    |
Prezentowane w materiale wyniki pochodzą z badań ankietowych przeprowadzonych w ramach II etapu programu wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”, finansowanego w latach 2011–2013 w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, koordynowanego przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy. Badania przeprowadzono w próbie 200 firm, reprezentujących małe (10-49 zatrudnionych), średnie (50-249) i duże (>249) przedsiębiorstwa polskie, podzielone na 5 wybranych sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności. Były to: Przetwórstwo przemysłowe, Budownictwo, Handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, Działalność w zakresie administrowania i działalność wspierająca, Opiekę zdrowotną i pomoc społeczną.
W 200 zbadanych firmach zatrudnionych było w 2011 r. ogółem 34972 osób, w tym 23% (8040 tys.) stanowili pracownicy powyżej 50. roku życia; w grupie tej mniej było kobiet (37%) niż mężczyzn. Wśród wszystkich pracowników w wieku 50+, 7% stanowiły osoby nowo zatrudnione w ostatnim roku; tu również było mniej kobiet (37%). Pracownicy, którzy odeszli na emeryturę w ostatnim roku stanowili 9% (w tym 48% kobiet). W grupie tej, w większość (70%) były to osoby, które odeszły na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego. Pozostałe osoby to te, które odeszły na tzw. „wcześniejszą emeryturę”. Z powodu zwolnienia lub zmiany pracy, w ostatnim roku odeszło 6% osób (w tym 37% kobiet), (tab. 1). Największy odsetek pracowników 50+ odnotowano w firmach małych (10-49 pracowników) – 27% (w średnich – 24%, w dużych – 22%)1. Wyniki badań w podziale na branże Najwięcej osób w wieku 50+ zatrudnionych było w sekcji: „Administrowanie i działalność wspierającej” (28%) oraz w „Opieka medyczna” i „Handlu” (po 24%). W dalszej kolejności znalazły się sekcje: „Budownictwo” (22%) i „Przetwórstwo przemysłowe” (20%). Wskazywane przez badane firmy stanowiska, na jakich są w nich zatrudnieni pracownicy 50+, to najczęściej: kierownicy (w 58% badanych firm), pracownicy biurowi (w 57% firm), specjaliści (w 51% firm), robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (w 43% firm). W dalszej kolejności znaleźli się: technicy i średni personel (w 35% firm), operatorzy i monterzy maszyn oraz pracownicy przy pracach prostych2 (po 21% firm), pracownicy usług osobistych (w 16% firm). Rozkład stanowisk z uwzględnieniem branży zamieszczono na wykresie 1a.
Rekrutacja Większość badanych firm podała, że podczas rekrutacji bierze się w nich pod uwagę przede wszystkim wiedzę, umiejętności, doświadczenie i wykształcenie. Wiedzę i umiejętności najczęściej wskazywano w Handlu oraz w Przetwórstwie przemysłowym. doświadczenie natomiast w Administrowaniu, a Wykształcenie w Przetwórstwie. Tylko w 15% przedsiębiorstw brany był pod uwagę wiek.
Niespełna 10% badanych firm podało, że prowadzi specjalny program zatrudniania osób powyżej 50. roku życia, w tym:
Najwięcej firm stosujących taki program pochodziło z branży Handel; w Opiece medycznej żadna placówka nie posiadała takiego programu. Spośród tych 10% firm większość dostosowuje sposób rekrutacji do osób 50+ – najczęściej w Handlu, adresuje ogłoszenia do osób 50+ – najczęściej w Handlu i Przetwórstwie przemysłowym, lub współpracuje z urzędami, biurami pośrednictwa pracy w celu pozyskania pracowników 50+ (wykres 2).
Dla badanych przedsiębiorstw najważniejszą korzyścią z zatrudniania pracowników 50+ było przekazywanie wiedzy młodym pracownikom (86%). Dalej znalazły się: dbałość o wizerunek firmy (74%), mniejsza absencja, związana przede wszystkim z ustabilizowaną sytuacją rodzinną (70%), zachowanie ciągłości wiedzy i doświadczenia w firmie (49%) oraz korzyści ekonomiczne (35%). Na wykresie 3. Zamieszczono korzyści w podziale na branże.
Kształcenie ustawiczne, rozwój zawodowy Zdecydowana większość firm podała, że zatrudnieni w nich pracownicy 50+ uczestniczą we wszystkich kursach, szkoleniach, konferencjach oferowanych przez firmy. Prawie 60% firm zadeklarowało, że awansuje pracowników starszych. Na wykresie 4. Zamieszczono działania związane z rozwojem zawodowym w podziale na branże.
Tylko w niespełna 18% przedsiębiorstw prowadzone były kursy/szkolenia adresowane specjalnie do starszych pracowników. Najwięcej spośród tych firm organizowało szkolenia podnoszące kwalifikacje (83%), kursy komputerowe (73%) oraz kursy aktualizujące/poszerzające wiedzę (69%). Na wykresie 5. przedstawiono odsetki firm prowadzące wymienione szkolenia, w podziale na branże.
