|
 |
Badanie pylistości nanomateriałów metodą bębna obrotowego
Piotr Sobiech s. 7
W ostatnich latach jest obserwowany dynamiczny rozwój nanotechnologii w bardzo wielu dziedzinach przemysłu. Z tego względu, coraz istotniejsze stają się badania mające na celu prognozowanie narażenia na nanomateriały podczas procesu ich wytwarzania i wykorzystywania. Jednym z parametrów wpływającym m.in. na narażenie inhalacyjne na nanomateriały (w postaci proszków) jest ich pylistość. Dotychczas opracowano wiele metod badania pylistości materiałów. W większości tych metod do badania pylistości materiałów zastosowano metodę grawimetryczną. Metoda ta jest jednak metodą niewystarczającą podczas charakteryzowania pyłu uwalnianego z nanomateriałów. Pylistość jest bowiem parametrem, który jest uzależniony nie tylko od właściwości badanego materiału, lecz także od metody, jaką została ona określona, dlatego istnieje potrzeba opracowania znormalizowanego podejścia do zagadnienia badania pylistości nanomateriałów. Prace nad opracowaniem znormalizowanego podejścia do zagadnienia badania pylistości nanomateriałów są obecnie prowadzone w ramach współpracy międzynarodowej na zlecenie Komisji Europejskiej.
W artykule omówiono zagadnienia związane z badaniem pylistości materiałów, przedstawiono działania prowadzone nad przystosowaniem już istniejących metod badawczych do charakteryzowania pyłu uwalnianego z nanomateriałów oraz działania związane z opracowywaniem nowych metod badania pylistości nanomateriałów.
W artykule opisano metodę małego bębna obrotowego do badania pylistości nanomateriałów. Metoda polega na generowaniu aerozolu w ściśle określonych warunkach podczas ruchu obrotowego bębna. Uwolniony podczas procesu pył jest analizowany grawimetrycznie oraz metodami matematycznymi.
|
Cyklofosfamid. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Jan Gromiec s. 17
Cyklofosfamid ma postać białego, drobnego, bezwonnego proszku (monohydrat), który pozbawiony wody krystalizacyjnej ma postać oleistej, półpłynnej substancji ciemniejącej pod wpływem światła.
Cyklofosfamid działa cytostatycznie i immu-nosupresyjnie. Stosowany jest w leczeniu: ziarnicy złośliwej, chłoniaków złośliwych, szpiczaka mnogiego, przewlekłej białaczki limfatycznej, raka jajnika, nieoperacyjnego raka sutka oraz nabłoniaka oskrzeli. Jako środek immunosupresyjny cyklofosfamid jest stosowany w leczeniu: zespołu nerczycowego, liszaja rumieniowatego, reumatoidalnego zapalenia stawów, niedokrwistości immunohemolitycznych oraz podczas transplantacji nerek i szpiku. Lek podaje się doustnie w postaci tabletek lub drażetek oraz pozajelitowo po rozpuszczeniu substancji ex tempore w wodzie do wstrzykiwań. Stosuje się go również do perfuzji narządów, w których rozwija się nowotwór. Stosowany jest zarówno pojedynczo, jak i (najczęściej) w połą-czeniu z innymi lekami przeciwnowotworowymi.
Podczas produkcji cyklofosfamidu głównymi drogami narażenia zawodowego są układ oddechowy i skóra. Skóra jest główną drogą narażenia personelu medycznego na cyklofosfamid, dlatego większość danych o poziomach narażenia w szpitalach dotyczy stężeń związku na powierzchni stołów, na których są przygotowywane preparaty dla pacjentów, a także obserwowanych stężeń cyklofosfamidu na skórze i w moczu personelu.
Brak jest danych na temat zawodowego narażenia podczas produkcji cyklofosfamidu w Polsce. Nie ma informacji o tym, że cyklofosfamid jest w Polsce produkowany. Zgodnie z danymi, nadesłanymi przez zakłady pracy do Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje Chemiczne, ich Mieszaniny, Czynniki lub Procesy technologiczne o Działaniu Rakotwórczym w Łodzi, na cyklofosfamid było narażo-nych zawodowo w Polsce 1476 osób w 2001 r. Według raportu Krajowego Konsultanta w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego w 2010 r. (dane niepełne, obejmujące jedynie 12 województw) liczba pielęgniarek w placówkach onkologicznych wynosiła łącznie 5077.
