Jednym z instrumentow wplywajacych na ograniczenie wystepowania wypadkow przy pracy i chorob zawodowych jest stosowanie juz od dziesiecioleci m.in. w USA, Kanadzie i Australii, a takze w wiekszosci krajow Unii Europejskiej (UE) stymulatorow ekonomicznych w ramach systemow ubezpieczeniowych. Stymulatory te, wbudowane w systemy finansowe ubezpieczenia wypadkowego, polegaja na uzaleznieniu wysokosci skladek na to ubezpieczenie od kosztow wypadkow przy pracy i chorob zawodowych, wskaznikow czestosci ew. ciezkosci wypadkow w poszczegolnych rodzajach dzialalnosci oraz przedsiebiorstwach. W
Polsce, elementy finansowo-ekonomiczne w postaci zroznicowanej skladki na ubezpieczenie wypadkowe wystepowaly juz w systemie ubezpieczeniowym po odzyskaniu niepodleglosci w 1918 r. i funkcjonowaly do 1951 r. Od tej pory obowiazujacy w Polsce system ubezpieczen spolecznych nie uwzglednial juz ekonomicznych stymulatorow poprawy warunkow pracy [1].
Przemiany ustrojowe, jakie nastapily w Polsce w 1989 r., wplynely m.in. na uswiadomienie koniecznosci wprowadzenia, w ramach reformy ubezpieczenia spolecznego, bodzcow ekonomicznych stymulujacych poprawe warunkow pracy w zakladach. Szczegolna aktywnosc w promowaniu tych nowych rozwiazan wykazywal Centralny Instytut Ochrony Pracy – Panstwowy Instytut Badawczy, w ktorym opracowany zostal model zroznicowanej skladki na ubezpieczenie wypadkowe. Model ten w ramach prac Instytutu zostal eksperymentalnie sprawdzony w ponad 800 przedsiebiorstwach o roznym profilu dzialalnosci [2].
Zasada roznicowania skladki znalazla sie juz w ustawie o systemie ubezpieczen spolecznych obowiazujacej od 1 stycznia 1999 r. Podstawowe zasady oparte na rozwiazaniach opracowanych w CIOP-PIB zostaly natomiast okreslone w ustawie z dnia 30 pazdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spolecznym z tytulu wypadkow przy pracy i chorob zawodowych [3, 4]. Szczegolowe zasady zawiera rozporzadzenie ministra pracy i polityki spolecznej z dnia 29 listopada 2002 r. [5].
Ogolne zasady roznicowania skladek na ubezpieczenie wypadkowe
|
W poszczegolnych krajach funkcjonuja rozne metody roznicowania skladek na ubezpieczenie wypadkowe. Ponadto, miedzy poszczegolnymi krajami wystepuja znaczne rozpietosci dotyczace zarowno wysokosci przecietnych skladek na ubezpieczenie wypadkowe, jak i stopnia ich zroznicowania. Rozpietosci w zakresie przecietnej stopy procentowej skladek na ubezpieczenie wypadkowe, wynosza od 0,5% placy (Taiwan) do 5% placy (Urugwaj). W krajach UE przecietne stopy procentowe skladek na ubezpieczenie wypadkowe ksztaltuja sie od ok. 1,4% placy w Austrii, Finlandii, Niemczech i Szwecji do 3,0% placy we Wloszech (rys. 1) [6]. W poszczegolnych krajach UE funkcjonuja rozne metody roznicowania skladek na ubezpieczenie wypadkowe.
Rys. 1 Stopy procentowe skladek na ubezpieczenie wypadkowe w wybranych krajach UE (wartosci srednie)
Upraszczajac mozna stwierdzic, iz w ubezpieczeniu wypadkowym funkcjonuja dwa systemy ustalania skladek:
• pierwszy, funkcjonujacy w tych krajach UE, gdzie ubezpieczenie wypadkowe zarzadzane jest przez firmy prywatne (np. Portugalia, Dania, Finlandia, Belgia, Grecja), a w ustalaniu wysokosci skladki podstawowa role odgrywaja prawa rynkowe
• drugi dotyczy zwlaszcza Francji, Hiszpanii, Niemiec, Szwajcarii oraz Wloch, gdzie ubezpieczenie wypadkowe funkcjonuje w ramach systemu ubezpieczen spolecznych.
