Rękawice stosowane do ochrony rąk przed urazami mechanicznymi są najpowszechniej stosowaną grupą rękawic ochronnych.

Ze względu na ciężkość następstw urazów rąk, rękawice można podzielić na chroniące przed:

lekkimi urazami mechanicznymi – to rękawice chroniące przed urazami, których skutki są powierzchniowe (np. obtarcie naskórka, lekkie skaleczenia) i które użytkownik jest w stanie łatwo zidentyfikować w odpowiednim czasie – są to rękawice zaliczane do środków ochrony indywidualnej o prostej konstrukcji (tzw. kategoria I); średnio ciężkimi urazami mechanicznymi jak np. przecięcia, w tym przecięcie nieostrym nożem z małą energią, ostrymi przedmiotami, obtarcia, ukłucia; ciężkimi urazami mechanicznymi (np. ukłucia i przecięcia ostrymi nożami z dużą energią, przecięcia nożami z napędem lub ręczną pilarką łańcuchową).

Wymagania dotyczące rękawic chroniących przed urazami mechanicznymi są zawarte w następujących normach zharmonizowanych:

PN-EN 388:2006 Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi; PN-EN 381-7:2002 Odzież ochronna dla użytkowników pilarek łańcuchowych przenośnych. Część 7: Wymagania dla rękawic chroniących przed przecięciem piłą łańcuchową; PN-EN 1082-1:1999 Odzież ochronna. Rękawice i ochrony ramion chroniące przed przecięciami i ukłuciami nożami ręcznymi. Rękawice z plecionki pierścieni i ochrony ramion; PN-EN 1082-2:2002 Odzież ochronna. Rękawice i ochrony ramion chroniące przed przecięciami i ukłuciami nożami ręcznymi. Część 2: Rękawice i ochrony ramion wykonane z materiałów innych niż plecionka pierścieni; PN-EN 14328:2007 Odzież ochronna. Rękawice i ochrony ramion chroniące przed przecięciem nożami z napędem. Wymagania i metody badania.

Rękawice chroniące przed czynnikami mechanicznymi, jak obtarcia, przecięcia i przekłucia, których skutki są poważniejsze niż powierzchniowe spełniają wymagania normy PN-EN 388:2006. Zgodnie z definicją podaną w przywołanej normie [1], rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi to rękawice, które zapewniają ochronę przed co najmniej jednym z następujących zagrożeń: ścieranie, przecięcie i przekłucie. Wytrzymałość na rozdzieranie nie jest parametrem oznaczającym ochronę przed określonym zagrożeniem, ale informującym o wytrzymałości mechanicznej rękawic. Rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 388:2006 powinny uzyskać w badaniach laboratoryjnych wyniki, które będą zgodne z minimalnymi wymaganiami dla co najmniej 1 poziomu skuteczności. Dotyczy to, co najmniej jednej z czterech właściwości tj. odporności na ścieranie, przecięcie i przekłucie oraz wytrzymałości na rozdzieranie. W tabeli 1 podano poziomy skuteczności dla poszczególnych parametrów według PN-EN 388:2006.

Tabela 1 Poziomy skuteczności w zakresie odporności mechanicznej rękawic [1]

Parametr	Poziom skuteczności 1	Poziom skuteczności 2	Poziom skuteczności 3	Poziom skuteczności 4	Poziom skuteczności 5
Odporność na ścieranie (liczba cykli)	100	500	2000	8000	-
Odporność na przecięcie (wskaźnik)	1,2	2,5	5,0	10,0	20,0
Wytrzymałość na rozdzieranie [N]	10	25	50	75	-
Odporność na przekłucie [N]	20	60	100	150	-

Rękawice, które spełniają wymagania normy PN-EN 388:2006 są wykonywane najczęściej ze skór i tkanin (tzw. rękawice skórzano-tkaninowe), tkanin powlekanych tworzywem sztucznym lub kauczukiem. Do tej grupy rękawic należą również rękawice dziane z różnego rodzaju przędz np.: bawełnianych, poliestrowych, stylonowych, poliamidowych, aramidowych (np. Kevlar®, Twaron®), rdzeniowych, polietylenowych, w tym Dyneema®, Spectra®, z włókien szklanych, jak również z przędz mieszanych wytworzonych z udziałem ww. surowców.

