Problemy globalnej harmonizacji systemów klasyfikacyjnych i znakowania substancji chemicznych



W 1989 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) uchwaliła rezolucję dotyczącą harmonizacji systemów klasyfikacji i znakowania przy stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych w pracy. Podejmując kroki zmierzające do realizacji rezolucji, ILO przygotowała raport, w którym określiła ilość i zakres zadań wynikających z harmonizacji systemów klasyfikacyjnych. W 1991 r. ustalono, że w ramach istniejącego Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa Chemicznego firmowanego przez ILO, Światową Organizację Zdrowia (WHO) i program ONZ ds. Ochrony Środowiska (UNEP) zostanie powołana grupa koordynacyjna ds. harmonizacji systemów klasyfikacji substancji chemicznych (CG/HCCS). Jej pierwszymi dokonaniami było określenie następujących priorytetów tematycznych procesu harmonizacji:

1. Zagrożenia zdrowia obejmujące kryteria oceny zagrożeń  substancjami działającymi drażniąco, żrąco na tkankę biologiczną; włączono tu również kryteria oceny długotrwałych zagrożeń dla zdrowia, w tym działania na określone narządy   wewnętrzne, działanie alergenów, związków rakotwórczych, mutagennych i teratogennych;
   
2. Zagrożenia fizykochemiczne obejmujące kryteria oceny zagrożeń stwarzanych przez substancje we wszystkich stanach skupienia ze szczególnym uwzględnieniem materiałów wybuchowych, substancji "samoreaktywnych", utleniających, włącznie z nadtlenkami, ulegających łatwo polimeryzacji, a także substancji działających korodujące na inne materiały;
   
3. Zagrożenia środowiska obejmujące kryteria oceny zagrożenia środowiska wodnego, gleby i atmosfery;
   
4. Informacje o zagrożeniach obejmujące znakowanie opakowań, karty charakterystyk substancji niebezpiecznych, sposoby szkolenia w zakresie rozpoznawania zagrożeń;
   
5. Zagrożenia specjalne obejmujące kryteria oceny materiałów promieniotwórczych i odpadów niebezpiecznych;
   
6. Metody klasyfikacji obejmujące kryteria oceny preparatów (mieszanin).

Sekretariat CG/HCCS przewidywał zakończenie prac nad wymienionymi priorytetami - poza E - w 1995 r. Natomiast priorytet E, ze względu na masowość obrotu preparatami, miał być zakończony w 1993 r. Okazało się jednak, że te optymistyczne prognozy musiały zostać skorygowane i aktualny termin zakończenia prac opiewa na rok 2001.

Realizację priorytetu B powierzono Komitetowi Ekspertów ONZ ds. Przewozu Materiałów Niebezpiecznych, zbiorowego autora "Recommendations on the Transport of Dangerous Goods" zawierającego system klasyfikacji materiałów niebezpiecznych stosowany z niewielkimi modyfikacjami we wszystkich rodzajach transportu. Jego część dotycząca zagrożeń fizykochemicznych została uznana za najbardziej nowoczesną spośród systemów klasyfikacyjnych stosowanych w całej gospodarce światowej. Podstawowym zadaniem Komitetu była uniwersalizacja obowiązujących w transporcie kryteriów klasyfikacyjnych, co pozwoliłoby przenieść te rozwiązania do innych gałęzi gospodarki.

Jedną z ważniejszych przesłanek uwzględnianą podczas prac realizacyjnych było dążenie do minimalizowania kosztów badań niezbędnych do klasyfikacji i unikanie ich dublowania. Obecnie prace te dobiegają końca i wiele spośród kryteriów oceny oraz niezbędnych do ich stosowania metod badań właściwości niebezpiecznych substancji zostało już na poziomie Komitetu Ekspertów ONZ uzgodnionych. W tabelach przedstawiono przykładowe rozwiązania przyjęte dla niektórych grup substancji niebezpiecznych.

Wdrożenie zharmonizowanego globalnego systemu klasyfikacji substancji niebezpiecznych jest szczególnie pilne w krajach aspirujących do członkostwa w Unii Europejskiej, w tym w Polsce. Obowiązujące bowiem dwa główne, funkcjonujące niezależnie od siebie systemy klasyfikacji tych samych substancji niebezpiecznych, posługujące się odrębnymi, nie przystającymi do siebie kryteriami klasyfikacyjnymi, zestawami nalepek ostrzegawczych oraz sposobami etykietowania narażają przedsiębiorstwa, szczególnie małe i średnie, na wysokie koszty obciążające konsumentów. Taki stan rzeczy wpływa niewątpliwie na niekorzystny poziom inflacji, lecz nie ma znaczącego przełożenia na podwyższenie poziomu bezpieczeństwa. Niekiedy wręcz przeciwnie, gdyż powoduje sporo nieporozumień w obrocie handlowym wynikających z przekazywania na opakowaniach niespójnych informacji o zagrożeniach.



