Mechanizm różnicowania składki na ubezpieczenie wypadkowe - na poziomie płatników źródło: opracowanie dr Jana Rzepeckiego, CIOP-PIB, Bezpieczeństwo pracy, nr 11, 2004

Przepis dotyczący różnicowania składki na poziomie płatnika składek wszedł w życie z dniem 1 kwietnia 2006 r. -  Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. 2006 nr 42 poz. 283)

Utrzymane zostały zasady obowiązujące w pierwszym etapie, a ponadto ustalana jest kategoria ryzyka dla poszczególnych płatników składek w zależności od ryzyka określonego następującymi wskaźnikami częstości3: poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem poszkodowanych w wypadkach przy pracy – śmiertelnych i ciężkich zatrudnionych w warunkach zagrożenia w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Wpływ wskaźników częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem oraz poszkodowanych w wypadkach przy pracy – śmiertelnych i ciężkich, na ustalenie kategorii ryzyka dla grupy działalności jest równy i wynosi po 25%, natomiast wpływ wskaźnika dotyczącego zatrudnionych w warunkach zagrożenia jest dwukrotnie wyższy i wynosi 50%.

Kategoria ryzyka jest ustalana na podstawie danych przekazywanych przez płatników składek do odpowiednich oddziałów ZUS za trzy kolejne lata kalendarzowe.

Dane niezbędne do ustalenia przez ZUS kategorii ryzyka płatnicy składek przekazują do dnia 31 stycznia danego roku4 za poprzedni rok kalendarzowy, w informacji o symbolu ZUS IWA zawierającej: dane identyfikacyjne płatnika składek rodzaj działalności według PKD liczbę ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego5 liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich liczbę zatrudnionych w warunkach zagrożenia adres płatnika składek

Informację ZUS IWA, za dany rok kalendarzowy, są zobowiązani przekazywać płatnicy, którzy:

• byli zgłoszeni nieprzerwanie6 do ZUS jako płatnicy składek na ubezpieczenie wypadkowe od dnia 1 stycznia do 31 grudnia roku, za który jest składana informacja i co najmniej jeden dzień w styczniu następnego roku;


• w roku, za który jest składana informacja, zgłaszali do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych [9].

Według niepublikowanych danych za rok 2003 do ZUS wpłynęło około 148 000 informacji ZUS IWA co oznacza, iż tylu płatników składek powinno być objętych indywidualnym zróżnicowaniem składek. Informacje te zostały zweryfikowane w Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS pod kątem prawidłowości zawartych w nich danych. Obecnie ZUS prowadzi postępowania wyjaśniające zmierzające do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.

Lp.	Stopa składki  (w %)	Liczba płatników w tys.
1	0,97	37,5
2	1,20	15,7
3	1,47	25,3
4	1,73	22,1
5	1,93	1084,8
6	2,00	10,6
7	2,26	19,5
8	2,53	6,6
9	3,33	2,4
10	3,60	0,3
11	3,86	0,1
12	Inna	1,7
	Ogółem	1226,6

Z tabeli wynika, iż najwyższe stopy procentowe składek wynoszące 3,86%, 3,60% oraz 3,33% opłacało zaledwie 2,8 tys. płatników, na ogólną liczbę 1 226,6 tys. płatników składek, tj. zaledwie 0,2% ogółu płatników. Na podstawie danych przekazanych w informacjach ZUS IWA za lata 2003, 2004 i 2005, ZUS dla każdego płatnika składek ustali stopę procentową składki obowiązującą w okresie od 1 kwietnia 2006 r. do 30 marca 2007 r. i zawiadomi o tym płatnika składek, nie później niż do dnia 20 kwietnia 2006 r.7 Podstawę ustalenia stopy procentowej dla płatnika składki będzie stanowić kategoria ryzyka oraz wskaźnik korygujący, który będzie informował o tym, czy danemu płatnikowi składek na wymieniony okres ustalono stopę procentową składki w wysokości średniej dla działalności lub też odpowiednio obniżonej albo podwyższonej. Wskaźnik korygujący zostanie ustalony dla każdego płatnika składek przez porównanie jego kategorii ryzyka, obliczonej z trzech lat 2003 – 2005, z kategorią ryzyka ustaloną  dla grupy działalności, do której dany płatnik został zaliczony.

Zgodnie z art. 31 ust.1 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym, w okresie od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2009 r., rozpiętość wskaźnika korygującego ma wynosić od 0,8 do 1,2, a w okresie późniejszym – od 0,5 do 1,5.

