Modelowanie komputerowe dla celów profilaktyki podstawowych  zagrożeń mechanicznych dla wybranych stanowisk pracy o najwyższym ryzyku wypadkowym w przemyśle drzewnym. (zadanie II-5.01)

Kierownik zadania: dr inż. Krystyna Myrcha

Podstawowym celem zadania badawczego jest opracowanie systemu modelowania komputerowego do celów profilaktyki podstawowych zagrożeń mechanicznych na wybranych stanowiskach pracy o najwyższym ryzyku wypadkowym w przemyśle drzewnym.
Uwzględniając różnorodność maszyn wykorzystywanych na stanowiskach pracy w przemyśle drzewnym i biorąc pod uwagę liczbę zdarzeń wypadkowych wyselekcjonowano stanowiska pracy o najwyższym ryzyku wypadkowym.  Są to stanowiska wyposażone w takie grupy maszyn z ręcznym posuwem, podawaniem lub odbieraniem materiału obrabianego, jak:
- strugarki (wyrówniarki, jednostronne grubiarki , wyrówniarko-grubiarki)
- frezarki pionowe dolnowrzecionowe.
Koncepcja kształtowania bezpieczeństwa na wybranych stanowiskach pracy o najwyższym ryzyku wypadkowym, opracowana w ramach pierwszego etapu tego zadania ba-dawczego, obejmuje:
- podstawowe zagrożenia, określone na podstawie wyników analizy wypadków za-istniałych na tych stanowiskach
- wyselekcjonowane, na podstawie analizy przepisów i norm, wymagania bezpieczeństwa niezbędne do doboru maszyn na projektowane stanowiska pracy
- koncepcję modelowania komputerowego sytuacji zagrożeń oraz strukturę systemu wspomagającego ich uwzględnianie w procesie projektowania stanowisk.
W koncepcji tej uwzględniono:
- parametry funkcjonalne, zadania i sposób wykonywania ich na stanowisku oraz warunki otoczenia
- parametry psychofizyczne operatora,
- dobór maszyn oraz zapewnienie dostatecznej przestrzeni na  stanowisku pracy.
Opracowana koncepcja struktury zakłada integrację systemu Catia z systemem modelowania operatora (ADAM'S) i z relacyjnymi bazami danych (MS ACCESS), a także programami będącymi symulatorami zagrożeń.

W 2 etapie realizacji zadania badawczego:
- określono zasady budowy komputerowych modeli geometrycznych stanowisk pracy
- zbudowano komputerowe modele geometryczne (3D) stanowisk pracy wyposażonych w strugarkę oraz frezarki poziomą i pionową
- dokonano parametryzacji elementów składowych stanowiących komputerowy model tych stanowisk pracy
- zbudowano komputerowy moduł geometryczny do generowania kinematyki układu operator - maszyna
- zbudowano komputerowe modele zagrożeń mechanicznych
Zaproponowane zasady budowy modeli opierają się na budowie bibliotek sparametryzowanych elementów wyposażenia stanowisk pracy, z którymi bezpośrednio kontaktuje się operator. Mają one za zadanie przede wszystkim pokazać drogę do tworzenia różnych modeli geometrycznych i kinematycznych, jak też być początkiem dalszego bardziej zindywidualizowanego ich rozwoju służącego profilaktyce w zakresie podstawowych zagrożeń mechanicznych. Pokazano, jak można budować komputerowe moduły geometryczne do generowania kinematyki układu operator - maszyna i budować modele zagrożeń mecha-nicznych. Tworzenie modeli z uwzględnieniem parametrów wpływających na zaistnienie urazów mechanicznych pozwoli na podejmowanie działań profilaktycznych mających na celu eliminowanie lub ograniczanie tych zagrożeń już na etapie projektowania stanowisk pracy, a także na podejmowanie właściwych działań w odniesieniu do istniejących stanowisk pracy.
Zbudowane komputerowe modele zagrożeń mechanicznych w układzie operator - maszyna będą wykorzystywane w dalszej realizacji zadania badawczego, do symulacji tych zagrożeń na wymienionych wcześniej stanowiskach pracy o najwyższym ryzyku wpadkowym w przemyśle drzewnym.