Wartość LD50 po podaniu per os cyklofosfamidu szczurom wynosi 180 mg/kg mc., a w przypadku myszy 137 mg/kg mc. Leukopenia była głównym skutkiem działania cyklofosfamidu na układ krwiotwórczy u: myszy, szczurów i psów. Stwierdzono również zahamowanie czynności szpiku kostnego i spadek liczby płytek krwi. Związek u: myszy, szczurów i psów, powodował: martwicę pęcherza oraz nabłonka kanalików i miedniczek nerkowych, a umiarkowane uszkodzenia obserwowano również w wątrobie. Dane dotyczące działania toksycznego cyklofosfamidu na ludzi pochodzą od pacjentów leczonych tym związkiem. Cyklofosfamid u ludzi w warunkach narażenia ostrego powodował: uszkodzenie szpiku kostnego, krwotoczne zapalenie pęcherza, a także kardiomiopatię. Kardiotoksyczność wywoływana przez cyklofosfamid objawia się w szerokim zakresie – od małych zmian w ciśnieniu krwi, przez zmiany w EKG i niemiarowość do wtórnej kardiomiopatii ze zmniejszoną frakcją wy-rzutową lewej komory (LVEF) i niewydolnością serca, zakończoną śmiercią, w bardzo rzadkich przypadkach.
Najczęstszym skutkiem ubocznym terapii cyklofosfamidem chorób autoimmunologicznych (np. układowego tocznia rumieniowatego, artretyzmu reumatoidalnego, ziarniniaka Wegenera, chłoniaków nieziarniczych) jest działanie toksyczne na pęcherz moczowy. Zapadalność pacjentów na krwotoczne zapalenie pęcherza jest rzędu 12 ÷ 41% i skutek ten występował u pacjentów, którzy otrzymywali ponad 100 g leku doustnie w ciągu ponad 30 miesięcy. Za toksyczne działanie cyklofosfamidu na pęcherz jest odpowiedzialna akroleina, będąca jego metabolitem, natomiast przy dożylnym podawaniu leku zapalenie pęcherza jest niezwykle rzadkie. Innymi objawami stwierdzanymi u pacjentów otrzymujących cyklofosfamid były: retencja sodu i wody, zwłóknienie płuc, zabu-rzenia widzenia, pigmentacja paznokci, jednakże jego rola w tych przypadkach nie została wyjaśniona.
Genotoksyczność cyklofosfamidu potwierdzono w wielu badaniach, prowadzonych w wa-runkach in vivo oraz in vitro na hodowlanych modelach zwierzęcych. Przeprowadzono znaczną liczbę badań właściwości cytogenetycznych cyklofosfamidu na: traszkach, gryzoniach, psach i naczelnych, uzyskując niezmiennie dodatnie wyniki. W wielu doniesieniach opisano tworzenie adduktów DNA u ludzi pod wpływem działania cyklofosfamidu. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) uznała, że są wystarczające dowody na działanie rakotwórcze cyklofosfamidu na ludzi. Cyklofosfamid wywołuje u ludzi raka pęcherza i ostrą białaczkę szpikową. Uznano również, że są wystarczające dowody działania rakotwórczego tego związku na zwierzęta doświadczalne i sklasyfikowano cyklofosfamid jako związek rakotwórczy dla ludzi (Grupa 1.).
W Unii Europejskiej cyklofosfamid został zaklasyfikowany jako substancja rakotwórcza kategorii 1.A i mutagenna kategorii 2.B.
Cyklofosfamid wpływa na rozrodczość u ludzi zarówno w okresie leczenia, jak i przez krótki czas po jego zakończeniu. Związek ten powoduje u ludzi zaburzenia płodności i zaburzenia miesiączkowania. Cyklofosfamid jest teratogenny dla wielu gatunków zwierząt, m.in. dla: szczurów, myszy, królików i naczelnych. Jest odpowiedzialny za: zniekształcenia i deformacje w układzie kostnym, tkankach miękkich oraz zwiększoną liczbę resorpcji, a rodzaj i częstość deformacji są ściśle zależne od czasu i wielkości dawki. Cyklofosfamid działa szkodliwe na zarodki i prowadzi do poronień. Narażenie na cyklofosfamid w pierwszym trymestrze ciąży może powodować takie liczne wady rozwojowe płodu, jak: uszkodzenia kośćca i podniebienia oraz zniekształcenia kończyn.
Cyklofosfamid wchłania się: drogą inhalacyjną, z przewodu pokarmowego, z jamy otrzewnej i przez skórę. W przypadku narażenia zawodowego personelu medycznego skóra uważana jest za główną drogę wchłaniania.
Zarówno w Polsce, jak i w innych państwach nie ustalono dotychczas wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) cyklofosfamidu w powietrzu na stanowiskach pracy ani wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) dla narażenia zawodowego.