Prowadzenie wymienionych działań najczęściej wskazywano w Handlu i Administrowaniu; najmniej w Przetwórstwie przemysłowym i Budownictwie. Ochrona zdrowia W przypadku działań podejmowanych w zakresie ochrony zdrowia starszych pracowników wyniki nie są zadowalające. Tylko w niespełna 7% firm prowadzone jest poradnictwo dotyczące prozdrowotnego stylu życia oraz w niespełna 6% dotyczące procesów starzenia się i możliwości ich opóźniania. W ok. 1/3 firm starszym pracownikom oferuje się bezpłatne pakiety usług medycznych oraz karnety na zajęcia fizyczne (sport). Na wykresie 6. zamieszczono odsetki firm prowadzących takie działania, w podziale na branże.
Organizacja i warunki pracy Ponad 55% badanych firm zadeklarowało, że zadaje swoim starszym pracownikom pytania o ich satysfakcję z pracy związaną z jej warunkami i organizacją. W 45% firm pracownicy 50+ mają możliwość pracy w elastycznym czasie. W ponad 48% przedsiębiorstw stosuje się przeniesienia między stanowiskami, z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia, a w prawie 45% – modyfikację stanowisk w celu ich lepszego dopasowania do potrzeb i możliwości starszych pracowników. W prawie 33% firm pracownikom zadaje się pytania o ich potrzeby w zakresie organizacji i warunków pracy. Powyższe działania najczęściej podejmowano w Handlu i Opiece medycznej (wykres 7).
Wyniki w podziale na wielkość przedsiębiorstwa Niemal wszystkie badane przedsiębiorstwa (po 90% małych, średnich i dużych) wskazało, że podczas rekrutacji biorą pod uwagę przede wszystkim wiedzę i umiejętności; na drugim miejscu znalazło się doświadczenie, na trzecim wykształcenie. Najrzadziej zaznaczano wiek pracownika, przy czym zdecydowanie większy odsetek przedsiębiorstw małych wskazał na tę cechę (wykres 8).
W małych przedsiębiorstwach, w przeciwieństwie do średnich i dużych, pracownicy 50+ rzadziej byli zatrudniani na wszystkich wymienionych stanowiskach (wykres 9).
Wśród korzyści, w małych przedsiębiorstwach, częściej niż w średnich i dużych, wymieniono jedynie dbałość o wizerunek firmy (Wykres 10).
Żadne, spośród badanych małych przedsiębiorstw nie posiadało specjalnego programu zatrudniania. Przy czym program taki zadeklarowało 6% średnich i 30% dużych przedsiębiorstw (wykres 11).
W około 80% wszystkich przedsiębiorstw (76% małych, 77% średnich i 86% dużych) pracownicy 50+ uczestniczyli we wszystkich kursach, szkoleniach oferowanych przez firmy. Jednak tylko 18% przedsiębiorstw posiadało specjalne oferty szkoleń dla pracowników starszych, przy czym w najmniejszym stopniu dotyczyło to małych firm (5%); dla porównania dużych było aż 42% (wykres 12).
Spośród różnych rodzajów szkoleń adresowanych do pracowników 50+ ( z 18% ogółu firm), najmniejsze odsetki dotyczyły kursów języków obcych (25% małych, 40% średnich, 38% dużych), (wykres 13).
Połowa przedsiębiorstw, zarówno tych małych, średnich, jak i dużych, zainteresowana była zdaniem swoich pracowników 50+ na temat ich satysfakcji związanej z warunkami i organizacją pracy (pracownikom zadaje się pytania o ich satysfakcję), (tab. 2). W przypadku pracy w elastycznym czasie, taką możliwość mieli częściej pracownicy firm małych (51%) niż średnich (39%) i dużych (42%), (tab. 2). Częstsze kontrole warunków pracy w kontekście zdrowia i bezpieczeństwa zadeklarowało zaledwie 5% małych przedsiębiorstw (dla porównania dużych – 42%).
Najmniej działań dotyczyło ochrony zdrowia. Spośród wymienionych działań w małych przedsiębiorstwach, poza pakietami usług medycznych, nie zadeklarowano żadnych działań, związanych z dbałością o zdrowie pracowników (wykres 15).
Podsumowując, najmniej firm małych zadeklarowało podejmowanie działań, będących elementami zarządzania wiekiem. Żadne z małych przedsiębiorstw nie prowadziło specjalnego programu zatrudniania pracowników starszych. Małe firmy nie podejmowały także niemal żadnych działań, mających na celu ochronę zdrowia pracowników. 1 Bugajska J., Hildt-Ciupińska K.: Ocena działań ukierunkowanych na utrzymanie zatrudnienia przez starszych pracowników w Polsce. Medycyna Pracy 2012;63(4):453–462 2 m.in. robotnicy pomocniczy w przemyśle, budownictwie |
     |