Odzież ochronna zabezpieczająca pracownika przed przekłuciem, przecięciem, otarciem, należy do grupy odzieży chroniącej przed czynnikami mechanicznymi.

Pracownicy przemysłu mięsnego pracujący przy rozbiorze i przerobie mięsa powinni być wyposażeni w odzież chroniącą przed przekłuciem nożami ręcznymi. Najczęściej są to fartuchy wykonane z odpowiednio połączonych metalowych pierścieni lub płytek. Niekiedy wymagana jest odzież przykrywająca większą część ciała, podobna do narzutki, chroniąca tors, brzuch i uda, z krótką częścią tylną i długą przednią. Na rysunku 1   przedstawiono fartuch chroniący przed przekłuciem.

 
Rys. 1 Fartuch ochronny używany przy stosowaniu noży ręcznych

Aby określić wielkość i zakres powierzchni ciała wymagającą ochrony należy ocenić zagrożenia występujące podczas pracy. Trzeba przeanalizować następujące parametry: kierunek ruchów noża, wielkości sił stosowanych podczas pracy, przyjmowane pozycje ciała i zręczność pracownika, zróżnicowanie właściwości obrabianego materiału.

Podczas standardowych czynności przy obróbce mięsa górny brzeg fartucha powinien znajdować się w środku lub powyżej mostka piersiowego. Dolny brzeg powinien znajdować się w połowie długości uda. Jeżeli czynności z użyciem noża wykonuje się często na wysokości klatki piersiowej, a w szczególności w obszarze środka mostka piersiowego należy stosować fartuch chroniący ciało do wysokości obojczyków, ze względu na konieczność ochrony serca i ważniejszych arterii układu krwionośnego. Obszar ryzyka wystąpienia rany kłutej sięga ku górze aż do wysokości najwyższego punktu mostka piersiowego.

Fartuchy chroniące przed przekłuciem nożami ręcznymi produkowane są najczęściej w dwóch wielkościach: dla osób do i powyżej 165 cm wzrostu. Dla właściwej ochrony pracownika istotne jest odpowiednie zamocowanie ochrony (fartucha, narzutki) uniemożliwiające jego przesuwanie się w trakcie pracy. Na rysunku 2 przedstawiono dwa przykłady fartuchów z różnymi systemami mocowania.

Rysunek 2 Sposoby mocowania fartucha chroniącego przed przekłuciem nożem ręcznym a)  mocowanie w kształcie litery X, b) mocowanie w kształcie litery Y

Wymagania dla fartuchów, spodni, kamizelek i innego rodzaju odzieży chroniącej przed przecięciem i ukłuciem nożami ręcznymi zawarte są w normie PN-EN ISO 13998:2006 [1]. Norma ta podaje wymagania dotyczące projektowania, odporności na przebicie i przecięcie, wielkości ochron, właściwości ergonomicznych, przepuszczalności wody, sposobów czyszczenia oraz dezynfekcji, znakowania i informacji producenta dla użytkowników odzieży ochronnej. Podaje również klasyfikację stopni ochrony i stosowne metody badania. Dotyczą one min. powierzchni ochronnej, konstrukcji, sposobu mocowania elementów ochronnych.

Odzież chroniąca przed przecięciem i ukłuciem nożami ręcznymi powinna być znakowane w górnej części na zewnętrznej powierzchni w sposób trwały,  widoczny a oznaczenie powinno zawierać co najmniej następujące dane:

nazwę lub znak producenta lub importera, typ lub numer modelu, wielkość, znak identyfikacyjny informujący, która strona (powierzchnia) stanowi powierzchnię ochronną, piktogram rodzaju zagrożenia z objaśnieniem klasy ochrony, znaki informujące o sposobie konserwacji i dezynfekcji.

Instrukcja użytkowania odzieży powinna zawierać dane dotyczące jej właściwego założenia na sylwetkę użytkownika, zamocowania na ciele, sposób identyfikacji zewnętrznej powierzchni (obszaru stanowiącego ochronę właściwą), sposób konserwacji i przechowywania oraz ostrzeżenie o niebezpieczeństwie wynikającym ze stosowania noży z wąskimi ostrzami. W instrukcji powinien znaleźć się opis noża oraz jego dopuszczalna, minimalna szerokość, zgodnie z rysunkiem 3 minimalna szerokość noża dopuszczona przy używaniu danego wzoru odzieży, powinna oznaczać minimalną szerokość w odległości 20 mm od czubka ostrza.

l₁ = 20 mm
l₂ = wymiar określony przez producenta lub importera

Rys. 3. Opis ostrza noża

Częste urazy mechaniczne wśród pracowników leśnictwa spowodowane są przecięciem przenośnymi pilarkami łańcuchowymi. Na przecięcie narażone są głównie kończyny dolne, dlatego najczęściej produkowane są spodnie lub specjalne getry.

