Logo CIOP CIOPMapa serwisu English version
CIOPWsteczPoziom wyżejCIOP
.. | Zagrożenia życia i zdrowia | System prawnej ochrony | Źródła ekspozycji w środowisku pracy i życia | Zasady oceny narażenia i metody badań | Profilaktyka techniczna i organizacyjna | Słowniczek | Artykuły | Książki | Literatura uzupełniająca | Wykaz norm | Wykaz rozporządzeń | Materiały szkoleniowe i prezentacje multimedialne | Narzędzia komputerowe

Profilaktyka techniczna i organizacyjna

PROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ DRGANIAMI MECHANICZNYMI

Zgodnie z §5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. 2005, nr 157, poz. 1318) obowiązkiem pracodawcy jest eliminowanie u źródła ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na drgania mechaniczne lub ograniczanie tego ryzyka do najniższego poziomu uwzględniając przy tym dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny.
Działania ukierunkowane na ograniczanie narażenia na drgania mechaniczne i związane z tym ryzyka powinny obejmować możliwe do wprowadzenia w danej sytuacji rozwiązania techniczne i/lub organizacyjne, które muszą być ściśle skorelowane z obowiązującymi wymaganiami prawnymi. (rysunek 1).


Rys.1. Powiązanie pomiędzy rozwiązaniami prawnymi oraz technicznymi i organizacyjnymi metodami zwalczania hałasu.



Skuteczne metody minimalizowania narażenia na drgania wymagają stosowania się do sprawdzonej i powszechnie przyjętej systematyki działań. Zgodnie z nią przedsięwzięte środki mające na celu ograniczenie ryzyka związanego z drganiami mechanicznymi powinny być zgodne z następującym schematem:

1. Eliminacja zagrożenia poprzez jego redukcję u źródła powstawania,
2. Stosowanie środków ograniczających drgania na drodze propagacji,
3. Stosowanie środków ochrony indywidualnej,
4. Wprowadzenie rozwiązań o charakterze organizacyjnym.

Eliminacja zagrożenia przez jego redukcję u źródła powstawania jest rozwiązaniem technicznym przynoszącym najlepsze rezultaty jednak nie zawsze możliwym do zrealizowania ze względów technicznych lub ekonomicznych.
Zmniejszenie wibroaktywności źródeł można osiągnąć ingerując w ich konstrukcję (minimalizacja luzów, poprawa wyrównoważenia elementów wirujących, eliminacja wzajemnych uderzeń współpracujących elementów i ich właściwy montaż, właściwe mocowanie maszyn do podłoża - fundamentowanie itp.). Większość działań tego typu możliwych jest zazwyczaj tylko na etapie projektowania i wytwarzania maszyny   jednak systematyczne przeglądy techniczne, wymiana i regulacja zużywających się elementów urządzenia mogą być wykonywane przez użytkownika.

W rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U. 2005, nr 259, poz. 2170) określono że:

1. W dołączonej do maszyny przenośnej trzymanej w ręku lub prowadzonej ręką instrukcji powinna być podana informacja dotycząca ważonej wartości skutecznej przyspieszenia drgań działających na kończyny górne operatora, jeżeli wartość ta określona na podstawie odpowiedniej metody badania przekroczy 2,5 m/s2. W przypadku gdy wartość ta nie przekroczy 2,5 m/s2, należy zamieścić tę informację w instrukcji. W przypadku braku odpowiedniej metody wyznaczania wartości skutecznej przyspieszenia drgań producent powinien określić, na podstawie jakich metod i w jakich warunkach wyznaczono tę wartość.

