Ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem ochrony narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu. Zgodnie z Rozporządzeniem M P i P S z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 129, poz. 844) pracodawca ma obowiązek „zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas”. Pracodawca ma obowiązek w pierwszej kolejności zastosować odpowiednie środki techniczne (np. wyciszyć hałaśliwe maszyny, wykonać odpowiednią adaptację hali, zastosować ekrany) i organizacyjne (np. skrócić czas pracy na hałaśliwych stanowiskach pracy), a po ich wyczerpaniu, gdy w dalszym ciągu stwierdza się przekroczenie dopuszczalnych wielkości hałasu, ma obowiązek „zaopatrzyć pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz zapewnić ich stosowanie”.

Ochronniki słuchu dzieli się na:

nauszniki przeciwhałasowe wkładki przeciwhałasowe.

Nauszniki przeciwhałasowe składają się z dwóch czasz tłumiących, które obejmują małżowiny uszne i przylegają do głowy miękkimi poduszkami uszczelniającymi wypełnionymi zwykle pianką ze sztucznego tworzywa lub cieczą. Czasze tłumiące są zazwyczaj wypełnione materiałem pochłaniającym dźwięk. Nauszniki przeciwhałasowe mogą występować w trzech rozmiarach: małym, dużym i normalnym. Nauszniki przeciwhałasowe normalnego rozmiaru są przeznaczone do stosowania przez osoby o rozmiarach głów stanowiących większość populacji osób pracujących. Nauszniki przeciwhałasowe dużego lub małego rozmiaru są przeznaczone do stosowania przez osoby o szczególnych rozmiarach głów. Nauszniki przeciwhałasowe mogą być niezależne lub mocowane do hełmów ochronnych..

W przypadku nauszników niezależnych (patrz rys. 1) czasze tłumiące są połączone sprężyną dociskową, wykonaną zazwyczaj z metalu lub tworzywa sztucznego, przeznaczoną do noszenia na szczycie głowy, lub z tyłu głowy lub pod brodą. Nauszniki uniwersalne mają sprężynę przystosowaną do noszenia we wszystkich trzech wymienionych pozycjach. Nauszniki ze sprężyną dociskowa przeznaczoną do noszenia tylko z tyłu głowy lub pod brodą, i których masa przekracza 150 g powinny być wyposażone dodatkowo w taśmę nośną, noszoną na szczycie głowy.

Rysunek 1. Niezależne nauszniki przeciwhałasowe

W przypadku nahełmowych nauszników przeciwhałasowych (patrz rys. 2) czasze tłumiące są mocowane za pomocą półsprężyn do przemysłowych hełmów ochronnych.

Nahełmowe nauszniki przeciwhałasowe mogą być mocowane jedynie do tych przemysłowych hełmów ochronnych, z którymi były badane zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 352-3 [6]. Wyniki badań nahełmowych nauszników przeciwhałasowych mocowanych do przemysłowych hełmów ochronnych dotyczą jedynie danego zestawu.

Rysunek 2 Nahełmowe nauszniki przeciwhałasowe

Niezależne i nahełmowe nauszniki przeciwhałasowe mogą być wyposażone w układy elektroniczne. Nauszniki z układami elektronicznymi dzieli się na trzy grupy: z aktywną redukcją hałasu, z regulowanym tłumieniem oraz z łącznością bezprzewodową i bezprzewodową. Układ elektroniczny do aktywnej redukcji hałasu umożliwia podwyższenie skuteczności ochronnika w zakresie niskich i średnich częstotliwości (od 50 Hz do 500 Hz), o średnio kilkanaście dB w stosunku do skuteczności przeciętnych klasycznych nauszników przeciwhałasowych. Zadaniem układu elektronicznego nauszników z regulowanym tłumieniem jest wzmacnianie dźwięków o niskich poziomach, co w efekcie prowadzi do uzyskania charakterystyki tłumienia dźwięku rosnącej wraz ze wzrostem poziomu dźwięku w otoczeniu. Tak ukształtowana charakterystyka nausznika przeciwhałasowego poprawia zrozumiałość mowy i percepcję dźwiękowych sygnałów ostrzegawczych. Optymalnymi warunkami akustycznymi stosowania nauszników z regulowanym tłumieniem są hałasy o dużej dynamice poziomu ciśnienia akustycznego. W takich warunkach użytkownik ochronnika słuchu będzie dobrze odbierał wszelkie informacje akustyczne w okresach „cichych” i jednocześnie jego narząd słuchu będzie dobrze zabezpieczony przed skutkami oddziaływania hałasu o wysokich poziomach. Nauszniki przeciwhałasowe wyposażone w układy elektroniczne do łączności są stosowane w środowisku pracy przez pracowników, którzy poza ochroną narządu słuchu przed hałasem musza mieć zapewniona komunikację słowną. Specyficznym rozwiązaniem nauszników przeciwhałasowych z łącznością są nauszniki z radiem.