Symulacja zagrożeń wypadkowych w transporcie wewnątrzzakładowym z wykorzystaniem techniki rzeczywistości wirtualnej. (zadanie II-5.03)

Kierownik zadania: dr inż. Krystyna Myrcha

Celem zadania badawczego jest opracowanie metody symulacji zagrożeń wypadkowych w transporcie wewnątrzzakładowym z wykorzystaniem techniki rzeczywistości wirtualnej.
Transport wewnątrzzakładowy obejmuje zespół czynności związanych z przemieszczaniem dóbr materialnych i osób. Są  to czynności ładunkowe (załadunek, wyładunek, względnie przeładunek) oraz czynności manipulacyjne.
W ramach pierwszego etapu zadania badawczego:
- przedstawiono systematykę transportu wewnętrznego oraz przeprowadzono anali-zy wydarzeń powodujących wypadki w transporcie w latach 1998-2001
- pogrupowano przyczyny wypadków w transporcie wewnątrzzakładowym
- określono - na podstawie przepisów i norm - wymagania bezpieczeństwa dotyczące tras i środków transportu wewnątrzzakładowego, niezbędne dla potrzeb techniki rzeczywistości wirtualnej.
Wykorzystując powyższe zidentyfikowano i przeanalizowano zagrożenia występujące w transporcie wewnątrzzakładowym. Przeprowadzone analizy pozwoliły na wytypowanie najistotniejszych zagrożeń związanych z oddziaływaniem czynników mechanicznych, do których zaliczono zagrożenia: uderzeniem - przez poruszające się maszyny i spadające przedmioty, upadkiem na śliskich powierzchniach, zgnieceniem - przez poruszające się maszyny i spadające przedmioty, oraz odcięciem, wciągnięciem lub pochwyceniem - przez ruchome elementy. Znajomość tych zagrożeń jest podstawą prowadzenia wszelkich działań profilaktycznych.
Celem 2. etapu zadania była budowa, z wykorzystaniem tej techniki, modeli człowiek - urządzenie transportowe - otoczenie.
W ramach realizacji 2. etapu zadania wybrano zakłady pracy, w których w procesach transportu występują zagrożenia związane z oddziaływaniem czynników mechanicznych, takich jak zagrożenia: uderzeniem, zgnieceniem, odcięciem, wciągnięciem lub pochwyceniem. Wykonano dokumentację fotograficzną, filmową i opisową hal produkcyjnych wraz ze znajdującymi się w nich maszynami i innymi urządzeniami. Nagrano również dźwięki generowane podczas pracy tych środków pracy. Dobrano dwa podstawowe narzędzia do budowy komputerowych modeli dla potrzeb rzeczywistości wirtualnej - WRML
i MAYA. Scharakteryzowano zastosowanie tych narzędzi i ich możliwości. Zbudowano nie-zależne aplikacje modeli człowiek - urządzenie transportowe - otoczenie w technice rzeczywistości wirtualnej z wykorzystaniem programów WRML i MAYA.
Uzyskane wyniki będą stanowić podstawę do symulacji zagrożeń mechanicznych w zbudowanych środowiskach wirtualnej rzeczywistości w 3. etapie niniejszego zadania.

Metodyka budowy zintegrowanych systemów komputerowo wspomaganego projektowania maszyn ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa pracy i ergonomii.

Kierownik zadania: dr inż. Krystyna Myrcha

Celem zadania badawczego było opracowanie metodyki budowy zintegrowanych systemów komputerowo wspomaganego projektowania maszyn, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa pracy i ergonomii.
W ramach 1. punktu kontrolnego opracowano koncepcję integracji baz danych z zakresu bezpieczeństwa pracy i ergonomii z innymi bazami do wspomagania prac inżynierskich i dobrano
formaty dla potrzeb tej integracji na podstawie wyników analizy charakterystyk krajowych i zagranicznych komputerowych baz danych z obydwu tych zakresów. Opracowano także
wstępną, koncepcję zintegrowanego środowiska głównie do wspomagania prac projektowych z uwzględnieniem modelowania sytuacji niebezpiecznych.
W ramach 2. punktu kontrolnego:
- dokonano analizy, niezbędnych do uwzględniania w procesie projektowania maszyn, kryteriów oraz wymagań bezpieczeństwa i ergonomii
- opracowano projekt szkieletowego systemu CAD, uwzględniającego wymienione kryteria i wymagania
- zbudowano relacyjna bazę danych do rejestracji sytuacji niebezpiecznych
- wykonano oprogramowanie systemu do wspomagania analizy bezpieczeństwa pracy i ergonomii przy pracach projektowych, z uwzględnieniem modelowania sytuacji
niebezpiecznych
- zaproponowano organizację dialogu między projektantem a systemem CAD, z uwzględnieniem kryteriów i wymagań bezpieczeństwa i ergonomii
- opracowano instrukcję obsługi oprogramowania do wspomagania analizy bezpieczeństwa pracy i ergonomii przy projektowaniu obrabiarek do drewna.
Opracowano projekt metodyki budowy zintegrowanych systemów CAD uwzględniających kryteria i wymagania bezpieczeństwa i ergonomii.
W ramach 3. punktu kontrolnego: zweryfikowano, opracowany w 2. punkcie kontrolnym, projekt metodyki budowy zintegrowanych systemów CAD na przykładzie: pilarki tarczowej,
strugarki, frezarki do obróbki drewna, których obsługa wiąże się z wysokim poziomem ryzyka. Zweryfikowano również opracowany w poprzednim punkcie kontrolnym system CAD i
opracowano metodyki budowy systemu CAD do projektowania obrabiarek do drewna.
Modyfikacji poddano modele projektowanej maszyny i modele komputerowe człowieka oraz modele sytuacji wynikających ze współdziałania człowieka z maszyna.
Modele człowieka pracującego na obrabiarce wybrano z programu Anthropos wersja 5. Modele obrabiarki były generowane przez projektanta za pomocą aplikacji zbudowanej w ramach
tego punktu kontrolnego. Aplikację napisano w języku Visual Basic, pewne fragmenty w języku Autolisp, ponieważ Visual Basic daje efektywniejsze działanie. Ze względu na specjalizowany charakter aplikacji przyjęto, że będzie ona zawierała narzędzia umożliwiające przede wszystkim modelowanie takich obiektów, z którymi człowiek ma bezpośredni kontakt.
Obiekty te są przygotowane w postaci sparametryzowanych danych do modelowania obrabiarek do drewna. Pozostałe obiekty, które należy do wewnętrznej struktury maszyny, mogą być modelowane za pomocy ogólnych narzędzi dostępnych w systemie AutoCAD.