Stopy procentowe składek dla płatników będzie się ustalać jako iloczyn stopy procentowej składki ustalonej dla grupy działalności, do której został zakwalifikowany płatnik oraz indywidualnego wskaźnika korygującego, wynoszącego:

• 0,8 – jeśli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o co najmniej 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności


• 0,9 – jeśli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o co najmniej 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności


• 1,1 – jeśli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o co najmniej 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności


• 1,2 – jeśli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o co najmniej 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności


• 1,0 – w pozostałych przypadkach.

PRZYKŁAD

Dla przedsiębiorstwa górnictwa miedziowego A ustalono następujące przeciętne wskaźniki częstości za lata 2003 – 2005 w odniesieniu do:

• wypadków ogółem – 20,5
• wypadków śmiertelnych i ciężkich – 0,60
• zatrudnionych w warunkach zagrożenia – 450.

Na podstawie tych wskaźników oraz odpowiadającym im przedziałom wartości wskaźników częstości stanowiących podstawę do ustalania cząstkowych kategorii ryzyka, a także przedstawionym zasadom (zob. zał. nr 3 do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej), ustalono w sposób następujący kategorię ryzyka dla przedsiębiorstwa A, na podstawie danych za lata 2003 – 2005:

       K1 + K2 + 2K3        5 + 17 + 2x14         60
Kzx= ----------------- = ---------------------- = ---- = 15
               4                             4                    4

Zakłada się, iż od 1 kwietnia 2006 r. kategoria ryzyka i odpowiadająca jej stopa procentowa składki dla grupy działalności „górnictwo i kopalnictwo surowców innych niż energetyczne” (CB - kod PKD), do którego należy przedsiębiorstwo A, nie ulegnie zmianie. Kategoria ryzyka dla tej działalności wynosi więc 13, a odpowiadająca jej stopa procentowa składki – 3,6%. Dla płatnika składek ustalono 15. kategorię ryzyka, w związku z czym – zgodnie z zasadami przedstawionymi w artykule – dla płatnika przedsiębiorstwa A wskaźnik korygujący wynosi 1,1. Stopa procentowa składki dla przedsiębiorstwa A, stanowiąca wynik przemnożenia tego wskaźnika przez stopę procentową, dla grupy działalności (3,60) powinna wynieść od 1 kwietnia 2006 r. – 3,96%.

Podsumowanie

Obowiązujące w Polsce w nowym systemie ubezpieczenia wypadkowego rozwiązania dotyczące zróżnicowania składki zbliżają je do rozwiązań funkcjonujących w wielu krajach UE. Dotyczy to m.in. dwustopniowego różnicowania stopy procentowej składki, tj. na poziomie grup działalności oraz na poziomie płatników składek. Należy także wskazać na objęcie przedsiębiorstw, zatrudniających poniżej 10 pracowników, różnicowaniem składki wyłącznie na poziomie działalności, bez uwzględnienia systemu podwyższania i obniżania składek. Jest to rozwiązanie często spotykane w systemach ubezpieczenia wypadkowego krajów UE, w tym m.in. we Francji. Należy także wskazać na przyjęcie roku składkowego od 1 kwietnia do 30 marca następnego roku, co podobnie jak w systemie niemieckim powinno wpłynąć na nadążanie wysokości składki za zmianami warunków pracy w przedsiębiorstwach.

Należy ponadto wskazać na niektóre zasady przyjęte w Polsce, różniące je od zasad stosowanych w ubezpieczeniu wypadkowym większości krajów Unii Europejskiej. Należą do nich m.in.:

• przyjęcie do kryteriów ryzyka oprócz skutków (jak w innych krajach) również stanu zagrożeń zawodowych


• zasada ustalania kategorii ryzyka dla rodzajów działalności oraz płatników składek


• zasada podwyższania i obniżania składek dla płatników składek.

Przyjęte rozwiązania polegają zarówno na etapowym wprowadzaniu systemu zróżnicowanej składki, jak i na ograniczeniu – w pierwszych latach funkcjonowania ubezpieczenia wypadkowego – zakresu zróżnicowania składki zarówno między branżami, jak i płatnikami składek. Przyjęcie takich rozwiązań zostało podyktowane koniecznością odpowiedniego przygotowania organizacyjnego ZUS, w tym m.in. zebrania od płatników składek odpowiednich danych i ich przetworzenia, a także uwarunkowaniami gospodarki polskiej, związanymi zwłaszcza z trudną sytuacją ekonomiczną przedsiębiorstw sektora publicznego, reprezentujących „stare” gałęzie gospodarki, które są objęte procesami restrukturyzacji (np. górnictwo węglowe, hutnictwo żelaza, przemysł stoczniowy).

____________________________________________

PIŚMIENNICTWO

[9] Zasady składania i wypełniania Informacji o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe ZUS IWA. Poradnik dla płatników składek. ZUS, Warszawa, grudzień 2003