Logo CIOP CIOPMapa serwisu English version
CIOPWsteczPoziom wyżejCIOP
.. | Układ oddechowy | Toksyczne pary i gazy | Aerozole zawierające nanocząsteczki | Aerozole i pary substancji organicznych

Dobór sprzętu ochrony układu oddechowego przed toksycznymi parami i gazami w oparciu o wyniki całkowitego przecieku wewnętrznego i wskaźnik ochrony sprzętu ochrony układu oddechowego w 7 krokach

Opracował: mgr Krzysztof Makowski


Krok 1

Sprzęt oczyszczający czy izolujący?

Powietrze wdychane przez człowieka powinno nadawać się do oddychania.
Warunek ten spełniony jest, gdy jednocześnie:
- ilość zanieczyszczeń wchodzących w skład powietrza do oddychania jest poniżej wartości Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń wyznaczonych dla tych substancji,
- zawartość tlenu w powietrzu do oddychania  jest powyżej 19% obj.,
- temperatura powietrza oddechowego odpowiada maksymalnej dopuszczalnej ze względów fizjologicznych temperaturze, w której może pracować człowiek (+ 400C).

Jeżeli na wszystkie powyższe pytania odpowiedź brzmi pozytywnie nie muszę stosować sprzętu ochrony układu oddechowego.
Jeżeli na którekolwiek z pytań odpowiedź jest negatywna, wówczas przechodzę do kroku 2.


Przy zawartości tlenu 19 % obj. n.p.m. mogą wystąpić pierwsze efekty fizjologiczne będące skutkiem niedotlenienia organizmu.

Niedobór tlenu zagrażający życiu definiowany jest jako:
• zawartość tlenu poniżej 12,5% przy ciśnieniu normalnym na poziomie morza,
• ciśnienie atmosferyczne poniżej 450 mm Hg, co jest równoważne wysokości 4270 m.n.p.m.

Skutki niedoboru tlenu na funkcjonowanie organizmu człowieka są takie same w obu ww. przypadkach.
Przy rozpatrywaniu potrzeby wyposażenia pracowników w sprzęt ochrony układu oddechowego zarówno ilość tlenu w powietrzu jak i jego ciśnienie cząstkowe muszą być brane pod uwagę jednocześnie.

Potencjalne sytuacje, w których może wystąpić niedobór tlenu:
o prace w przestrzeniach zamkniętych zbiorniki, komory, itp.
o prace w przestrzeniach ograniczonych – tunele, kanały, studnie, itp.
o prace w pomieszczeniach bez wentylacji lub/i o ograniczonej kubaturze,
o prace w pomieszczeniach bez wentylacji w których mogą równolegle zachodzić procesy spalania/utleniania zubażające atmosferę w ilość tlenu,

Krok 2

Sprzęt oczyszczający czy izolujący?

Ze względu na występujące zagrożenia sprzęt ochrony układu oddechowego podzielono na dwie podstawowe grupy: izolujący i oczyszczający. Pierwszy działa niezależnie od otaczającej atmosfery. Zastosowanie sprzętu oczyszczającego (filtrującego i pochłaniającego) uzależnione jest od spełnienia poniższych warunków

Czy na stanowisku pracy:
1.  Występuje niedobór tlenu - stęż. obj.  <19%
2.  Stężenie szkodliwych aerozoli przekracza wartość 500 x NDS
3.  Występują gazy i/lub pary w łącznym stężeniu przekraczającym 1% obj.

Jeżeli na wszystkie powyższe pytania odpowiedź brzmi negatywnie mogę stosować sprzęt oczyszczający ochrony układu oddechowego.
Jeżeli na którekolwiek z pytań odpowiedź jest pozytywna, wówczas muszę stosować sprzęt izolujący.


Zalecenia doboru sprzętu ochrony układu oddechowego do typów stanowisk pracy

Stanowisko

Zalecany    sprzęt o.u.o.

Preferencje

Ograniczenia

stacjonarnepółmaski lub maski z elementami oczyszczającymi, prace lekkie niewymagające znacznego wysiłku, warunki    klimatyczne normalneintensywna praca fizyczna,
 wysokie stężenia substancji szkodliwych, podwyższona    temperatura i wilgotność, czas pracy, ograniczone pole widzenia
sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza lub z    wymuszonym przepływemznaczne przekroczenia NDS, podwyższona temperatura i    wilgotność,   wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznegow przypadku sprzętu z maskami ograniczone pole widzenia
aparaty wężowe sprężonego powietrza o konstrukcji lekkiej

wysokie przekroczenia NDS, brak całkowitej identyfikacji      zanieczyszczeń, podwyższona temperatura i wilgotność, wykonywanie   czynności    wymagających znacznego wysiłku fizycznego

pole działania, możliwość przemieszczenia się
o ograniczonej przestrzeni

sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza lub z wymuszonym  przepływem

znaczne przekroczenia NDS, podwyższona temperatura i  wilgotność, wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego

w przypadku sprzętu z maskami ograniczone pole widzenia,  występowanie lub możliwość wystąpienia niedoboru tlenu lub pojawienia się  niezidentyfikowanych zagrożeń