Rys. Model człowieka i pilarki poziomej wygenerowany w systemie CAD

W ramach 4. punktu kontrolnego:
- zmodyfikowano relacyjna bazę danych do rejestracji sytuacji niebezpiecznych, dostosowując ja do bezpośredniego uzyskiwania danych ze zmienionego w 1998 r. rozporządzenia Rady
Ministrów dotyczącego ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i sposobów ich dokumentowania
- zbudowano aplikację KREATOR MASZYN, służąca projektantowi do szybkiego analizowania struktury maszyny
- zbudowano aplikację GENERATOR MASZYN, służącą projektantowi do generowania różnorodnych modeli maszyny
- rozszerzono i uzupełniono system CAD do projektowania obrabiarek do drewna o wymienione aplikacje
- przedstawiono przykłady optymalizacji następujących maszyn do obróbki drewna: strugarki-wyrówniarki, frezarki i pilarki poziomej
- przedstawiono wizualizację wygenerowanych struktur, wykonując ruchome zdjęcia w postaci plików filmowych.
Na tej podstawie zbudowano zintegrowany system CAD, realizujący komputerowo wspomagane projektowanie maszyn ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa pracy i ergonomii. Zbudowany system został wykorzystany do budowy przykładowych modeli obrabiarek do obróbki drewna.

Określenie wpływu parametrów procesu frezowania drewna na zagrożenie odrzutem materiału obrabianego (zadanie 03.8.5)

Kierownik zadania: mgr inż. Mariusz Dąbrowski

Odrzut przedmiotu (lub materiału obrabianego) jest, obok bezpośredniego kontaktu części ciała operatora z pracującym narzędziem skrawającym, najczęstszą przyczyną wypadków ciężkich i śmiertelnych przy obsłudze frezarek do drewna.
Sposobem zmniejszenia ryzyka odrzutu może być między innymi stosowanie odpowiednich narzędzi i dobór parametrów technologicznych przy których odrzut występuje rzadziej lub jego energia jest mniejsza.
Głównym zamierzeniem tego zadania było określenie zakresów lub wartości wybranych parametrów frezowania, przy których zagrożenie jest najmniejsze, w celu opracowania wytycznych doboru tych parametrów.
Z tych względów zaplanowano przeprowadzenie badań wpływu prędkości i głębokości frezowania, przy uwzględnieniu stępienia krawędzi tnących narzędzia na odrzut. W tym celu opracowano metodykę i szczegółowy plan badania odrzutu wraz z wytypowaniem narzędzi do przeprowadzania prób - dwóch jednakowych głowic frezowych czteronożowych, o nożach prostych, średnicy skrawania 125 mm i szerokości skrawania 50 mm, produkcji krajowej. Głowice zostały odpowiednio przygotowane, dokładnie ustawione, a jedna z nich stępiona w sposób naturalny.
Przeprowadzono ponad 250 prób frezowania, na zbudowanym w CIOP stanowisku badawczym, przy różnych prędkościach i głębokościach frezowania, z użyciem głowicy ostrej i stępionej. Podczas prób mierzony był czas pokonywania odcinka pomiarowego przez odrzucany w trakcie frezowania przedmiot.
Następnie opracowano i przeanalizowano uzyskane wyniki badań pod względem wpływu wymienionych wyżej parametrów frezowania na odrzut oraz przeprowadzono analizę niepewności uzyskanych wyników. Stwierdzono, że ryzyko związane z odrzutem maleje ze wzrostem prędkości skrawania, niezależnie od stanu krawędzi tnących narzędzia. Stwierdzono również, że liczba odrzutów przy frezowaniu ostrym narzędziem rośnie wraz ze wzrostem głębokości frezowania, natomiast przy frezowaniu narzędziem tępym takiego wpływu nie zaobserwowano. Stwierdzono także, że średnia prędkość odrzutu jest mniejsza w przypadku stosowania głowicy stępionej, niezależnie od jej prędkości skrawania.
Wyniki badań pogłębiły dotychczasową wiedzę zarówno na temat samego odrzutu, jak i wpływu prędkości i głębokości frezowania na to zjawisko, umożliwiając określenie wytycznych doboru zakresów tych parametrów, przy których zagrożenie jest najmniejsze, a także tych, których należy unikać ze względu na podwyższony poziom ryzyka związanego ze zjawiskiem odrzutu.