Środki ochrony indywidualnej chroniące przed przecięciem pilarkami łańcuchowymi nie stanowią 100% zabezpieczenia, jednak doświadczenie wskazuje, że jest możliwe wykonanie ochron, które dają duży stopień zabezpieczenia.

Może być ono osiągnięte w różny sposób. Ubiór może niwelować działanie ostrzy pilarki poprzez powodowanie :

ślizganie się łańcucha po powierzchni ochrony, łańcuch nie penetruje materiału, zapychania włóknami materiału, które są wciągane przez łańcuch w koło napędowe i blokują jego ruch, hamowanie łańcucha w wyniku  pochłaniania energii ruchu obrotowego łańcucha pilarki przez włókna o bardzo wysokiej wytrzymałości na przecięcie

W praktyce stosowania tego typu ochron zjawiska te zazwyczaj występują równocześnie.

Do produkcji odzieży chroniącej przed przecięciem przenośną pilarką łańcuchową stosowane są wielowarstwowe układy materiałów. Materiały na ten rodzaj odzieży zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 381-5:2000 [2] powinny charakteryzować się odpornością na przecięcie pilarką łańcuchową. Badanie może być wykonane przy 3 prędkościach łańcucha tnącego z następującym wskazaniem klasy odzieży:
       Klasa 1          20 m/s
       Klasa 2          24 m/s
       Klasa 3          28 m/s

Podczas badania próbka nie powinna ulec przecięciu. Przecięcie zgodnie z normą ma miejsce wtedy gdy łańcuch przeciął badaną próbkę a długość przecięcia w miejscu najbliższym ciała wynosi więcej niż 10 mm.

Na rysunku 4 przedstawiono 3 warianty rozwiązań konstrukcyjnych spodni chroniących przed przecięciem pilarką łańcuchową, gdyż niekoniecznie cała ich powierzchnia musi posiadać właściwości ochronne.

Wzory a i b są przeznaczone do użycia w przypadku standardowych prac leśnych wykonywanych przez profesjonalnych drwali, którzy zostali dokładnie przeszkoleni i poinstruowani.
Wzór b jest podobny do wzoru a,ale w tym przypadku powierzchnia ochronna jest szersza o  50 mm po wewnętrznej stronie lewej nogawki. Podyktowane jest to zwiększeniem powierzchni ochrony i większego zabezpieczenia tętnicy nogi.
Wzór c jest przeznaczony dla osób, które normalnie nie pracują z pilarka łańcuchową przenośną, lub pracują w wyjątkowych sytuacjach, np. praca na drzewach.

 
Rys. 4. Warianty rozwiązań spodni chroniących przed przecięciem pilarką łańcuchową przenośną

Odzież ochronna dla użytkowników przenośnych pilarek łańcuchowych po uszkodzeniu w trakcie użytkowania traci swoje właściwości ochronne i nie nadaje się do powtórnego użycia, nie może być też naprawiana. To bardzo istotne ostrzeżenie powinno znaleźć się na oznakowaniu odzieży oraz w instrukcji użytkowania.

Znakowanie powinno zawierać ponadto: nazwę producenta, nazwę modelu odzieży, datę produkcji, wielkość, znak graficzny (patrz rysunek  5) wraz z klasyfikacją odzieży według prędkości łańcucha tnącego oraz instrukcje konserwacji.

Rysunek  5  Znak graficzny odzieży dla użytkowników pilarek łańcuchowych przenośnych

Odzież chroniąca przed niewielkimi urazami mechanicznymi spowodowanymi stykaniem się z przedmiotami lub materiałami o szorstkich powierzchniach, ostrych krawędziach jest wykonana z tkanin o ścisłych splotach i odpowiedniej wytrzymałości mechanicznej np. tkanin brezentowych. W niektórych przypadkach wyposażona jest w specjalne kieszenie na elastyczne wkładki, miejscowo zabezpieczające przed niewielkim uderzeniem lub naciskiem.

Literatura
1. PN-EN ISO 13998:2006 Odzież ochronna – Fartuchy, spodnie i kamizelki chroniące przecięciami i ukłuciami nożami ręcznymi.
2. PN-EN 381-5:2000  Odzież ochronna dla użytkowników pilarek łańcuchowych przenośnych. Wymagania dotyczące ochron nóg.