Rękawice dziane są wykonywane często w wersji dwustronnej, czyli mogą być stosowane jednocześnie na prawą i lewą rękę. W celu ułatwienia chwytu przedmiotów i nadania cech antypoślizgowych, strona dłoniowa rękawic dzianinowych jest często powleczona punktowo lub w formie siatki czy innego wzoru. Powleczenie punktowe jest niekiedy naniesione również po stronie grzbietowej rękawicy. Surowcem stosowanym do powlekania jest najczęściej polichlorek winylu.

Powszechnie dostępne i stosowane są również wzory rękawic powleczonych częściowo lub w całości tworzywem sztucznym (również głównie polichlorkiem winylu, rzadziej poliuretanem) lub kauczukiem (najczęściej nitrylowym). Powierzchnia powleczenia może być gładka lub chropowata, co dodatkowo zwiększa pewność chwytu. Rękawice powleczone w części chwytnej charakteryzują się lepszymi właściwościami ochronnymi w stosunku do rękawic dzianinowych niepowleczonych. Jednocześnie niepowleczona część grzbietowa ułatwia wymianę powietrza między ręką a otoczeniem, co zwiększa komfort użytkowania wyrobu.

Należy pamiętać, że rękawice dzianinowe nie są zalecane do prac, podczas których konieczne jest zapewnienie ochrony rąk przed przekłuciami chyba, że zostały one powleczone tworzywem sztucznym lub kauczukiem. Rękawice dzianinowe są często badane pod kątem odporności na przekłucia i w niewielkim stopniu mogą zapewnić taką ochronę, zależy to od grubości przędzy oraz rodzaju splotu. Zdecydowaną zaletą rękawic dzianinowych bez powleczenia lub powleczonych punktowo jest dobre dopasowanie do ręki użytkownika, co powoduje, że tego typu rękawice są szczególnie zalecane do prac wymagających manipulowania palcami rąk.

Wśród rękawic dzianinowych są również takie wzory, które są powleczone kauczukiem w całości po stronie dłoniowej i częściowo po stronie grzbietowej i dodatkowo punktowo powleczone w części dłoniowej. Innym rozwiązaniem są rękawice dzianinowe, wzmocnione skórą od strony dłoniowej, czy rękawice dzianinowe z mankietem skórzanym.

Wśród rękawic dzianinowych, wysoką odpornością na przecięcia cechują się rękawice wykonane z:

przędzy z włókien aramidowych, przędzy z włókien włókien Dyneema® przędzy z włókien Spectra® przędzy z włókien VectranTM przędz rdzeniowych przędz mieszanych wykonanych z ww. przędz.

Rękawice wykonane z ww. przędz są odpowiednie do ochrony rąk przed przecięciem taflą szklaną, blachą metalową i innymi ostrymi przedmiotami. Rękawice z przędzy Dyneema® i Spectra® i VectranTM charakteryzują się także bardzo dobrą odpornością na ścieranie. Rękawice z przędzy Kevlar® są odpowiednie również do zastosowań w ochronie przed czynnikami termicznymi, gdyż włókna Kevlar® cechują się doskonałą odpornością termiczną. Zaletą rękawic wykonanych z włókien Kevlar®, Dyneema® i Spectra® jest dodatkowo lekka konstrukcja, elastyczność, wygoda użytkowania oraz trwałość i utrzymanie właściwości ochronnych w trakcie użytkowania, nawet po wielokrotnym procesie prania [1,2,3,4,5,6].