Wkładki przeciwhałasowe (patrz rys. 3) są to ochronniki słuchu noszone w zewnętrznym kanale słuchowym lub w małżowinie usznej. Są one przeznaczone do szczelnego zamknięcia kanału słuchowego. Wkładki dzielimy na jednorazowego użytku i wielokrotnego użytku. Wkładki mogą być dostarczane z łączącym je sznureczkiem lub sprężyną dociskową. Wkładki przeciwhałasowe mogą być kształtowane przez producenta, kształtowane przez użytkownika lub formowane indywidualnie dla każdego użytkownika, z uwzględnieniem specyfiki budowy jego przewodu słuchowego. Rozmiar wkładek powinien być starannie dobrany dla każdego użytkownika. Źle dobrane wkładki mogą powodować uczucie niewygody, swędzenia i podrażnienie przewodu słuchowego. Stosowanie wkładek przeciwhałasowych powinno być poprzedzone badaniem laryngologicznym i stwierdzeniem przez laryngologa braku przeciwwskazań do noszenia wkładek.

Rysunek 3. Wkładki przeciwhałasowe

Wkładki przeciwhałasowe kształtowane przez producenta są zazwyczaj wykonane z materiałów miękkich: np. waty mineralnej, silikonu, gumy, tworzyw sztucznych. Wkładki przeciwhałasowe kształtowane przez użytkownika są wykonane z materiałów ściśliwych, np. pianki poliuretanowej. Użytkownik kształtuje wkładki przed włożeniem ich do zewnętrznego przewodu słuchowego. Po umieszczeniu wkładek w przewodach słuchowych ulegają one rozszerzeniu, wypełniając je szczelnie.

Wkładki przeciwhałasowe formowane indywidualnie dla użytkownika są zazwyczaj wykonane z tworzyw sztucznych w taki sposób, aby ich kształty odpowiadały kształtom zewnętrznych przewodów słuchowych użytkownika.

Wkładki przeciwhałasowe ze sprężyną dociskową są to wkładki wielokrotnego użytku. Sprężyna dociskowa ma za zadanie utrzymywać wkładki wewnątrz lub u wejścia przewodu słuchowego. Sprężyna dociskowa może być noszona na szczycie głowy, pod brodą lub z tyłu głowy.

W ostatnim okresie pojawiły się na rynku europejskim wkładki przeciwhałasowe z układami elektronicznymi. Istota ich działania jest taka sama jak w przypadku nauszników przeciwhałasowych wyposażonych w analogiczne układy elektroniczne .Aby ochronniki słuchu spełniały swoje zadanie muszą być prawidłowo stosowane przez cały czas narażenia pracownika na hałas. Nawet niewielkie przerwy w noszeniu ochronników słuchu istotnie zmniejszają skuteczność ochrony. Przez skuteczność ochrony rozumie się, zgodnie z definicją podaną w normie PN-EN 458 [7], obniżenie poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do ośmiogodzinnego dnia pracy, przy uwzględnieniu czasu, w którym ochronnik słuchu był stosowany.