Określenie wpływu wybranych parametrów narzędzi tnących na zagrożenia powodowane przez zjawisko odbicia przenośnych pilarek łańcuchowych (zadanie nr III-19)

Kierownik zadania: mgr inż. Andrzej Dąbrowski

Celem zadania badawczego III-19 było określenie wpływu parametrów pił łańcuchowych na powstawanie i ograniczanie zagrożeń mechanicznych powodowanych zjawiskiem odbicia występu-jącym podczas obróbki drewna (ścinania, okrzesywania i przecinania) przenośnymi pilarkami łań-cuchowymi.
Aby zrealizować cel tego zadania w pierwszym etapie pracy:
- przeanalizowano przebieg zjawiska odbicia i aktualny stan wiedzy w tym zakresie;
- przeanalizowano aktualne główne techniczne środki prewencji eliminujące lub ogranicza-jące zjawisko odbicia pilarek;
- przeanalizowano budowę pił łańcuchowych oraz prowadnic określając ich podstawowe parametry techniczne (ok. 120 pił łańcuchowych oraz ok. 300 prowadnic);- określono parametry pił łańcuchowych i prowadnic wpływające na odbicie;
- wybrano grupy pił łańcuchowych oraz prowadnic o podobnych parametrach technicznych i przeznaczeniu;
- dokonano, na podstawie przyjętych kryteriów, selekcji pił łańcuchowych i prowadnic oraz ich grup do badań;
- wykonano wyposażenie pomocnicze do mocowania pił łańcuchowych podczas badań;
- wykonano pomiary parametrów otrzymanych pił łańcuchowych i prowadnic (w celu spraw-dzenie ich wartości katalogowych lub zmodyfikowanych oraz ustalenia ewentualnych od-chyłek od tych wartości);
Powyższe prace pozwoliły na opracowanie programu badań parametrów pił łańcu-chowych zawierającego informacje dotyczące: badanego parametru, typu zastosowanej pilarki do badań, prowadnicy zastosowanej do badań (rodzaj zakończenia, długość, grubość rowka prowadnic), badanych pił łańcuchowych (połączenie ostrzy ogniw tnących, grubość ogniw pro-wadzących, wysokość profilu), dodatkowych danych o stosowanych piłach łańcuchowych oraz ewentualnych modyfikacji w ich budowie (np. zmiana kątów ostrzy, wysokości ogranicznika za-głębienia itd.).
W drugim etapie pracy, postępując zgodnie z tym programem zbadano kolejno poszcze-gólne parametry (z wyeliminowaniem możliwości nakładania się jednoczesnego wpływu kilku parametrów na zjawisko odbicia), z wykorzystaniem zbudowanych w CIOP- PIB stanowisk ba-dawczych oraz wyposażenia pomocniczego. Badanie każdego z parametrów udokumentowa-no w osobnej karcie badań.
Dodatkowo zbadano, z wykorzystaniem stanowisk zbudowanych w CIOP-PIB i na Wy-dziale Inżynierii Produkcji SGGW w Warszawie, efekt występowania poślizgów na sprzęgle podczas zjawiska odbicia pilarek, w celu uzyskania danych do analizy tego zjawiska.
W efekcie analizy wyników przeprowadzonych badań określono ilościowo parametry, któ-re mają największy i najmniejszy wpływ na odbicie pilarek (rysunek 1).
Następnie omówiono także sposoby ograniczania ryzyka zawodowego związanego z od-biciem pilarek poprzez działania producentów i użytkowników. Stwierdzono, że działania te mogą uwzględniać wszystkie badane parametry wpływające na to ryzyko.
Określono również niepewność wyznaczania kąta odbicia. Do tego celu opracowano specjalny program komputerowy, który, umożliwia policzenie niepewności:
- poszczególnych podstawowych wielkości składowych,
- wielkości obliczanych ze wzorów zawierających podstawowe wielkości składowe (o okre-ślonych niepewnościach),
- wyznaczania kąta odbicia (z działającym hamulcem lub bez działającego hamulca) na pod-stawie niepewności wielkości podstawowych i obliczanych ze wzorów (wstawianych do programu do obliczenia kąta odbicia).
Ww. prace pozwoliły na zrealizowanie celów przewidzianych w zadaniu badawczym III-19 a wyniki przeprowadzonych badań umożliwiają praktyczną weryfikację teoretycznego, matematycz-nego, modelu opisującego mechanikę niebezpiecznego zjawiska odbicia, który był inspiracją do podjęcia badań w ramach niniejszej pracy.