Poniżej podano przykłady ciekawych rozwiązań konstrukcyjnych rękawic przeznaczonych do ochrony przed czynnikami mechanicznymi:

Rękawice wykonane w części dłoniowej z dzianiny z przędzy Kevlar®, dodatkowo wzmocnione przędzą Dyneema®, w części grzbietowej wykonane z przędzy bawełnianej, a w całości powleczone kauczukiem nitrylowym – rękawice charakteryzują się wysoką odpornością na przecięcie; Rękawice podwójne, w których wewnętrzna rękawica jest wykonana z przędzy aramidowej, pokryta od strony dłoniowej elementami ze stali, natomiast warstwę zewnętrzną stanowi rękawica wykonana z kauczuku. Rękawice te charakteryzują się wysoką odpornością na przecięcia i przekłucia [7]. Rękawice wykonane z udziałem materiałów wytworzonych z włókien o nazwie handlowej TurtleSkin®. Charakteryzują się one wysoką odpornością na przecięcia, jak również przekłucia (takimi elementami jak: gwoździe, drut, szkło, a nawet drzazgi, opiłki metalu i igły). Jednocześnie wyroby z przędzy z włókien TurtleSkin® cechuje lekkość konstrukcji i komfort użytkowania [8].

Obecnie coraz większy asortyment rękawic, to wyroby, które zapewniają jednoczesną ochronę przed wieloma czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi występującymi na stanowisku pracy. Ochronę przed czynnikami mechanicznymi zapewniają często rękawice przeznaczone do innych celów głównie jako ochrona przed czynnikami termicznymi, chemicznymi, jak również skażeniem radioaktywnym.

Rysunek  1 Przykłady rękawic chroniących przed lekkimi i średnio ciężkimi
urazami mechanicznymi

Wśród rękawic specjalistycznych zapewniających ochronę przed urazami mechanicznymi można wymienić rękawice dla pilarzy, rękawice przeznaczone do ochrony rąk przed ukłuciami i przecięciami nożami ręcznymi czy nożami z napędem.

Rękawice chroniące przed przecięciem piłą łańcuchową powinny spełniać wymagania normy PN-EN 381-7:2002. Zgodnie z tą normą rozróżnia się dwa wzory rękawic dla użytkowników pilarek łańcuchowych przenośnych – wzór A i B [9]. Wzór A to rękawice pięciopalcowe, które nie mają ochrony przed przecięciem piłą łańcuchową w palcach lub kciuku. Natomiast rękawice - wzór B to rękawice pięciopalcowe lub jednopalcowe, które mają specjalną ochronę przed przecięciem piłą łańcuchową, jak we wzorze A oraz w części grzbietowej palców, z wyjątkiem kciuka. W przypadku, gdy istotne jest zapewnienie giętkości palców podczas wykonywanych prac, zaleca się stosowanie rękawic - wzór A. Natomiast, w sytuacjach, gdy odporność na przecięcie piłą łańcuchową jest jedynym i najważniejszym wymaganiem, należy stosować rękawice - wzór B, które z uwagi na większą powierzchnię ochronną zapewniają również większy stopień ochrony.

W zależności od prędkości łańcucha piły przy której badane są rękawice na odporność na przecięcie piłą łańcuchową, rękawice dla pilarzy mogą być zaklasyfikowane do jednej z trzech klas: klasa 1 – 20 m/s; klasa 2 – 24 m/s i klasa 3 – 28 m/s [9].
Rękawice dla pilarzy wykonywane są najczęściej ze skór (np. bydlęcych, kozich) oraz tkanin, tkanin lub dzianin powlekanych. Podstawowym elementem ochronnym jest wkład stosowany w części grzbietowej pod materiałem zewnętrznym. Wkład ten jest często wykonywany z układu materiałów, do wytworzenia, których stosuje się różnego rodzaju przędze o wysokiej odporności na przecięcia np. przędza z włókien Kevlar®, włókien szklanych i inne. Wkład ochronny ma za zadanie zabezpieczyć chronioną powierzchnię ręki przed przecięciem, a sposób zapewnienia ochrony jest realizowany analogicznie, jak w przypadku odzieży ochronnej [9].