Najbardziej dobitny przyklad funkcjonowania prywatnego systemu ubezpieczeniowego stanowi ubezpieczenie wypadkowe w Portugalii, gdzie skladki ustalane sa zwykle na podstawie tak subiektywnych kryteriow, jak np. sytuacja finansowa przedsiebiorstwa, konkurencja w danej branzy itp. W Danii z kolei, mimo funkcjonowania systemu roznicowania wysokosci skladek, istotna role odgrywa konkurencja miedzy firmami ubezpieczeniowymi. System obowiazujacy w Danii zacheca pracodawcow do szukania – w pierwszej kolejnosci – firmy ubezpieczeniowej, ktora oferuje korzystniejsza skladke, w mniejszym zas stopniu zacheca do poprawy warunkow pracy. Wysokosc skladki w Danii jest ustalana w drodze negocjacji miedzy pracodawca a firma ubezpieczeniowa [7]. Inne rozwiazanie jest stosowane w prywatnym ubezpieczeniu wypadkowym w Finlandii, gdzie pracodawca decyduje czy wysokosc skladki ma byc ustalana na podstawie srednich kosztow dla danego rodzaju dzialalnosci, czy na podstawie kosztow wypadkow (ponoszonych przez firme ubezpieczeniowa) w danym przedsiebiorstwie [8]. Ubezpieczenie wypadkowe w Niemczech, a takze m.in. we Francji, Hiszpanii, Szwajcarii i we Wloszech funkcjonuje w ramach systemu ubezpieczen spolecznych i jest zarzadzane przez organizacje publiczne. Istotny element systemu ustalania skladek w tych krajach stanowia taryfy skladek, przedstawiajace rodzaje dzialalnosci stanowiace tzw. wspolnoty ryzyka, ktorym przyporzadkowywane sa zarowno kategorie ryzyka, jak i wysokosci procentowe skladek. Kategorie ryzyka, przyporzadkowane poszczegolnym rodzajom dzialalnosci, charakteryzuja pewien przecietny poziom wypadkowosci i zachorowalnosci na choroby zawodowe dla danej dzialalnosci jako calosci, nie zas poziom w konkretnym zakladzie pracy. Zroznicowanie skladek, przeprowadzane jedynie na podstawie kategorii ryzyka ustalonych dla poszczegolnych rodzajow dzialalnosci, nie jest najczesciej dostatecznie motywujace. Roznicowanie wysokosci skladek na poziomie dzialalnosci ma wiec glownie aspekt ekonomiczny, wplywajac w konsekwencji na urealnienie cen towarow i uslug. Stymulacja ekonomiczna jest umozliwiana dopiero dzieki odpowiedniemu systemowi podwyzszania i obnizania skladek zakladom pracy (platnikom skladek), w zaleznosci od czestosci, ciezkosci i zwiazanych z tym kosztow wypadkow.
Zasady roznicowania skladki na ubezpieczenie wypadkowe w Polsce
|
Zgodnie z nowymi uregulowaniami prawnymi skladka na ubezpieczenie wypadkowe w Polsce bedzie ustalana na rok skladkowy obejmujacy okres od 1 kwietnia danego roku do 31 marca roku nastepnego1.
Platnicy skladek podzieleni zostali na dwie grupy:
- zglaszajacy do ubezpieczenia wypadkowego nie wiecej niz 9 ubezpieczonych
- zglaszajacy do ubezpieczenia wypadkowego, co najmniej 10 ubezpieczonych.
|
Dla wszystkich platnikow skladek zglaszajacych do ubezpieczenia wypadkowego nie wiecej niz 9 ubezpieczonych, stopa procentowa skladki na ubezpieczenie wypadkowe jest taka sama i wynosi 50% najwyzszej stopy procentowej, ustalonej na dany rok skladkowy dla grupy dzialalnosci.
Stopy procentowe dla grup dzialalnosci zostaly okreslone w rozporzadzeniu ministra pracy i polityki spolecznej. Zgodnie z zalaczona tablica najwyzsza stopa procentowa skladki wynosi obecnie 3,86%, w zwiazku z czym platnicy skladek zglaszajacy do ubezpieczenia spolecznego nie wiecej niz 9 ubezpieczonych oplacaja od 1 stycznia 2003 r. skladke w wysokosci 1,93% podstawy wymiaru skladek.
Dla platnikow skladek zglaszajacych do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych, stopa procentowa skladki na ubezpieczenie wypadkowe jest zroznicowana. W tym celu platnicy skladek zostali przyporzadkowani do okreslonych grup dzialalnosci, w zaleznosci od rodzaju dzialalnosci wg Polskiej Klasyfikacji Dzialalnosci (PKD), ujetej w rejestrze REGON podmiotow gospodarki narodowej. Zroznicowanie skladki bedzie sie odbywac dwuetapowo. W pierwszym etapie, obejmujacym okres od 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2006 r., skladka bedzie zroznicowana jedynie na poziomie dzialalnosci, natomiast w drugim etapie takze na poziomie platnika skladek.
