Metoda badania wpływu nanocząstek na dynamiczne napięcie powierzchniowe modelowego surfaktantu płucnego w układzie pulsującego pęcherzyka DOROTA KONDEJ, TOMASZ R. SOSNOWSKI   Akrylan 2-etyloheksylu.  Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego ANDRZEJ STAREK   Mangan i jego związki. Dokumentacja  dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego   ANDRZEJ STAREK   Bezwodnik trimelitowy – metoda oznaczania ANNA JEŻEWSKA   Butan-2-on – metoda oznaczania WIKTOR WESOŁOWSKI, MAŁGORZATA KUCHARSKA, JAN GROMIEC   Cykloheksanol – metoda oznaczania MAŁGORZATA KUCHARSKA, WIKTOR WESOŁOWSKI, JAN GROMIEC   Cykloheksanon – metoda oznaczania MAŁGORZATA KUCHARSKA, WIKTOR WESOŁOWSKI, JAN GROMIEC   2-(Dietyloamino)etanol – metoda oznaczania JOANNA KOWALSKA   Fenylohydrazyna – metody oznaczania SŁAWOMIR BRZEŹNICKI, MARZENA BONCZAROWSKA, JAN GROMIEC   Kwas siarkowy(VI) – frakcja torakalna – metoda oznaczania MAŁGORZATA POŚNIAK, BEATA PESTKA-PĘDZIWIATR   Kwas trichlorooctowy – metoda oznaczania ANNA JEŻEWSKA   Mangan i jego związki – metoda oznaczania JOLANTA SURGIEWICZ   Nitroetan – metoda oznaczania AGNIESZKA WOŹNICA, ANNA JEŻEWSKA   Srebro i jego związki nierozpuszczalne – metoda oznaczania   EWA GAWĘDA   Tlenek wapnia – metoda oznaczania JOLANTA SURGIEWICZ Trichlorek fosforu – metoda oznaczania EWA GAWĘDA   Sprawozdanie z działalności Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy w 2011 r. JOLANTA SKOWROŃ

 Metoda badania wpływu nanocząstek na dynamiczne napięcie powierzchniowe modelowego surfaktantu płucnego w układzie pulsującego pęcherzyka
DOROTA KONDEJ, TOMASZ R. SOSNOWSKI

Metodę stosuje się do badania wpływu cząstek nanoproszków występujących na stanowiskach pracy na napięcie powierzchniowe modelowego surfaktantu płucnego.
Badania polegają na wyznaczeniu zmian napięcia powierzchniowego podczas oscylacji pęcherzyka powietrznego  wytworzonego  w  roztworze mode lowego surfaktantu płucnego.
Ocenę wpływu nanocząstek na aktywność powierzchniową surfaktantu płucnego przeprowadza się na podstawie analizy kryteriów ilościowych opisujących pętle histerezy napięcia powierzchniowego w funkcji zredukowanej powierzchni międzyfazowej.

Akrylan 2-etyloheksylu.  Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
ANDRZEJ STAREK