Wytyczne ochrony przed urazami przy użytkowaniu przenośnych pilarek z piłą łańcuchową do drewna (zadanie 03.8.22)

Kierownik zadania: mgr inż. Andrzej Dąbrowski

Na podstawie danych statystycznych krajowych i zagranicznych, przeanalizowano wypadki powstałe podczas użytkowania przenośnych pilarek z piłą łańcuchową do drewna. Analiza objęła wypadki: powodowane bezpośrednio przenośnymi pilarkami łańcuchowymi do drewna oraz związane z innymi czynnikami występującymi podczas pracy tymi maszynami. Stwierdzono, że najwięcej wypadków w pierwszej grupie powodowanych jest przez piłę łańcuchową chociaż występują także wypadki powodowane przez czynniki elektryczne i termiczne związane z pilarką. W drugiej grupie przyczynami wypadków są między innymi: praca na wysokości, obalane drzewa, sprężynujące gałęzie lub pnie drzew, spadające gałęzie drzew, napowietrzne linie wysokiego napięcia oraz warunki środowiska pracy (oblodzony i mokry grunt, wiatr, opady atmosferyczne, niska temperatura powietrza).
Ustalono związki pomiędzy, zidentyfikowanymi i przeanalizowanymi przyczynami wypadków, a urazami odnoszonymi przez operatorów pilarek. Związki te przedstawiono, graficznie, w formie blokowej, w postaci typowych sekwencji zdarzeń prowadzących do wypadków podczas pracy tymi maszynami.
Poprzez użycie odpowiedniej kolorystyki w schematach, zwrócono szczególną uwagę na: działania operatorów lub innych osób niezgodne z zasadami bezpieczeństwa pracy tymi maszynami, zdarzenia mogące wystąpić niezależnie od podjętych przez nich działań zapobiegawczych, skutki wypadków. Uwzględniono także zdarzenia odbicia pilarki.
Ww. sekwencje zdarzeń, wiedza autorów z zakresu bezpieczeństwa konstrukcji i użytkowania tych maszyn, a także wyniki wymiany doświadczeń z przedstawicielami przodujących producentów posłużyły do opracowania wytycznych dotyczących bezpieczeństwa pracy pilarkami. Obejmują one wszystkie rodzaje prac (ścinanie drzew i krzewów, prace na drzewach, obcinanie i okrzesywanie gałęzi obalonych drzew, przecinanie obalonych drzew, inne prace) wykonywanych tymi maszynami. W wytycznych uwzględniono zapobieganie wypadkom: powodowanym bezpośrednio kontaktem z piłą łańcuchową (w tym osobno omówiono zapobieganie zjawisku odbicia pilarki) oraz związanym z innymi czynnikami i przyczynami występującymi podczas pracy pilarkami.
Opracowano także wytyczne bezpieczeństwa użytkowania pilarek, ze względu na hałas i drgania obejmujące działania z zakresu profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej.