Za podstawę do wyprowadzenia wartości NDS przyjęto działanie rakotwórcze cyklofosfamidu na zwierzęta. Wykorzystano współczynnik nachylenia krzywej dawka-odpowiedź na poziomie 0,57 mg/kg mc./dzień dla nowotworów pęcherza obliczony na podstawie wyników całożyciowego narażenia szczurów na cyklofosfamid drogą pokarmową. Średnia dawka całożyciowa dla ryzyka 10-4 wynosi 1,754 ∙ 10-4 mg/kg mc./dzień, co w warunkach narażenia zawodowego odpowiada stężeniu w powietrzu 0,01 mg/m³ i taką wartość postanowiono zaproponować jako wartość NDS. Wartość NDS cyklofosfamidu w obliczonej wysokości powinna chronić pracowników również przed białaczką i działaniem na rozrodczość. Zaproponowano również przyjęcie wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym(DSB) w wysokości 1 μg cyklofosfamidu w całodobowej zbiórce moczu. Brak jest podstaw merytorycznych do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh).
Zaproponowano dla cyklofosfamidu zastosowanie następującego oznakowania: Carc. 1A – substancja rakotwórcza kategorii 1.A, „skóra” – wchłanianie substancji przez skórę może być podobnie istotne, jak przy narażeniu drogą oddechową oraz oznakowanie literami „Ft” – substancja działająca szkodliwie na płód.
|
Metotreksat – frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Małgorzata Kupczewska-Dobecka s. 73
Metotreksat (MTX) jest strukturalnym analogiem kwasu foliowego. Związek jest w temperaturze pokojowej ciałem stałym występującym w formie jasnożółtopomarańczowego krystalicznego proszku o lekkim zapachu, charakte-rystycznym dla związków aromatycznych. Metotreksat jest stosowany jako lek cytostatyczny podawany w infuzjach lub doustnie, należący do antagonistów kwasu foliowego.
O zawodowym narażeniu na cytostatyki można mówić na dwóch etapach ich zastosowania, tj. podczas procesów wytwarzania chemioterapetyków oraz podczas ich stosowania w codziennej praktyce leczniczej oddziałów szpitalnych, przede wszystkim tych, na których leczeni są pacjenci chorujący na choroby nowotworowe. W Polsce metotreksat nie jest produkowany i obecnie brak jest danych o liczbie osób narażonych na jego działanie w placówkach służby zdrowia, ponieważ nie zostały ustalone wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tej substancji w środowisku pracy. W NIOSH w 2004 r. oszacowano, że liczba osób narażonych zawodowo w USA na cytostatyki i inne leki niebezpieczne przekracza 5 mln.
Główne skutki działania metotreksatu po podaniu: dożołądkowym, domięśniowym lub dożylnym, obejmują: zahamowanie czynności szpiku kostnego, działanie hepatotoksyczne oraz zaburzenia płodności. W warunkach narażenia inhalacyjnego metotreksat może podrażniać oczy i błony śluzowe nosa. Substancja została zaklasyfikowana jako drażniąca na skórę i oczy kategorii 2. Kontakt ze skórą uznano za najważniejszy czynnik ryzyka dla personelu medycznego narażonego na cytostatyki. Najczęściej zgłaszane objawy skórne dotyczyły kontaktu z rozlanym roztworem zawierającym metotreksat lub wysypanym z opakowania produktem, w czasie jego usuwania oraz kontaktu z ekskrementami pacjentów poddawanych chemioterapii.
U pracowników, zatrudnionych w zakładzie produkującym metotreksat, związek powodował uszkodzenia genetyczne kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) w testach: mikrojądrowym, kometowym i mutacji genowych hprt. Uszkodzenia chromosomów stwierdzono w szpiku kostnym pacjentów leczonych metotreksatem. Genotoksyczność wywoływaną przez metotreksat potwierdzono na podstawie wyników badań na zwierzętach.
Na podstawie dostępnych danych w Międzynarodowej Agencji ds. Badań nad Rakiem (IARC) stwierdzono, że brak jest dowodów na działanie rakotwórcze metotreksatu u ludzi i zwierząt (grupa 3.). W grupie chorych leczonych metotreksatem nie uzyskano jednoznacznych dowodów potwierdzających zwiększone ryzyko nowotworów. Metotreksat nie wykazywał działania rakotwórczego w przewlekłych badaniach na zwierzętach po podaniu: dożołądkowym, dootrzewnowym oraz dożylnym.