Akrylan 2-etyloheksylu (2-EHA) jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym, przyjemnym zapachu, stosowaną jako komponent w klejach przylepcowych i farbach lateksowych oraz jako monomer do produkcji polimerów i kopolimerów. Produkcja tego związku ma charakter wielkotonażowy.
Według danych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy w 2007 r. nie zanotowano przekroczeń wartości NDS (35 mg/m³) tego związku na stanowiskach pracy w przedsiębiorstwach objętych nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej. U ludzi narażenie na pary akrylanu 2-etyloheksylu może powodować: kaszel, ból gardła, zmiany w błonach śluzowych i zmiany skórne. Ze względu na ostre działanie toksyczne związku na zwierzęta związek ten lokuje się poza kategoriami 1-4. W warunkach powtarzanego narażenia dermalnego akrylan 2-etyloheksylu wywoływał zmiany skórne, których częstość występowania i nasilenie zależały od wielkości dawki. W warunkach narażenia drogą oddechową na akrylan 2-etyloheksylu obserwowano podrażnienie górnych dróg oddechowych oraz zmiany układowe, zwłaszcza w wątrobie. Nie wykazano działania mutagennego i genotoksycznego związku. Istnieje niewystarczający dowód na podstawie wyników badań ludzi i ograniczony dowód na podstawie wyników badań zwierząt na rakotwórcze działanie akrylanu 2-etyloheksylu. Nie ma danych dotyczących działania embriotoksycznego, fetotoksycznego i teratogennego akrylanu 2-etyloheksylu.
Podstawą wartości NDS akrylanu 2-etyloheksylu są wyniki badań na szczurach narażanych podprzewlekle. Za skutki krytyczne narażenia na akrylan 2-etyloheksylu przyjęto zmiany zwyrodnieniowe w nabłonku węchowym nosa, dla których wartość NOAEL określono na poziomie 76,5 mg/m³, a także takie zmiany układowe, jak: spadek masy ciała,  stężenia  białka całkowitego i glukozy we  krwi oraz wzrost aktywności aminotransferazy asparaginowej i fosfatazy zasadowej w surowicy. W przypadku zmian układowych wartość NOAEL akrylanu 2-etyloheksylu wynosi 229,5 mg/m³. Jeśli przyjmiemy wartości NOAEL w przypadku zmian w nabłonku węchowym nosa i odpowiednich współczynników niepewności o łącznej wartości 2, to obliczona wartość NDS akrylanu 2-etyloheksylu będzie wynosiła 38,3 mg/m³. Zaproponowano pozostawienie dotychczasowej wartości NDS związku na poziomie 35 mg/m³ i zmniejszenie wartości NDSCh ze 100 do 70 mg/m³. Zaproponowano także oznakowanie związku literami: „I”– substancja o działaniu drażniącym oraz „A”– substancja o działaniu uczulającym.

Mangan i jego związki. Dokumentacja  dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
ANDRZEJ STAREK

Mangan (Mn) jest metalem przejściowym, który występuje na: 0, II, III, IV, VI i VII stopniu utlenienia. Metal ten jest stosowany do produkcji stopów metali żelaznych i nieżelaznych, a jego związki mają wszechstronne zastosowanie.
Narażenie  zawodowe  na  mangan  występuje: w górnictwie rud manganu, przy jego produkcji i jego stopów, podczas prac spawalniczych oraz podczas otrzymywania i stosowania jego związków.
Wielkość narażania zawodowego na mangan na ogół nie przekracza 1 mg/m³ (frakcja wdychalna pył całkowity) oraz 0,1 mg/m³ (frakcja respirabilna).
Według danych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi z 1994 r. w Polsce było 3505 osób narażonych zawodowo na mangan o stężeniach przekraczających wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) wynoszącą 0,3 mg/m³, natomiast  wg danych Głównej Inspekcji Sanitarnej z 2007 r. na mangan i jego związki nieorganiczne (w przeliczeniu na Mn) było narażonych 1011 pracowników.
W przewlekłym zatruciu manganem u ludzi przeważają zaburzenia ze strony układu nerwowego i oddechowego. Po stosunkowo małych wielkościach narażenia zawodowego u pracowników obserwowano subkliniczne zmiany neurobehawioralne.
U zwierząt laboratoryjnych w warunkach narażenia powtarzanego na mangan obserwowano zmiany w metabolizmie neuroprzekaźników oraz zaburzenia neuroczynnościowe. Mutagenne działanie manganu było słabo zaznaczone. Mangan nie jest klasyfikowany jako czynnik rakotwórczy. Brak jest również jednoznacznych dowodów na jego wpływ na rozrodczość.
Wydaje się, że ze względu na możliwą kumulację skutków działania manganu na ośrodkowy układ nerwowy (OUN) bardziej wartościowe do ustalenia wartości NDS są wyniki badań dotyczące narażenia skumulowanego. Na podstawie wyników pracy Roelsa i in. wykazano, że skumulowane narażenie na mangan o stężeniu 3575 mg/m³ razy lata pracy w narażeniu (frakcja wdychalna) i stężenie 0,73 mg/m³ razy lata pracy w narażeniu (frakcja respirabilna) powodowało występowanie wczesnych objawów działania na OUN u 5% populacji. Jeśli przyjmiemy 20 lat pracy w narażeniu na mangan, to stężenia manganu w powietrzu środowiska pracy wyniosą odpowiednio 0,178 (frakcja wdychalna) oraz 0,036 mg/m³ (frakcja respirabilna).
W badaniu Myersa i in. w grupie 489 górników narażonych na mangan w postaci pyłu całkowitego o stężeniu 0,21 mg/m³ (średnia arytmetyczna) przez średni okres 10,8 lat pracy nie obserwowano subklinicznych zaburzeń neurobehawioralnych związanych z narażeniem.
Na podstawie wyników wymienionych prac wykazano, że można zaproponować przyjęcie stężenia 0,2 mg/m³ za dopuszczalną wartość stężenie manganu zawartego we wdychalnej frakcji pyłu.
Ponieważ mangan we frakcji respirabilnej stanowi około 25% manganu obecnego w pyle całkowitym, dlatego proponuje się ustalenie wartości NDS dla tej frakcji jako ¼ obliczonej wcześniej wartości NDS, tj. 0,05 mg/m³.
Proponuje się przyjęcie wartości NDS dla manganu na poziomach 0,2 mg/m³ i 0,05 mg/m³ odpowiednio dla frakcji wdychalnej i frakcji respirabilnej. Proponowane wartości powinny chronić pracowników przed subklinicznymi zaburzeniami neurobehawioralnymi wywołanymi narażeniem na mangan. Nie znaleziono merytorycznych podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) manganu oraz jego dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB).