Na rysunku 4 przedstawiono wykres skuteczności ochrony w funkcji czasu użytkowania trzech różnych ochronników słuchu, o przykładowych wartościach tłumienia dźwięku. Na podstawie przedstawionego wykresu możemy stwierdzić, że np. skuteczność ochrony wkładki przeciwhałasowej, której tłumienie dźwięku wynosi 30 dB, przy prawidłowym jej stosowaniu przez cały czas ekspozycji (tzn. przez 8 godzin), wynosi również około 30 dB. Natomiast w przypadku skrócenia czasu noszenia wkładek do 4 godzin skuteczność ochrony obniży się do około 3 dB. Jeśli pracownik pracujący na hałaśliwym stanowisku pracy, o poziomie ekspozycji odniesionym do ośmiu godzin równym 96 dB, będzie stosował przez 8 godzin ochronnik słuchu, którego tłumienie dźwięku wynosi 20 dB, to wówczas szacowany przy jego błonie bębenkowej poziom ekspozycji dla ośmiu godzin będzie wynosił 76 dB (96 dB – 20 dB), tzn. że jego narząd słuchu jest prawidłowo zabezpieczony przed skutkami działania hałasu. Jeśli ten sam pracownik skróci czas noszenia tego ochronnika do 6 godzin, to wówczas jego narząd słuchu będzie narażony na poziom ekspozycji odniesiony do ośmiu godzin wynoszący około 90 dB (96 dB – 6 dB). W tej sytuacji narząd słuchu pracownika nie będzie prawidłowo zabezpieczony przed skutkami działania hałasu.

Rysunek 4. Skuteczność ochrony w funkcji czasu jej użytkowania,  1- ochronnik słuchu o tłumieniu dźwięku 10 dB, 2 - ochronnik słuchu o tłumieniu dźwięku 20 dB, 3 -ochronnik słuchu o tłumieniu dźwięku 30 dB (wg. PN-EN 458)

Istotnymi czynnikami, które mogą powodować odrzucanie przez pracownika ochronnika słuchu są dyskomfort związany z ich noszeniem oraz uczucie izolacji akustycznej, które występuje w przypadku stosowania wkładek lub nauszników przeciwhałasowych o zbyt dużym tłumieniu dźwięku.

Dyskomfort związany ze stosowaniem ochronników słuchu może również wynikać z niewłaściwego wyboru ochronnika dla danej osoby, bądź dla danego środowiska pracy lub czynności wykonywanych przez danego pracownika. Pewne cechy osobnicze (np. wielkość i kształt przewodu słuchowego, skłonność do uczuleń) mogą warunkować uzasadnione preferencje do noszenia (lub nie) danego rodzaju ochronników słuchu. Wysoka temperatura, wilgotność, zapylenie w środowisku pracy mogą również wskazywać na wybór rodzaju ochronnika słuchu.

Nieprzyjemne uczucie izolacji akustycznej będą powodowały ochronniki słuchu, przy których stosowaniu uzyskuje się obniżenie poziomu dźwięku A pod ochronnikiem poniżej 65 dB. Prawidłowo dobrane ochronniki słuchu do wielkości charakteryzujących hałas zapewniają uzyskanie przy błonie bębenkowej wartości poziomu dźwięku A w przedziale 75 dB - 80 dB.

Kolejnym warunkiem uzyskania oczekiwanej ochrony narządu słuchu pracownika noszącego ochronniki słuchu jest stosowanie ich zgodnie z instrukcją użytkowania. Instrukcja użytkowania (opracowana w języku polskim) powinna być zawarta tzw. Informacji dla użytkownika, która powinna być dołączana do każdego sprzedawanego ochronnika słuchu. Często nie przestrzeganie zasad podanych w instrukcji użytkowania (np. „poduszki uszczelniające nauszników przeciwhałasowych należy wymieniać co 6 miesięcy”) prowadzi do znacznego, niekontrolowanego obniżenia skuteczności ochrony stosowanych ochronników słuchu.

