, a stężenie 300 mg/m³ za jej wartość NDSCh,  ze względu na  działanie drażniące związku.
Wyznaczona wartość RD₅₀ dla terpentyny wynosi 7560 mg/m³, stąd proponowana wartość NDS stanowi około 0,01 wartości RD₅₀.

Tetrachlorek węgla. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Marek Jakubowski

Tetrachlorek węgla (CCl₄) jest przezroczystą, bezbarwną cieczą o charakterystycznym zapachu zbliżonym do zapachu eteru. Jest substancją niepalną. W przeszłości był szeroko stosowany jako rozpuszczalnik do prania na sucho. Obecnie został całkowicie zastąpiony przez rozpuszczalniki mniej toksyczne. Jest wykorzystywany głównie do produkcji fluorowodorów stosowanych jako gaz napędowy w pojemnikach z aerozolami, do produkcji pianek z tworzyw sztucznych oraz w gaśnicach.
Według danych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi z 2001 r., w Polsce nie było osób narażonych na tetrachlorek węgla o stężeniach powyżej wartości NDS.
Ostre lub przewlekłe zatrucia CCl₄ drogą pokarmową powodowały wzrost stężeń enzymów w surowicy, nudności, anoreksję, wymioty, bóle brzucha, biegunki, żółtaczkę, powiększenie i stłuszczenie wątroby, zaburzenia czynności nerek, drgawki, zaburzenia wzroku, krwawienia, śpiączkę oraz zejścia śmiertelne.
W przypadku przewlekłych zatruć CCl₄ narządem docelowym jest wątroba. Dane literaturowe wskazują, że uszkodzenia wątroby są spowodowane powstawaniem w trakcie metabolizmu CCl₄ reaktywnych rodników trichlorometylowego (CCl₃) i trichlorometylowego rodnika ponadtlenkowego (CCl₃O2-), których powstawanie jest katalizowane przez mikrosomalny cytochrom P-450. Przyjmuje się, że działanie toksyczne wynika z wiązania wolnych rodników z hepatocytami znajdującymi się w środkowej części zrazika, co z kolei początkuje peroksydację lipidów i śmierć komórki. W odpowiedzi na uszkodzenie komórek miąższowych może nastąpić stymulacja komórek otaczających miejsce uszkodzenia. Związek ten wpływa także na czynność nerek oraz działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy.
Istnieją wystarczające dowody działania rakotwórczego tetrachlorku węgla u zwierząt doświadczanych. Jednakże działanie genotoksyczne CCl₄ było słabe lub wręcz go nie było, szczególnie w komórkach ssaków in vivo. W związku z tym można przyjąć, że działanie rakotwórcze u gryzoni, stwierdzane tylko tam, gdzie występowało działanie toksyczne, było skutkiem wzrostu proliferacji komórek w odpowiedzi na uszkodzenia i że dawki niepowodujące działania cytotoksycznego nie wpływają na wzrost ryzyka działania rakotwórczego.
Wartości normatywów higienicznych tetrachlorku węgla przyjęte w różnych państwach wykazują duże zróżnicowanie: od 3,2 mg/m³ w Niemczech do 65 mg/m³ wg OSHA w USA oraz w Rosji i w Austrii). Trudno określić przyczynę takiego zróżnicowania, gdyż nie ma wątpliwości, że narządem docelowym działania toksycznego tetrachlorku węgla jest wątroba, a podstawowe prace dotyczące toksycznego działania CCl₄ opublikowano głównie w latach 1950-90.
Za podstawę wartości NDS przyjęto wyniki badań Adamsa i wsp. (1952), w których szczury poddawano narażeniu inhalacyjnemu na CCl₄ o szerokim zakresie stężeń - 32÷2520 mg/m³. W wyniku eksperymentu trwającego 202 dni (137 narażeń 5 dni w tygodniu, 7 h dziennie), podczas którego szczury poddawano narażeniu inhalacyjnemu na CCl₄ o stężeniu 160 mg/m³, nie stwierdzono szkodliwego wpływu CCl₄ na wątrobę. U szczurów narażanych na stężenie 320 mg/m³ stwierdzono marskość wątroby niewielkiego stopnia.
Przyjmując stężenie 160 mg/m³ za NOAEL i odpowiednie współczynniki niepewności, zaproponowano wartość NDS równą 20 mg/m³.
W związku z tym, że u ludzi narażanych przez 180 min na CCl₄ o stężeniu 70 mg/m³ nie stwierdzano żadnych skutków działania CCl₄, a 70-minutowe narażenie na stężenie 308 mg/m³ spowodowało jedynie zmniejszenie stężenia żelaza w surowicy krwi w okresie 20÷44 h po narażeniu (Stewart i in. 1961), nie proponuje się określania wartości NDSCh.