Bezwodnik trimelitowy – metoda oznaczania
ANNA JEŻEWSKA

Metoda polega na pobieraniu zawartego w powietrzu bezwodnika trimelitowego na filtr z włókna szklanego z naniesioną 3,4-dime-toksybenzyloaminą i ftalanem dioktylu, następnie ekstrakcji utworzonych pochodnych wodnym roztworem amoniaku i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 0,004 mg/m³.

Butan-2-on – metoda oznaczania
WIKTOR WESOŁOWSKI, MAŁGORZATA KUCHARSKA, JAN GROMIEC

Metodę stosuje się do oznaczania par butan-2-onu w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda polega na adsorpcji par butan-2-onu na węglu aktywnym typu petroleum charcoal, desorpcji disiarczkiem węgla i analizie chromatogra-ficznej z detekcją mas otrzymanego roztworu.
Oznaczalność  metody wynosi 44,5 mg/m³ (dla próbki powietrza o objętości  4,5 l).

Cykloheksanol – metoda oznaczania
MAŁGORZATA KUCHARSKA, WIKTOR WESOŁOWSKI, JAN GROMIEC

Metodę stosuje się do oznaczania par cykloheksanolu w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda polega na adsorpcji par cykloheksanolu na węglu  aktywnym, desorpcji mieszaniną 5-procentowego izopropanolu w disiarczku węgla i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 1 mg/m³ (dla próbki powietrza o objętości 10 l).

Cykloheksanon – metoda oznaczania
MAŁGORZATA KUCHARSKA, WIKTOR WESOŁOWSKI, JAN GROMIEC

Metodę stosuje się do oznaczania par cykloheksanonu w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda polega na adsorpcji par cykloheksanonu na węglu aktywnym, desorpcji mieszaniną 5-procentowego izopropanolu w disiarczku węgla
i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 2 mg/m³ (dla próbki powietrza o objętości 10 l).

2-(Dietyloamino)etanol – metoda oznaczania
JOANNA KOWALSKA

Metoda polega na adsorpcji par 2-(dietyloami-no)etanolu na  żywicy  XAD-7,  desorpcji  acetone  i analizie chromatograficznej (GC/FID) otrzymanego roztworu.  
Oznaczalność metody wynosi 1,3 mg/m³.

Fenylohydrazyna – metody oznaczania
SŁAWOMIR BRZEŹNICKI, MARZENA BONCZAROWSKA, JAN GROMIEC

Metodę stosuje się do oznaczania fenylohydrazyny w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda polega na absorpcji fenylohydrazyny w roztworze kwasu chlorowodorowego i oznaczaniu   spektrofotometrycznym  po  wywołaniu reakcji barwnej z kwasem fosforomolibdenowym  lub metodą HPLC po przeprowadzeniu w pochodną za pomocą acetonu.
Oznaczalność metody wynosi 2 mg/m³ (objętość próbki powietrza 100 l).