2. W przypadku maszyny przemieszczającej się instrukcja powinna zawierać zmierzoną lub obliczoną na podstawie pomiarów identycznych maszyn:

a. ważoną wartość skuteczną przyspieszenia drgań działających na kończyny górne operatora, jeżeli wartość ta przekracza 2,5 m/s2 - jeżeli wartość ta nie przekracza 2,5 m/s2, należy zamieścić tę informację w instrukcji,

b. ważoną wartość skuteczną przyspieszenia drgań działających na ciało operatora - stopy i pośladki, jeżeli wartość ta przekracza 0,5 m/s2 - jeżeli wartość ta nie przekracza 0,5 m/s2, należy zamieścić tę informację w instrukcji;

Producent powinien również dostarczyć informacje o warunkach pracy maszyny podczas pomiarów, o których wyniki zawarto w instrukcji, i stosowanych metodach pomiaru. Jeżeli nie są stosowane normy zharmonizowane, drgania należy mierzyć, stosując metodę najbardziej odpowiednią dla danej maszyny.

Duży wpływ na emisję drgań ze źródła ma również właściwe eksploatowanie maszyny zgodnie z jej przeznaczeniem, stosowanie elementów izolujących i tłumiących drgania stanowiących elementy wyposażenia maszyny dołączone do maszyny przez producenta.

Jedna z metod technicznych jaką jest eliminowanie drgań na drodze ich propagacji polega na wprowadzeniu pomiędzy źródło, a chroniony obiekt różnego rodzaju elementów separujących, tłumiących lub izolujących drgania np. przez wprowadzenie dylatacji między fundamentami maszyn i urządzeń a otoczeniem, stosowanie materiałów wibroizolacyjnych w różnej postaci (maty, podkładki, specjalne wibroizolatory), a także przez stosowanie środków ochrony indywidualnej (rękawic antywibracyjnych). Tłumienie drgań uzyskiwane jest także poprzez zastosowanie konstrukcji wielowarstwowych lub pokryciu elementów drgających warstwami tłumiącymi. W wyniku tych zastosowań następuje zmniejszenie amplitud przemieszczeń drgań ustalonych, szybkie zanikanie drgań swobodnych oraz wytłumianie fal rozchodzących się w elementach sprężystych. W zależności od rodzaju urządzenia i do tłumienia wytwarzanych przez nie drgań stosowane są materiały na podłożu bitumicznym, polimery, elastomery, gumy, szkła organiczne i filc itd.

Wibroizolatory są najczęściej stosowanymi elementami, które ograniczają transmisję drgań z urządzeń/maszyn stacjonarnych. Skuteczność działania wibroizolatorów zależna jest nie tylko od ich konstrukcji lecz także od prawidłowego ich doboru (głównie do masy i częstotliwości pracy maszyny). Standardowe wibroizolatory najczęściej zbudowane są z elementów sprężystych w postaci np. sprężyn stalowych, oraz z gumowych, pneumatycznych lub hydraulicznych elementów pochłaniających i izolujących drgania.

Innym sposobem technicznym minimalizacji drgań jest przyłączanie do drgających obiektów dodatkowych układów mechanicznych takich jak np. dynamiczne eliminatory drgań, umożliwiających ograniczenie amplitudy drgań. Ponieważ eliminatory drgań wymagają dostrojenia ich do konkretnej częstotliwości (wąskiego zakresu częstotliwości), takie rozwiązania stosowane są dla maszyn i urządzeń stacjonarnych generujących drgania ustalone lub zbliżone do ustalonych.

Do najbardziej nowoczesnych i efektywnych metod technicznych ograniczania lub eliminowania drgań mechanicznych należą  aktywne i semiaktywne układy wibroizolacji. W układach aktywnych stosuje się dodatkowe, odpowiednio sterowane źródła wymuszeń. Natomiast w układach semiaktywnych steruje się parametrami elementów wibroizolujących (np. sprężystością). Wibroizolatory stosowane są powszechnie do ograniczania narażenia na drgania ogólne wnikające do organizmu pracownika przez miednicę plecy i boki z siedzisk (wibroizolacja siedzisk).