Rękawice chroniące przed przecięciem piłą łańcuchową są zakończone mankietem ściągaczowym, dzianinowym lub tkaninowym, długim zakrywającym część przedramienia.

Należy pamiętać jednak o tym, że bez względu na zastosowane konstrukcje i materiały, żaden środek ochrony indywidualnej nie zapewnia stuprocentowej ochrony przed przecięciem piłą łańcuchową.

Do ochrony rąk przed ukłuciami i przecięciami nożami ręcznymi należy stosować rękawice wykonane z plecionki pierścieni metalowych, płytek metalowych, skór i tkanin w zależności od poziomu ryzyka związanego z zagrożeniami występującymi na stanowisku pracy. Największą ochronę przed ciężkimi urazami mechanicznymi, które mogą wystąpić w wyniku kontaktu z ostrymi nożami, zapewniają rękawice wykonane z plecionki pierścieni metalowych spełniające wymagania normy PN-EN 1082-1:1999 [10]. Rękawice te należy stosować, gdy konieczne jest zapewnienie ochrony przed ukłuciami przy wykonywaniu prac, podczas których nóż przemieszcza się w kierunku ręki, przez co naraża drugą rękę na bezpośredni kontakt z narzędziem. Szczególnie dotyczy to prac wykonywanych z użyciem noży ręcznych w rzeźniach, przetwórstwie mięsnym, w zakładach zbiorowego żywienia, ale również w przemyśle tworzyw sztucznych, skórzanym, tekstylnym, papierniczym.

Rękawice z plecionki pierścieni metalowych to rękawice pięciopalcowe, przeznaczone do stosowania na jedną rękę, tj. na tę, która nie trzyma noża podczas wykonywania czynności zawodowych.

Rękawice wykonywane są głównie ze stali nierdzewnej, ale są już na rynku wzory wykonane z tytanu. Rękawice mogą mieć krótki albo długi mankiet wykonany z tego samego materiału. Znane są wzory rękawic z plecionki pierścieni metalowych ze specjalnym stalowym elementem, który sam dopasowuje się do ręki użytkownika bez potrzeby zapinania rękawic. Producenci i dystrybutorzy rękawic z plecionki pierścieni metalowych oferują również specjalne nakładki wykonane np. z poliuretanu, które polepszają właściwości użytkowe rękawic (lepsze dopasowanie rękawicy do ręki użytkownika i zabezpieczenie przed przesuwaniem się rękawicy). Ciekawym rozwiązaniem są rękawice z plecionki pierścieni metalowych z naniesionym w części dłoniowej punktowym powleczeniem, co wpływa na poprawę chwytu. Jednym z nowoczesnych rozwiązań są rękawice wykonane z plecionki metodą spawania mikroplazmowego, dzięki czemu uzyskuje się bardzo wytrzymały produkt o dodatkowej zalecie – w plecionce nie gromadzą się mikroorganizmy. Bardzo ciekawym rozwiązaniem są rękawice, które w swojej konstrukcji zawierają zarówno elementy z plecionki pierścieni metalowych, jak i materiały tekstylne. Są to rękawice, których wewnętrzną warstwę stanowi plecionka pierścieni metalowych, a zewnętrzną warstwę części dłoniowej i grzbietowej stanowią tkanina i dzianina.