Kwas siarkowy(VI) – frakcja torakalna – metoda oznaczania
MAŁGORZATA POŚNIAK, BEATA PESTKA-PĘDZIWIATR

Metoda polega na wyodrębnieniu frakcji torakalnej mgły kwasu siarkowego(VI) na filtrze celulozowym z zastosowaniem próbnika umożliwiającego rozdzielenie cząstek frakcji toraklanej,  zgodnie  z  konwencją  tej  frakcji określonej w normie PN EN 481, następnie  ekstrakcji analitu wodą i analizie otrzymanego roztworu metodą chromatografii jonowymiennej.
Oznaczalność metody wynosi 0,01 mg/m³.

Kwas trichlorooctowy – metoda oznaczania
ANNA JEŻEWSKA

Metoda polega na pobieraniu zawartego w powietrzu kwasu trichlorooctowego na  filtr  bibułowy, ekstrakcji osadzonej substancji wodą i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 0,2 mg/m³.

Mangan i jego związki – metoda oznaczania
JOLANTA SURGIEWICZ

Metoda polega na pobraniu manganu i jego związków na filtry membranowe w celu oznaczenia manganu i jego związków we frakcji wdychalnej i respirabilnej, mineralizacji filtrów stężonym kwasem azotowym i oznaczeniu manganu w roztworach przygotowanych do analizy metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z zastosowaniem płomienia powietrze-acetylen.
Oznaczalność metody wynosi 0,005 mg/m³.

Nitroetan – metoda oznaczania
AGNIESZKA WOŹNICA, ANNA JEŻEWSKA

Metoda polega na pobieraniu zawartego w powietrzu nitroetanu na węgiel  aktywny,  desorpcji  octanem etylu i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 7,5 mg/m³.

Srebro i jego związki nierozpuszczalne – metoda oznaczania
EWA GAWĘDA

Metodę stosuje się do oznaczania srebra i jego związków nierozpuszczalnych w powietrzu na stanowiskach pracy.
Metoda polega na przepuszczeniu badanego powietrza przez filtr membranowy, mineralizacji próbki na gorąco z zastosowaniem stężonego kwasu azotowego i sporządzeniu roztworu do analizy w rozcieńczonym kwasie azotowym.
Srebro oznacza się w tym roztworze metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z płomieniem powietrze-acetylen. Obecne w badanym powietrzu rozpuszczalne związki srebra usuwa się wodą z pobranej na filtr próbki.
Oznaczalność metody wynosi 0,003 mg/m³ (dla objętości powietrza 720 l).

Tlenek wapnia – metoda oznaczania
JOLANTA SURGIEWICZ

Metoda polega na pobraniu tlenku wapnia na filtr membranowy w celu osadzenia na nim związku zawartego w powietrzu, następnie mineralizacji filtra stężonym kwasem azotowym i oznaczeniu wapnia w roztworze przygotowanym do analizy metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z zastosowaniem płomienia powietrze-acetylen.
Oznaczalność metody wynosi 0,12 mg/m³.

Trichlorek fosforu – metoda oznaczania
EWA GAWĘDA

Metodę stosuje się do oznaczania trichlorku fosforu w powietrzu na stanowiskach pracy. Metoda polega na przepuszczeniu znanej objętości badanego powietrza przez płuczkę ze szkłem spiekanym zawierającą wodę. Oznaczanie pochłoniętego w wodzie trichlorku fosforu polega na hydrolizie substancji do kwasu fosforowego(III), utlenieniu go bromem do kwasu ortofosforowego i wytworzeniu błękitu fosforomolibdenowego z użyciem molibdenianu amonu i kwasu askorbinowego. Otrzymane w wyniku reakcji niebieskie zabarwienie badanego roztworu jest podstawą oznaczania spektrofotometrycznego w świetle widzialnym (długość fali 825 nm). W celu wyeliminowania wpływu obecności pentachlorku fosforu w badanym powietrzu wykonuje się też oznaczanie tej substancji w roztworze z płuczki, ale bez dodawania roztworu bromu. Stężenie trichlorku fosforu oblicza się jako różnicę stężeń obu substancji w jednej i drugiej porcji badanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi około 0,1 mg/m³.