Tabela l

PROPOZYCJE POZIOMÓW ZAGROŻEŃ I ODPOWIADAJĄCYCH IM KRYTERIÓW DLA KLASYFIKACJI CIECZY ŁATWO PALNYCH

Poziom zagrożenia	Kryteria	Metody badań
Bardzo duże zagrożenie	Temperatura początku wrzenia <35oC i temperatura zapłonu <23oC	Powinny być stosowane metody tygla zamkniętego. Metody tygla otwartego są dopuszczalne tylko w szczególnych przypadkach
Duże zagrożenie	Temperatura zapłonu <23oC i temperatura początku wrzenia >35
Średnie zagrożenie	Temperatura zapłonu ł23oC Ł60oC
Małe zagrożenie	Temperatura zapłonu >60oC Ł93oC

Tabela 2
PROPOZYCJE POZIOMÓW ZAGROŻEŃ I ODPOWIADAJĄCYCH IM KRYTERIÓW DLA KLASYFIKACJI PALNYCH SUBSTANCJI STAŁYCH

Poziom zagrożenia	Kryteria	Metody badań
Bardzo duże zagrożenie
Średnie zagrożenie	Test przesiewowy: czas badania 2 min (20 min dla metali sproszkowanych Test na szybkość palenia dla substancji innych niż metale sproszkowane; strefa zwilżona nie zatrzymuje płomienia a czas palenia <45 s lub szybkość palenia wynosi >2,2 mm/s Metale sproszkowane: czas palenia 5Ł min	Metoda opisana w podrozdziale 33.2.1 "The Manual of Test and Criteria"
Małe zagrożenie	Test na szybkość palenia dla substancji innych niż metale sproszkowane; strefa zwilżona zatrzymuje płomień przez co najmniej 4 min, a czas palenia <45 s Dla metali sproszkowanych: czas palenia >5 min, ale Ł10 min

UWAGA: W niektórych obszarach stosowania ciecze o temperaturze zapłonu wyższej niż 35°C mogą być uważane za niepalne, jeśli dają wynik negatywny w teście L. 2 na podtrzymywanie palenia według "UN Manuał of Tests and Criteria".

Tabela 3

PROPOZYCJE POZIOMÓW ZAGROŻEŃ I ODPOWIADAJĄCYCH IM KRYTERIÓW DLA KLASYFIKACJI GAZÓW PALNYCH

Poziom zagrożenia	Kryteria i metody badań
Bardzo duże zagrożenie	Gazy i mieszaniny gazów, które w temperaturze 20°C i pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa a) są zapalne, gdy ich stężenie w mieszaninie z powietrzem wynosi 13% objętościowych lub mniej b) mają przedział palności w powietrzu co najmniej 12 punktów procentowych niezależnie od dolnej granicy zapalności; palność powinna być oznaczana za pomocą testu lub obliczona zgodnie z metodą przyjętą przez ISO (patrz ISO 10156:1996); jeśli dostępne dane nie są wystarczające do zastosowania tej metody, to mogą być przeprowadzone badania uznane przez władzę kompetentną
Średnie zagrożenie	Gazy lub mieszaniny gazów, inne niż stwarzające bardzo duże zagrożenie, które w mieszaninie z powietrzem, w temperaturze 20°C i pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa charakteryzują się przedziałem palności.
Małe zagrożenie	Nie będą stosowane

UWAGA: Amoniak i bromek metylu mogą być traktowane jako przypadki szczególne w niektórych przepisach.

Tabela 4

PROPOZYCJE POZIOMÓW ZAGROŻEŃ I ODPOWIADAJĄCYCH IM KRYTERIÓW DLA KLASYFIKACJI STAŁYCH SUBSTANCJI UTLENIAJĄCYCH

Poziom zagrożenia	Kryteria	Metody badań
Bardzo duże zagrożenie	Substancja, która podczas badania jej próbek zmieszanych z celulozą w stosunkach masowych 4:1 lub 1:1 charakteryzuje się średnim czasem palenia krótszym    niż średni czas palenia mieszaniny bromianu potasowego i celulozy o stosunku masowym 3:2	Test UN 0.l opisany w podrozdziale 34.4.1.4.2 w "The Manual of Tests and Criteria";
Średnie zagrożenie	Średnie zagrożenie Substancja, która podczas badania jej próbek zmieszanych z celulozą w stosunkach masowych 4:1 lub 1:1 charakteryzuje się średnim czasem palenia równym lub krótszym niż średni czas palenia mieszaniny bromianu potasowego i celulozy o stosunku masowym 2:3 i nie spełnia kryteriów dla poziomu bardzo dużego zagrożenia
Małe zagrożenie	Substancja, która podczas badania jej próbek zmieszanych z celulozą w stosunkach masowych 4:1 lub 1:1 charakteryzuje się średnim czasem palenia równym lub krótszym niż średni czas palenia mieszaniny bromianu potasowego i celulozy o stosunku masowy m 3:7 i nie spełnia kryteriów dla poziomów bardzo dużego i średniego zagrożenia