Rysunek 2    Rękawice z plecionki pierścieni metalowych
a) rękawice z długim i krótkim mankietem,
b) rękawice z naniesionym punktowym powleczeniem [11]
c) rękawice z nakładką [11]

Rękawice wykonane z materiałów innych niż plecionka pierścieni metalowych spełniają wymagania normy PN-EN 1082-2:2002 [12]. Nie zapewniają one tak skutecznej ochrony przed urazami mechanicznymi – głównie przed ukłuciem nożem. Z tego względu rękawice te powinny być stosowane tylko w sytuacjach, gdy nóż, którym operuje pracownik przemieszcza się w kierunku „od siebie” lub nóż nie jest ostro zakończony. W tym przypadku ryzyko zranienia ręki jest mniejsze z uwagi na małe prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia. W sytuacji, gdy używany nóż nie jest ostro zakończony, łagodniejsze skutki ewentualnego urazu powodują, że ryzyko nie jest tak duże, jak w przypadku ostrych noży. Dodatkowo, zaletą rękawic wykonanych z materiałów tekstylnych w porównaniu z rękawicami z plecionki pierścieni metalowych, jest zapewnienie komfortu użytkowania.

Rękawice z plecionki pierścieni metalowych należy stosować również wówczas, gdy istnieje ryzyko urazów rąk związane z obsługą noży z napędem, służących do szybkiego przecięcia materiałów o dużej odporności na przecięcia. Z uwagi na potrzebę przyłożenia obrabianego przedmiotu do noża, nie jest możliwe zastosowanie ochrony na całej krawędzi tnącej noża i w związku z tym ręce pracownika znajdują się zawsze blisko ostrza, co zwiększa ryzyko poważnych urazów rąk. Noże z napędem są stosowane zwykle w zakładach odzieżowych, rzeźniach i zakładach przetwórstwa mięsnego. Urazy rąk występują zarówno podczas cięcia, jak i podczas zmiany noży, ich czyszczenia, regulacji osłony i przenoszenia narzędzi. Rękawice przeznaczone do ochrony rąk przed przecięciami nożami z napędem powinny spełniać wymagania ujęte w normie PN-EN 14328:2007 [13]. Zgodnie z tą normą jak dotąd nie jest znany żaden materiał na rękawice, inny niż plecionka pierścieni metalowych, który zapewniłby skuteczną ochronę przed przecięciami nożami z napędem. Przy czym, nawet rękawice z plecionki pierścieni metalowych ulegają przecięciu, a w celu unikania urazów należy ściśle przestrzegać zasad bezpieczeństwa przy wykonywaniu prac. Hałas i wibracje powstające w wyniku kontaktu rękawic wykonanych z plecionki pierścieni metalowych z ruchomym nożem powodują szybką reakcję użytkownika rękawic, dzięki której może nastąpić uniknięcie urazu. W przypadku rękawic stosowanych jako ochrona przed przecięciami nożami z napędem nie stosuje się znaków graficznych oznaczających rodzaj zagrożenia [14].

Rękawice ochronne spełniające wymagania normy PN-EN 388:2006 są oznakowane znakiem graficznym (patrz rysunek 3) i numerem normy. Obok znaku graficznego znajduje się zawsze czterocyfrowy kod, którego kolejne cyfry oznaczają odporność na działanie czynników mechanicznych. Pierwsza cyfra oznacza odporność na ścieranie, druga - na przecięcie, trzecia – wytrzymałość na rozdzieranie, a czwarta – odporność na przekłucie.

Rysunek 3        Znak graficzny oznaczający ochronę przed zagrożeniami mechanicznymi wg PN-EN 388:2006 [1]

Rękawice przeznaczone do ochrony rąk przed przecięciami piłą łańcuchową, spełniające wymagania normy PN-EN 381-7:2002 są oznakowane znakiem graficznym zamieszczonym na rysunku 4. Należy podkreślić, że znak ten powinien być naniesiony tylko na tę rękawicę w parze, która zapewnia właściwości ochronne przed przecięciem piłą łańcuchową. Przy znaku graficznym powinna być umieszczona cyfra oznaczająca klasę ochrony, czyli klasę prędkości łańcucha, przy której wykazano odporność rękawic na przecięcie.