Badanie zagrożenia spowodowanego rozpadem lub oderwaniem się fragmentów wirującego narzędzia do obróbki drewna (zadanie 03.8.23)

Kierownik zadania: mgr inż. Andrzej Dąbrowski

W ramach niniejszego zadania badawczego zidentyfikowano przyczyny powstawania zjawiska oderwania się (odbicia) narzędzia pilarki łańcuchowej (piły łańcuchowej) od obrabianego drzewa / drewna, obejmujące:
- konstrukcję poszczególnych zespołów i urządzeń ochronnych,
- postępowanie operatorów tych maszyn.
Przeprowadzono analizę wymagań normatywnych w celu ustalenia zakresu badań pilarek na przewidzianym do budowy stanowisku.
Następnie opracowano założenia do budowy stanowiska umożliwiającego:
- sprawdzenie podstawowych parametrów przenośnych pilarek łańcuchowych charakteryzujących odbicie pilarki (kąt odchylenia prowadnicy piły łańcuchowej w momencie jej oderwania się od obrabianego drzewa / drewna oraz maksymalny kąt odchylenia prowadnicy piły łańcuchowej, przy którym nastąpi zatrzymanie ruchu piły łańcuchowej),
- symulację dla celów badawczych zachowań i sposobów postępowania użytkownika mających wpływ na powstawanie zagrożeń powodowanych odbiciem (oderwaniem się) piły łańcuchowej.
Przedstawiono propozycje rozwiązań konstrukcyjnych całego stanowiska i poszczególnych jego modułów oraz wstępną wersję programu do obliczeń podstawowych parametrów związanych ze zjawiskiem odbicia (oderwania się) piły łańcuchowej pilarki. Następnie stanowisko zaprojektowano i zbudowano.
Parametry związane ze zjawiskiem odbicia obliczane są przez program, na podstawie wykonywanych na zbudowanym stanowisku, pomiarów i badań: energii ruchu obrotowego i poziomego pilarki, współrzędnych i momentu bezwładności w odniesieniu do środka ciężkości maszyny oraz czasu i siły uruchamiania jej hamulca ręcznego.
Symulacja sposobów postępowania użytkownika podczas pracy przenośną pilarką łańcuchową realizowana jest poprzez zmiany parametrów pracy tą maszyną tj.: prędkości obrotowej silnika, siły docisku na uchwyty pilarki, napięcia piły łańcuchowej, położenia piły łańcuchowej w stosunku do przecinanego drewna.
Opracowano także projekty procedur do badania ww. parametrów charakteryzujących odbicie pilarki. Procedury te zostały zweryfikowane poprzez przeprowadzenie badań na ww. stanowisku.

Opracowanie materiałów informacyjnych w zakresie dobrych praktyk w celu ograniczania ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w rolnictwie. (zadanie 06.17)

Kierownik zadania: mgr inż. Mariusz Dąbrowski

Pomimo systematycznych działań edukacyjnych podejmowanych przez różne instytucje, wypadkowość na polskiej wsi jest nadal bardzo duża (w 2006 roku do KRUS zgłoszono 32564 wydarzenia wypadkowe). Wskazane są więc dalsze działania uświadamiające rolnikom zagrożenia i promujące dobre praktyki bhp w gospodarstwach rolnych.
Celem zadania było opracowanie materiałów informacyjnych w zakresie dobrych praktyk w celu ograniczenia ryzyka zawodowego w rolnictwie.
W ramach zadania przeanalizowano aktualną sytuację w polskim rolnictwie z uwzględnieniem przepisów i norm prawnych oraz dokonano przeglądu zidentyfikowanych materiałów informacyjnych nt. dobrych praktyk, wydanych w postaci drukowanej i na dyskietkach CD oraz DVD, a także dostępnych w internecie pod względem możliwości ich zadaptowania dla potrzeb realizowanych projektów materiałów informacyjnych. Na tej podstawie opracowano koncepcję materiałów informacyjnych, w której określono ich rodzaj oraz sprecyzowano kryteria, jakim powinny odpowiadać informacje nt. dobrych praktyk BHP.
Z myślą o opracowaniu i przyszłej dystrybucji materiałów informacyjnych, nawiązano współpracę z Biurem Prewencji, Rehabilitacji i Orzecznictwa KRUS. W wyniku tej współpracy opracowano projekty ośmiu broszur zawierających wybrane informacje na temat dobrych praktyk BHP:
 w chowie bydła;
 w chowie i hodowli trzody chlewnej;
 w chowie i hodowli koni;
 w chowie i hodowli drobiu;
 przy uprawie i nawożeniu gleby;
 przy siewie, uprawach i zbiorze zbóż;
 przy sadzeniu, uprawie i zbiorze roślin okopowych;
 przy pielęgnacji i ochronie roślin.
Projekty broszur informacyjnych zawierają dobre praktyki uwzględniające stosowane przy pracach materiały, wyposażenie, sprzęt i środki ochrony indywidualnej, a w przypadku broszur dotyczących dobrych praktyk bhp w chowie i hodowli zwierząt gospodarskich, również potrzeby i zwyczaje tych zwierząt, ich cykl rozrodczy oraz sposób odbierania i reagowania na bodźce.  W projektach broszur zamieszczono także odpowiednie dane wypadkowe z opisem charakterystycznych zdarzeń wypadkowych oraz podano główne zalecenia i przykłady możliwych działań profilaktycznych.
Przygotowano także projekty dwóch poradników dotyczących:
 dobrych praktyk bhp w zakresie upraw w rolnictwie; oraz
 dobrych praktyk bhp w chowie i hodowli zwierząt gospodarskich,
a także projekty dwóch list do kontroli stanu bhp:
 przy uprawach rolnych; oraz
 przy obsłudze zwierząt gospodarskich.  
Ilustrowane rysunkami oraz licznymi fotografiami przedstawiającymi dobre praktyki w rolnictwie, projekty materiałów informacyjnych przygotowano do wydania w wersji drukowanej i przekazano w celu udostępnienia na stronie internetowej CIOP-PIB.
Wyniki zadania:
 zaprezentowano na panelu ekspertów pn. „Bezpieczeństwo zasobów gospodarstwa wiejskiego” odbywającym się 25 kwietnia 2007 roku  w Krakowie,  w ramach Dorocznego Ogólnopolskiego Seminarium dla Kierowników Działów Rozwoju Obszarów Wiejskich pt. „Bezpieczeństwo życia i pracy na obszarach wiejskich”;
 przedstawiono w artykule pt. „Listy kontrolne do analizy stanu bezpieczeństwa w indywidualnych gospodarstwach wiejskich” przekazanym do redakcji miesięcznika „Bezpieczeństwo pracy”.