Metotreksat wpływa na rozrodczość u ludzi zarówno w okresie leczenia, jak i przez krótki czas po jego zakończeniu. Obecnie rekomenduje się zharmonizowaną klasyfikację metotreksatu pod kątem szkodliwego działania na rozrodczość i ze względu na funkcje rozrodcze oraz płodność do kategorii 2., tj. substancji, co do których podejrzewa się, że działają szkodliwie na rozrodczość ludzi i ze względu na rozwój potomstwa do kategorii 1.A, tj. substancji działających szkodliwie na rozrodczość ludzi.
Podstawą ustalenia wartości NDS dla metotreksatu były następujące dane:
1. Metotreksat wykazuje bezprogowe dzia-łanie genotoksyczne, które może wystąpić na każdym poziomie narażenia. Na podstawie danych u ludzi ustalenie za-leżności dawka-odpowiedź nie jest możliwe, jak również nie jest to możliwe przez ekstrapolację wyników z badań na zwierzętach.
2. Producenci metotreksatu ustalili dopuszczalne poziomy narażenia zawodowego na poziomie 0,0003 ÷ 0,0025 mg/m³.
3. Na podstawie przedstawionych klasyfikacji (IPCS, NIOSH, ASHP, IACP) metotreksat powinien mieć wartość dopuszczalnego narażenia zawodowego na poziomie 0,01 mg/m³. Wartość tę przyjęto za podstawę do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) i zastosowano arbitralnie współ-czynnik niepewności równy 10, uwzględniając skutki odległe, wynikające z działania metotreksatu, tj. działanie genotoksyczne i szkodliwe działanie na rozrodczość u ludzi, zarówno na płodność, jak i rozwój potomstwa.
Zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla frakcji wdychalnej metotreksatu na poziomie 0,001 mg/m3. Ustalenie wartości dopuszczalnej w środowisku pracy dla metotreksatu nałoży na pracodawców obowiązek monitorowania stężenia tego cytostatyku w środowisku pracy i pozwoli na ocenę rzeczywistego narażenia personelu medycznego na tę substancję. Nie ma podstaw merytorycznych do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) metotreksatu. Należy zastosować także oznakowanie „skóra”, ponieważ wchłanianie substancji przez skórę może być podobnie istotne, jak przy narażeniu drogą oddechową, a także oznakowanie literami „Ft” – substancja działająca szkodliwie na płód.
|
Tiuram. Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
Elżbieta Dobrzyńska, Agnieszka Woźnica s. 119
Wstęp
Tiuram jest bezbarwną substancją: stałą, palną i nielotną o charakterystycznym zapachu, nierozpuszczalną w wodzie. Substancja znalazła zastosowanie w Polsce przede wszystkim w rolnictwie jako substancja aktywna chemicznych środków ochrony roślin (głównie fungicydów) oraz w przemyśle chemicznym jako, tzw. przyspieszacz procesów wulkanizacji w produkcji gumy. Tiuram jest stosowany również w medycynie i kosmetologii, jako filtr przeciwsłoneczny i środek przeciwgrzybiczny. Mechanizm toksycznego działania tiuramu jest wielokierunkowy. Głównymi objawami zatrucia substancją są: bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenia rytmu serca oraz trudności w oddychaniu. Często w następstwie zatrucia ostrego rozwija się: zapalenie spojówek, zapalenie oskrzeli, pokrzywka i wypryski skórne.
Cel pracy
Celem pracy było opracowanie i walidacja czułej metody oznaczania stężeń tiuramu w środowisku pracy w zakresie 1/10 ÷ 2 NDS zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie europejskiej PN-EN-482.
Metody
Badania wykonano techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) przy zastosowaniu chromatografu cieczowego firmy Agilent Technologies z detektorem diodowym (DAD) i automatycznym podajnikiem próbek. W badaniu stosowano kolumnę Ultra C18 o wymiarach: 250 x 4,6 mm o dp = 5 μm, z przedkolumną o wymiarach: 10 x 4,0 mm.
Wyniki
Metoda polega na: przepuszczeniu badanego powietrza przez filtr polipropy-lenowy, wymyciu osadzonego na filtrze tiuramu acetonitrylem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu. Na podstawie wyników badań ustalono warunki oznaczania tiuramu w powietrzu na stanowiskach pracy w zakresie stężeń 0,05 ÷ 1 mg/m³ metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem diodo-wym. Walidację metody przeprowadzono zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie europejskiej PN-EN 482:2012. Uzyskano następujące dane walidacyjne:
− zakres pomiarowy: 3,6 - 72 µg/ml (0,05 - 1 mg/m³ dla próbki powietrza 360 l)
− granica wykrywalności, LOD: 1,29 ng/ml
− granica oznaczalności, LOQ: 86 ng/ml
− całkowita precyzja badania: 5,19 %
− względna niepewność całkowita: 11,38 %.