Środki ochrony indywidualnej przed drganiami miejscowymi (rękawice antywibracyjne) powinny być stosowane w przypadku gdy wyeliminowanie ryzyka związanego z drganiami mechanicznymi nie jest możliwe przy zastosowaniu innych rozwiązań lub jako element wspomagający zastosowany . Skuteczność rękawic antywibracyjnych zależy w dużym stopniu od częstotliwości ale również od siły zacisku i nacisku wywieranych na narzędzie przez operatora.

Rękawice antywibracyjne z założenia nie tłumią drgań o niskich częstotliwościach (poniżej 30 ÷ 50 Hz), które powodują niekorzystne zmiany w układzie kostno-stawowym i mięśniowym rąk operatorów narzędzi wibracyjnych, ale często skutecznie ograniczają drgania o wyższych częstotliwościach, które, jak wynika z badań, mają znaczny wpływ na pojawienie się i rozwój postaci naczyniowo-nerwowej zespołu wibracyjnego. Jest to niezmiernie istotne, gdyż wśród rejestrowanych przypadków zespołu wibracyjnego jego postać naczyniowo-nerwowa występuje bardzo często. Skuteczność ochrony rękawic antywibracyjnych zależy nie tylko od ich konstrukcji ale także od warunków w jakich są użytkowane (charakter emitowanych przez narzędzie drgań, wywierane przez operatora siły), dlatego bardzo ważny jest właściwy ich dobór.

Należy zaznaczyć, że stosowanie rękawic antywibracyjnych nie tylko ogranicza drgania transmitowane z narzędzi do rąk operatora, lecz także zabezpiecza ręce przed niską temperaturą i wilgocią, które potęgują skutki oddziaływania drgań, przyspieszając rozwój zespołu wibracyjnego. Dlatego używanie rękawic antywibracyjnych nawet w przypadkach, gdy redukują one drgania w bardzo małym stopniu jest jak najbardziej uzasadnione.

Do technicznych metod ograniczania zagrożenia drganiami mechanicznymi zalicza się także automatyzację procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań. Metody te pozwalają oddalić pracowników od obszarów zagrożonych drganiami mechanicznymi, zmniejszając ryzyko utraty zdrowia na skutek działania drgań.

Rozwiązania organizacyjne zmierzające do ograniczenia narażenia na drgania mechaniczne polegają na:

  • skracaniu czasu narażenia na drgania w ciągu dnia pracy,

  • stosowanie przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy,

  • projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczaniu miejsc pracy w taki sposób aby ograniczać liczbę narażonych pracowników, lub ograniczyć jednoczesne oddziaływanie wielu źródeł na pracownika,

  • przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań,

  • szkolenie pracodawców oraz pracowników,

  • kontrolowaniu czynników sprzyjających rozwojowi zespołu wibracyjnego.


Działania polegające na skracaniu czasu pracy, stosowaniu przerw i rotacji na stanowiskach mają na celu zmniejszenie dziennej ekspozycji na drgania. Przekazywane pracownikom i pracodawcom w ramach szkolenia (więcej informacji na temat szkoleń znajduje się w dziale dotyczącym obowiązków pracodawcy) pozwala na unikanie błędów i niewłaściwego zachowania mogących zwiększyć ryzyko związane z zagrożeniem drganiami. Kontrolowanie czynników takich jak niska temperatura, nadmierna wilgotność czy obciążenie fizyczne organizmu pomaga zminimalizować ryzyko powstawania zespołu wibracyjnego (wymienione czynniki sprzyjają rozwojowi tego schorzenia).

PROFILAKTYKA MEDYCZNA

Ważnym uzupełnieniem działań technicznych i organizacyjnych mających na celu zminimalizowanie ryzyka związanego z występowaniem drgań w środowisku pracy jest profilaktyka medyczna. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownicy podlegają wstępnym, kontrolnym i okresowym badaniom lekarskim. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Badania te prowadzone są w miarę możliwości w godzinach pracy a ich koszty pokrywa pracodawca. Zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, częstotliwość wykonywania badań okresowych oraz zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami został określony w rozporządzaniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U 1996, nr 69, poz. 332).