Opracowanie i wdrożenie procedur badania oraz kryteriów oceny zgodności maszyn szczególnie niebezpiecznych do ścinania i obróbki drewna ujednoliconych z dyrektywami i normami europejskimi. (zadanie 4.2)

Kierownik zadania: mgr inż. Mariusz Dąbrowski

Na podstawie przeprowadzonej w wielu państwach europejskich analizy danych statystycznych o wypadkach podczas pracy wykazano, że podczas obsługi niektórych rodzajów obrabiarek do drewna, a także przenośnych pilarek łańcuchowych, występuje zwiększony poziom ryzyka. Poziom ten można zmniejszyć, między innymi sposobami technicznymi - przez uwzględnienie rezultatów oceny ryzyka w procesie konstruowania tych maszyn.
Stwierdzenie to uwzględniono w treści dyrektyw europejskich, a zwłaszcza, w tzw. dyrektywie maszynowej, stanowiącej w Unii Europejskiej podstawowy dokument prawny, dotyczący wymagań bezpieczeństwa, jakie powinny być spełnione przez wszystkie współcześnie produkowane maszyny.
W załączniku IV tej dyrektywy są wymienione maszyny szczególnie niebezpieczne,   w stosunku do których obowiązują określone procedury oceny zgodności, wymagające udziału podczas ich badań notyfikowanej jednostki certyfikującej. W grupie tej znalazło się wiele rodzajów maszyn do ścinki i obróbki drewna.
W związku z perspektywą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, oprócz harmonizacji przepisów prawnych, zachodzi również konieczność przystosowania technicznego polskich jednostek certyfikujących do badania i oceny zgodności maszyn szczególnie niebezpiecznych.  O ile pierwsze z tych zadań jest już w dużej mierze spełnione, to drugie wymaga przekształcenia wybranych jednostek (np. dotychczasowych polskich jednostek certyfikujących te maszyny na znak bezpieczeństwa "B") w jednostki notyfikowane w Unii Europejskiej, a także  dostosowania metod badania, oceny oraz sposobu sporządzania raportów do standardów stosowanych przez europejskie jednostki notyfikowane.
W tym celu, podczas realizacji pierwszego etapu zadania, określono dokumenty prawne i normy bezpieczeństwa stosowane w krajach UE do potrzeb certyfikacji poszczególnych rodzajów maszyn szczególnie niebezpiecznych do ścinania i obróbki drewna, a następnie przeanalizowano sposoby przedstawiania wyników badań typu, prowadzonych przez jednostki notyfikowane w UE i sformułowano charakterystyczne, wspólne cechy tych raportów.
W odniesieniu do poszczególnych rodzajów omawianych maszyn zidentyfikowano      i przedstawiono w opracowanych tablicach pełen zakres cech bezpieczeństwa oraz odpowiadających im wymagań i procedur badawczych.
Dokonano przeglądu procedur badawczych Instytutu i zaproponowano w nich wiele zmian, dotyczących zwłaszcza nowelizacji 7 istniejących procedur,  a także wprowadzenia 9 nowych procedur, których projekty opracowano i dołączono do sprawozdania.
Na podstawie uzyskanych wyników:
- opracowano wstępne projekty list kontrolnych badania i oceny cech bezpieczeństwa maszyn, zgodne ze stosowanymi przez europejskie jednostki notyfikowane
- zbudowano modele nowych stanowisk badawczych, umożliwiające: określanie równowagi pilarek łańcuchowych przenośnych, badanie odporności na wysoką temperaturę zewnętrznych części, badanie stateczności obrabiarek do drewna oraz wzorcowanie młota sprężynowego (do badań udarowych części przenośnych maszyn z napędem elektrycznym do obróbki i ścinki drewna)
- uzupełniono częściowo wyposażenie pomiarowo-badawcze, umożliwiające badanie sztywności zamocowania klina rozszczepiającego.
Opracowane w wyniku realizacji zadania projekty list kontrolnych i stanowiska badawcze będą stanowiły skuteczne narzędzie kształtowania bezpieczniejszych warunków pracy, umożliwiając eliminowanie maszyn, które nie spełniają wymagań bezpieczeństwa.