Współczynnik korelacji R charakteryzujący liniowość krzywej wzorcowej dla tiuramu wynosi 0,9999.
Wnioski
Metoda analityczna umożliwia selektywne oznaczenie tiuramu w powietrzu na stanowiskach pracy w zakresie stężenia równego 0,05 mg/m³ (1/10 wartości NDS), w obecności takich substancji, jak: anilina, buta-1,3-dien i styren. Metoda charakteryzuje się dobrą precyzją i dokładnością, spełnia wymagania zawarte w normie europejskiej PN-EN 482 dla procedur dotyczących oznaczania czynników chemicznych.
Opracowaną metodę oznaczania tiuramu zapisano w postaci procedury analitycznej, którą zamieszczono w Załączniku.
|
Sprawozdanie z działalności Międzyresortowej Komisji do spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwyc dla Zdrowia w Środowisku Pracy w 2014 r.
Jolanta Skowroń s. 131
Międzyresortowa Komisja do spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy w 2014 r. spotykała się 3 razy. Na posiedzeniach rozpatrywano: 11 dokumentacji wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego, uzasadnienia propozycji nowelizacji wartości NDN dla pól elektromagnetycznych w kontekście wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/35/UE oraz stanowisko Grupy Ekspertów ds. Hałasu w sprawie wyników badań i procedury pomiarowej w zakresie hałasu niskoczęstotliwościowego i ultradźwiękowego.
Międzyresortowa Komisja przyjęła i przedłożyła ministrowi właściwemu do spraw pracy 3 wnioski w następującym zakresie:
– wprowadzenia do wykazu wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicz-nych czynników szkodliwych dla zdrowia 6 nowych następujących substancji: eter tert-butylowo-etylowy, metotreksat, butano-2,3-dion, propano-1,3-sulton, cyklofosfamid, 2-nitropropan
– wprowadzenia zmian w wykazie wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicz-nych czynników szkodliwych dla zdrowia dla 4 substancji chemicznych: akrylamidu, chloro(fenylo)metanu, hydrazyny, 2-metylopentano-2,4-diolu
– dodania do wykazu wartości NDS w załączniku nr 1 w części A. kolumny „Uwagi” oraz zapisu „skóra” dotyczącego uwzględnienia informacji o tym, że niektóre substancje mogą być w znacznym stopniu wchłaniane przez skórę.
Międzyresortowa Komisja ds. NDS i NDN przyjęła dokumentację dla pól i promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu 0 Hz ÷ 300 GHz w kontekście wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/35/UE z dnia 26.06.2013 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na zagrożenia spowodowane czynnikami fizycznymi (polami elektromagnetycznymi), (dwudziesta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG) i uchylająca dyrektywę 2004/40/WE (Dz. Urz. UE L 179 z dnia 29.06.2013, 1-21) oraz przekazała ją do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w celu podjęcia dalszych prac legislacyjnych.
Międzyresortowa Komisja ds. NDS i NDN na podstawie wyników badań epidemiologicznych przyjęła stanowisko, że hałas ultradźwiękowy jest bardziej szkodliwy niż hałas niskoczęstotliwościowy, nie ma więc potrzeby ustalenia odrębnych wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń dla hałasu infra-dźwiękowego i niskoczęstotliwościowego. Komisja przyjęła także procedurę pomiarową dotyczącą hałasu ultradźwiękowego, uwzględniającą niepewność pomiarów oraz czynników wpływających na wynik pomiaru.
W 2014 r. ukazały się 4 zeszyty kwartalnika Komisji „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”. W zeszytach opublikowano 14 metod oznaczania stężeń substancji chemicznych w powietrzu środowiska pracy, 9 dokumentacji dopuszczalnych wartości NDS oraz 2 artykuły problemowe. Przygotowano także materiały do IX wydania wydawnictwa Komisji „Czynniki szkodliwe w środowisku pracy – wartości dopuszczalne”.
W 2015 r. są planowane 3 posiedzenia Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN, na których będą dyskutowane i ustalane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla około 10 substancji. W Komisji oraz zespołach Komisji będą kontynuowane prace nad dostosowaniem polskiego wykazu wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń substancji chemicznych do projektu dyrektywy ustalającej 4. wykaz wskaźnikowych dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego, a także prace nad propozycjami wartości wiążących oraz pracami prowadzonymi w SCOEL.
|
|
|