Grupy dzialalnosci z odpowiadajacymi im kategoriami ryzyka oraz stopami procentowymi skladki na ubezpieczenie wypadkowe ustala minister polityki spolecznej.
Kategorie ryzyka dla grupy dzialalnosci ustala sie w zaleznosci od ryzyka okreslonego nastepujacymi wskaznikami czestosci2. :
- poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogolem
- poszkodowanych w wypadkach przy pracy smiertelnych i ciezkich
- stwierdzonych chorob zawodowych
- zatrudnionych w warunkach zagrozenia w razie przekroczenia najwyzszych dopuszczalnych stezen i natezen czynnikow szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy.
|
Przyjeto, ze wplyw kazdego z wymienionych wskaznikow czestosci na ustalenie kategorii ryzyka dla danej grupy dzialalnosci, jest rowny. Kategorie ryzyka dla grupy dzialalnosci ustala sie na podstawie danych Glownego Urzedu Statystycznego za trzy ostatnie lata kalendarzowe, dostepne w dniu 31 stycznia danego roku. Kategorie ryzyka dla grup dzialalnosci ustala sie na okres nie dluzszy niz 3 lata skladkowe. Do 31 marca 2007 r. najnizsza stopa procentowa skladki, ustalona dla grupy dzialalnosci, nie mogla byc nizsza niz 25% najwyzszej stopy procentowej. Dla grupy dzialalnosci „gornictwo i kopalnictwo surowcow energetycznych” zostala ustalona najwyzsza stopa procentowa skladki, wynoszaca 3,86% podstawy wymiaru skladek, w zwiazku z czym najnizsza stopa procentowa skladki dla trzech grup dzialalnosci o najnizszej, trzeciej kategorii ryzyka wynosi 0,97%.
_____________________________________
1 Pierwszy rok skladkowy rozpoczal sie wyjatkowo 1 stycznia 2003 r. w zwiazku z wejsciem w zycie z ta data ustawy o ubezpieczeniu spolecznym z tytulu wypadkow przy pracy i chorob zawodowych oraz rozporzadzenia w sprawie roznicowania stopy procentowej skladki.
2 Wskazniki czestosci poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogolem oraz w wypadkach przy pracy smiertelnych i ciezkich sa obliczane na umowna liczbe 1000 pracujacych. Wskazniki czestosci zatrudnionych w warunkach zagrozenia, w razie przekroczenia najwyzszych dopuszczalnych stezen i natezen czynnikow szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy oraz stwierdzonych chorob zawodowych, sa obliczane na umowna liczbe 1000 zatrudnionych. Wymienione wskazniki ustalane sa odrebnie za pelny rok kalendarzowy dla grup dzialalnosci.
[1] Rzepecki J., Serafinska A. Nowy system ubezpieczenia wypadkowego w Polsce. „Bezpieczenstwo Pracy”, 12 (389), 2003
[2] Rzepecki J. Model zroznicowanej skladki na spoleczne ubezpieczenie wypadkowe. „Bezpieczenstwo Pracy”, 5 (346), 2000
[3] Ustawa z dnia 13 pazdziernika 1998 r. o systemie ubezpieczen spolecznych. (t.j.Dz.U. 2007 nr 11 poz. 74) ze zm.
[4] Ustawa z dnia 30 pazdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spolecznym z tytulu wypadkow przy pracy i chorob zawodowych. (Dz.U. nr 199, poz. 1673) ze zm.
[5] Rozporzadzenie Ministra Pracy i Polityki Spolecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie roznicowania stopy procentowej skladki na ubezpieczenie
spoleczne z tytulu wypadkow przy pracy i chorob zawodowych w zaleznosci od zagrozen zawodowych i ich skutkow. (Dz.U. nr 200, poz. 1692)
[6] Aulmann H., Greiner D., Sokoll G. Die gesetzliche Unfallversicherung weltweit und ihre Entwicklung im Zeitraum von 1995 bis 1998. Die BG, 10, 1998
[7] Insurance againts Occupational Risks: a Common Core with Variants. Eurogip, European Forum, 1996
[8] Bailey S. Catalogue of Economic Incentive System for the Improvement of the Working Environment. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Dublin, 1994