Badania profilaktyczne przeprowadzane są na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać określenie rodzaju badania profilaktycznego, stanowisko, na którym jest lub ma być zatrudniony pracownik oraz informacje o występowaniu na tym stanowisku czynników szkodliwych lub uciążliwych (wraz z danymi pomiarowymi).

Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określono w załączniku do w/w rozporządzenia. Dla drgań mechanicznych działających przez kończyny górne badania obejmują:

  • badania wstępne:

    • badania lekarskie - ogólne, ze zwróceniem uwagi na układy: naczyniowy, nerwowy i kostny w zakresie kończyn górnych,

    • badania pomocnicze - próby oziębienia z termometrią skórną i próbą uciskową; ocena czucia wibracji metodą palestezjometryczną; zdjęcia rtg rąk i stawów łokciowych,

  • badania okresowe:

    • badania lekarskie - ogólne, ze zwróceniem uwagi na układy: naczyniowy, nerwowy i kostny w zakresie kończyn górnych,

    • badania pomocnicze - próby oziębienia z termometrią skórną i próbą uciskową; ocena czucia wibracji metodą palestezjometryczną; zdjęcia rtg rąk i stawów łokciowych,

  • ostatnie badania okresowe:

    • badania lekarskie - ogólne, ze zwróceniem uwagi na układy: naczyniowy, nerwowy i kostny w zakresie kończyn górnych,

    • badania pomocnicze - próby oziębienia z termometrią skórną i próbą uciskową; ocena czucia wibracji metodą palestezjometryczną


Pierwsze badania okresowe powinny być wykonane po roku pracy, następne co 3 lata. Gdy okres pracy w narażeniu na drgania mechaniczne przekazywane przez kończyny górne, trwa krócej niż 5 lat i ostatnie badanie okresowe nie ujawniło zmian wskazujących na rozwój choroby wibracyjnej - nie ma potrzeby powtórnego wykonywania zdjęć rtg kości rąk i stawów łokciowych
Dla drgań mechanicznych o działaniu ogólnym badania obejmują:

  • badania wstępne:

    • badania lekarskie - ogólne; neurologiczne,

    • badania pomocnicze - w zależności od wskazań - zdjęcia rtg kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego,

  • badania okresowe:

    • badania lekarskie - ogólne; w zależności od wskazań - neurologiczne,

    • badania pomocnicze - w zależności od wskazań - zdjęcia rtg kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego,

  • ostatnie badania okresowe:

    • badania lekarskie - ogólne; neurologiczne,

    • badania pomocnicze - w zależności od wskazań - zdjęcia rtg kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego.

Pierwsze badania okresowe powinny być wykonane co 4 lata. W przypadku skarg na zawroty głowy należy przeprowadzić badania błędnika.

Lekarz prowadzący badania profilaktyczne może poszerzyć zakres badań o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.

Badania lekarskie mają na celu wyeliminowanie przy pracach w narażeniu na drgania osób, których stan zdrowia odbiega od normy, gdyż w wyniku narażenia na drgania może on ulec dalszemu pogorszeniu. Przeciwwskazaniami do pracy w narażeniu na drgania miejscowe są np. choroba Raynauda, choroby naczyniowe w obrębie rąk, wcześniejsze urazy rąk powodujące pogorszenie krążenia lub zniekształcenia kości i stawów, przewlekłe choroby nerwów obwodowych lub układu mięśniowego i kostnego kończyn górnych, choroby reumatoidalne. Badania te mają również na celu wychwycenie wczesnych objawów zmian chorobowych (zespołu wibracyjnego) powstających pod wpływem narażenia na drgania i niedopuszczenie do pogłębiania się choroby

Na górę strony

Siedziba instytutu
Strona głównaIndeks słówStrona BIPCIOP