Opracowanie programów i materiałów edukacyjnych wspomagających minimalizację ryzyka wypadkowego w wybranych niebezpiecznych procesach pracy (zadanie 8.6)

Kierownik zadania: mgr inż. Stanisław Kowalewski

Podstawowym celem zadania jest zminimalizowanie strat wynikających z wydarzeń wypadkowych w wybranych, najbardziej niebezpiecznych procesach pracy.
W 1. etapie pracy przeprowadzono analizę procesów pracy i wybrano te, dla których opracowanie materiałów edukacyjnych jest najbardziej konieczne i pilne. Stwierdzono, że w pierwszej kolejności należy opracować programy i materiały edukacyjne na rzecz szkolenia ludzi kształtujących bezpieczeństwo pracy w transporcie wewnętrznym, gdzie najbardziej niebezpiecznymi procesami pracy są: transport ręczny, prace przy przenośnikach, obsługa wózków transportowych.
W ramach realizacji 2. etapu zadania zebrano i opracowano zasady oraz środki ograniczania ryzyka dla ww. procesów i środków pracy. Aby skutecznie zarządzać bezpieczeń-stwem pracy, należy stosować różne środki, kompleksowo obejmujące realne środowisko pracy. Są one związane z obiektami technicznymi, otaczającym środowiskiem, ludźmi i organizacją układającą stosunki pomiędzy nimi. Dlatego określono wymagania dotyczące środków ograniczania ryzyka wypadkowego, pokrywające cały obszar warunków i środowi-ska pracy związanego z transportem wewnątrzzakładowym. Są to środki:
- techniczne, oparte na triadzie bezpieczeństwa, którą w zhierarchizowany sposób tworzą: zapewnienie bezpieczeństwa przez konstrukcję, bezpieczeństwo przez zastosowanie środków bezpieczeństwa oraz zasady informowania i ostrzegania
- proceduralne, związane z organizacją i zarządzaniem bezpieczeństwem  
- zachowaniowe, dotyczące szeroko pojętej kultury pracy związanej z człowiekiem (wymagania dotyczące wiedzy, umiejętności, kondycji zdrowotnej itd.).
Przy formułowaniu wymagań oparto się na ogólnej, europejskiej zasadzie kształtowania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku pracy, polegającej na tym, że wszyscy, którzy uczestniczą w procesie pracy, tworzą bezpieczeństwo i za nie odpowiadają. We Wspólnocie Europejskiej koncepcja ta jest zawarta w dyrektywie ramowej 89/391/EWG oraz w dyrektywach UE dotyczących budowy maszyn nowych 98/37/WE i użytkowania  maszyn i innych urządzeń technicznych 89/655/EWG (łącznie z dyrektywami 95/63/WE i 2003/45/WE) oraz transportu ręcznego 90/269/EWG. W pracy dokonano przeglądu i analizy norm i przepisów oraz wybrano i zestawiono te, które będą użyteczne przy opracowywaniu programów     i materiałów edukacyjnych, dotyczących transportu wewnątrzzakładowego.
Rezultaty prac wykonanych w 2. etapie zadania zostaną wykorzystane do opracowania planowanych materiałów edukacyjnych (3. etap zadania), przeznaczonych do szkolenia osób kształtujących warunki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w transporcie wewnętrznym. Będą to materiały opracowane zgodnie ze standardami wyznaczonymi przez Centrum Edukacyjne CIOP-PIB, zawierające materiał źródłowy, poradniki dla wykładowcy i słuchacza oraz wspierające materiały multimedialne.