Rysunek 4          Znak graficzny oznaczający ochronę przed przecięciem piłą łańcuchową wg PN-EN 381-7:2002 [9]

Rękawice spełniające wymagania obydwu części normy (PN-EN 1082-1:1999 i PN-EN 1082-2:2002 [10,12]) powinny być oznakowane odpowiednim znakiem graficznym (rysunek 5). Przy znaku graficznym nie stosuje się oznaczeń literowych czy cyfrowych.

Rysunek 5 Znak graficzny oznaczający ochronę przed ukłuciami i przecięciami nożami ręcznymi wg PN-EN 1082-1:1999 [10]

W przypadku rękawic stosowanych jako ochrona przed przecięciami nożami z napędem nie stosuje się specjalnych znaków graficznych oznaczających rodzaj zagrożenia [13].

Podsumowanie

Przy doborze rękawic należy uwzględnić przede wszystkim następujące aspekty:

stopień narażenia rąk pracowników na działanie czynnika szkodliwego (ciężkość urazów), rodzaj wykonywanej pracy (np.: prace proste, prace wymagające lub nie wymagające precyzji i dobrego chwytu; w zależności od potrzeb można stosować rękawice pięcio-, cztero-, trzy- i jednopalcowe lub rękawice o skróconych palcach), rodzaj zagrożeń występujących na stanowisku pracy (przecięcie, przekłucie lub otarcie naskórka), intensywność danego czynnika szkodliwego (np.: rodzaju obsługiwanego narzędzia, przemieszczanego przedmiotu – ręczny nóż, nóż elektryczny lub pilarka łańcuchowa, przedmiot o ostrej krawędzi).

Do ochrony przed lekkimi urazami mechanicznymi o skutkach powierzchniowych należy wybierać rękawice zaliczane do pierwszej kategorii środków ochrony indywidualnej. Mogą to być rękawice wykonane ze skór i tkanin, z tkanin i dzianin powleczonych częściowo lub punktowo a także rękawice dzianinowe i tkaninowe bez powleczenia. Do ochrony przed czynnikami mechanicznymi o skutkach poważniejszych niż powierzchniowe zaleca się stosowanie rękawic spełniających wymagania normy PN-EN 388:2006 i oznaczonych znakiem graficznym oznaczającym rodzaj zagrożeń według wymienionej normy. W zależności od intensywności zagrożeń należy wybierać rękawice charakteryzujące się odpowiednim poziomem skuteczności w zakresie danego czynnika.

W przypadku potrzeby zapewnienia ochrony rąk przy wykonywaniu prac w narażeniu na wystąpienie ciężkich urazów rąk należy stosować rękawice specjalistyczne – dla pilarzy, dla użytkowników noży ręcznych, noży z napędem.

Literatura
1. PN-EN 388:2006 Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi
2. Materiały informacyjne DuPont,
3. Materiały informacyjne DuPont, “Protective apparel of DuPont KEVLAR® for a safer workplace”.
4. Materiały informacyjne DSM,
5. Materiały informacyjne Honeywell,
6. Materiały informacyjne Kurary,
7. Katalog produktów KCL, Kächele-Cama Latex GmbH.
8. Materiały informacyjne Warwick Mills,
9. PN-EN 381-7:2002 Odzież ochronna dla użytkowników pilarek łańcuchowych przenośnych. Część 7: Wymagania dla rękawic chroniących przed przecięciem piłą łańcuchową
10. PN-EN 1082-1:1999 Odzież ochronna. Rękawice i ochrony ramion chroniące przed przecięciami i ukłuciami nożami ręcznymi. Rękawice z plecionki pierścieni i ochrony ramion
11. Materiały informacyjne Friedrich Münch,
12. PN-EN 1082-2:2002 Odzież ochronna. Rękawice i ochrony ramion chroniące przed przecięciami i ukłuciami nożami ręcznymi. Część 2: Rękawice i ochrony ramion wykonane z materiałów innych niż plecionka pierścieni
13. PN-EN 14328:2007 Odzież ochronna. Rękawice i ochrony ramion chroniące przed przecięciem nożami z napędem. Wymagania i metody badania