Informacja dla użytkownika powinna ponadto zawierać:

numer normy, której wymagania spełnia dany ochronnik, oznaczenie modelu danego ochronnika słuchu, znak handlowy lub inne oznaczenie umożliwiające identyfikację producenta, importera lub dystrybutora, materiały z których wykonano sprężyną dociskową (dotyczy nauszników i wkładek ze sprężyną) i poduszki uszczelniające (dotyczy nauszników), instrukcja dopasowania i używania ochronnika, zakres rozmiaru nausznika lub wkładki, wartości liczbowe średniego tłumienia dźwięku wraz z ich odchyleniami standardowymi i APV* dla każdej częstotliwości testowej oraz wartości H, M, L, SNR dla parametru α=1, (*APV (assumed protection value) zgodnie z EN-ISO 24869-2 [10] służy do szacowania poziomu dźwięku A pod ochronnikiem. Dla poziomu ochrony 84% APV odpowiada liczbowo wartości minimalnego tłumienia ochronnika słuchu tzn. jego średniemu tłumieniu pomniejszonemu o jedno odchylenie standardowe.) zalecenie, aby użytkownik dopasowywał , regulował ochronniki słuchu zgodnie z instrukcją producenta, stosował ochronniki przez cały czas narażenia na hałas, i poddawał je regularnej kontroli, zalecenie (nie dotyczy wkładek jednorazowego użytku) dotyczące sposobu czyszczenia ochronnika, zalecenia odnośnie czasu użytkowania i magazynowania oraz sposobu magazynowania i przechowywania ochronnika słuchu, stwierdzenie: „Pewne substancje chemiczne mogą oddziaływać szkodliwie na ten produkt. Szczegółowych informacji na ten temat należy żądać od producenta ." stwierdzenie „Nauszniki przeciwhałasowe, a szczególnie poduszki uszczelniające," mogą się zużywać i powinno się je często kontrolować”, stwierdzenie „Umieszczanie nakładek higienicznych na poduszki uszczelniające może wpłynąć na właściwości akustyczne nauszników przeciwhałasowych”, Ostrzeżenie w przypadku wkładek przeciwhałasowych z łączącym je sznureczkiem „ Te wkładki nie powinny być używane tam gdzie istnieje ryzyko zaczepienia sznureczka” Ostrzeżenie w przypadku wkładek przeciwhałasowych ze sprężyną dociskową „ Uderzenie w sprężyną dociskową może być powodem wzbudzenia niebezpiecznego hałasu”, typ/firmę lub inną informacją niezbędną przy zamawianiu poduszek uszczelniających oraz sposób ich wymiany (dotyczy nauszników), średnią masę ochronników (dotyczy nauszników i wkładek ze sprężyną dociskową) adres, pod którym użytkownik może uzyskać dodatkowe informacje.

W przypadku nauszników rozmiaru małego lub dużego powinna być dodatkowo podana informacja na temat ich rozmiaru zarówno w Informacji dla użytkownika jak również na opakowaniu nauszników. Ponieważ nauszniki normalnego rozmiaru pasują dla większości użytkowników w tym wypadku nie podaje się informacji na temat ich rozmiaru.

Wszystkie nauszniki przeciwhałasowe powinny być oznakowane trwale w taki sposób, aby użytkownik mógł odczytać nazwę producenta, oznaczenie wzoru, numer normy (EN 352-1 lub EN 352-3), której wymagania  spełnia dany nausznik. W przypadku nauszników, których konstrukcja umożliwia różne ustawienie czasz tłumiących niezbędne jest dodatkowe trwałe oznaczanie sposobu prawidłowego ustawienia czasz (np. napisy: „góra”, „dół”, „prawa”, „lewa”).

Oznakowanie wkładek przeciwhałasowych powinno być dokonane bezpośrednio na ich opakowaniu lub urządzeniu dozującym wkładki. Powinno ono umożliwiać odczytanie numeru normy (EN 352-2), której wymagania spełniają dane wkładki, nazwę producenta, oznaczenie wzoru, informację czy są one jednorazowego czy wielokrotnego użytku, instrukcję zakładania i używania, oznaczenie ich rozmiaru (nie dotyczy to wkładek formowanych indywidualnie dla użytkownika i noszonych w małżowinie usznej) oraz w przypadku wkładek formowanych indywidualnie dla użytkownika, określenie – za pomocą znaku lub koloru – różnicy pomiędzy lewą i prawą wkładką.