aparaty wężowe sprężonego powietrza o konstrukcji ciężkiej z  nadciśnieniem lub stałego przepływu

wysokie przekroczenia NDS, brak całkowitej  identyfikacji zanieczyszczeń, podwyższona temperatura i wilgotność, wykonywanie  czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego

pole działania, możliwość przemieszczenia się ograniczono  długością przewodu doprowadzającym sprężone powietrze

na otwartej przestrzeni

półmaski lub maski z elementami oczyszczającymi,

prace lekkie niewymagające znacznego wysiłku, warunki  klimatyczne normalne

intensywna praca fizyczna,
wysokie stężenia substancji szkodliwych, podwyższona temperatura  i wilgotność, czas pracy, ograniczone pole widzenia

sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza lub z wymuszonym  przepływem

znaczne przekroczenia NDS,

podwyższona  temperatura i wilgotność, wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku  fizycznego

w przypadku sprzętu z maskami ograniczone pole widzenia,

ratownictwo

sprzęt izolujący w postaci aparatów powietrznych butlowych  ze sprężonym powietrzem - pracujących w układzie nadciśnienia

brak możliwości pełnej identyfikacji występujących  zagrożeń czas działania ograniczony ilością powietrza do  oddychania zawartego w butlach,

Krok 3

Czy stosować sprzęt ucieczkowy?

Jeżeli na stanowisku pracy mogą pojawić się nagle (np. wskutek awarii ) szkodliwe substancje chemiczne, wówczas powinniśmy wyposażyć się w sprzęt ucieczkowy odpowiedni do zagrożeń.

Jeżeli wiemy jakie substancje mogą się pojawić i nie wystąpią warunki niedoboru tlenu, wówczas możemy zastosować oczyszczający sprzęt ucieczkowy.



Jeżeli nie znamy zagrożeń lub mogą wystąpić warunki niedoboru tlenu, wówczas powinienem zastosować izolujący sprzęt ucieczkowy.



Krok 4

Jaki typ sprzętu oczyszczającego mam zastosować?

Substancje chemiczne występujące w atmosferze środowiska  pracy, mogą występować również w postaci par, gazów, pyłów, dymów i mgieł.


Parysą to substancje w stanie lotnym o temperaturze mniejszej od temperatury krytycznej.                
Gazysą to substancje w stanie lotnym o temperaturze większej od temperatury krytycznej.                  
Pył      jest to zawiesina ziaren substancji stałych w powietrzu, powstałych przez mechaniczne rozdrobnienie.
Dym jest to zawiesina cząstek stałych, powstających przez kondensację.
Mgłajest to zawiesinę kropelek cieczy w powietrzu, powstająca na skutek procesów dezintegracyjnych.      

W przypadku  występowania par i/lub gazów
 stosujemy sprzęt pochłaniający


W przypadku  występowania pyłów, dymów lub mgieł
 stosujemy sprzęt filtrujący.


Gdy w powietrzu  są obecne jednocześnie substancje z obu  ww. grup stosujemy sprzęt  filtrującopochłaniający.


Sprzęt filtrujący dobieramy  w zależności od stężenia aerozoli występujących na stanowisku pracy. Sprzęt ten  występuję w trzech klasach ochronnych P1, P2 i P3.

 W  zależności od typu sprzętu klasa ochronna poprzedzona jest literam:
 F          – dla filtrów,
 FF        – dla półmasek filtrujących,
 TM       – dla sprzętu ze wspomaganiem  przepływu powietrza,
 TH       – dla sprzętu z wymuszonym przepływem  powietrza.


Litera „D” jest  oznaczeniem dodatkowym dla półmaski filtrującej i oznacza, że sprzęt spełnia  wymagania zatkania.

 Ponadto  na filtrach i półmaskach filtrujących występuje znakowanie:
 R         – do wielokrotnego użycia,
 NR       – do jednorazowego użycia.



Sprzęt  pochłaniający dobieramy  w zależności od:
 -  rodzaju gazu i/lub pary występujących  powietrzu na stanowisku pracy (typ sprzętu)
 - stężenia objętościowego gazu i/lub pary  w atmosferze środowiska pracy (klasa sprzętu)

W zależności od właściwości  fizykochemicznych i toksycznych substancji chemicznych występujących w  atmosferze środowiska pracy, wyróżniamy następujące typy pochłaniaczy/półmasek  pochłaniających:

 Typ A – ochrona przed określonymi przez producenta organicznymi  gazami i/lub parami substancji organicznych o temperaturze wrzenia powyżej 65 °C
 Typ B – ochrona przed określonymi przez producenta  nieorganicznymi gazami i/lub parami substancji nieorganicznych  (z wyjątkiem tlenku węgla)
 Typ E – ochrona przed dwutlenkiem siarki oraz innymi parami i  gazami kwaśnymi określonymi przez producenta
 Typ K – ochrona przed amoniakiem i organicznymi pochodnymi  amoniaku określonymi przez producenta
 Typ AX - ochrona przed określonymi przez producenta  nieorganicznymi gazami i/lub parami substancji nieorganicznych o temperaturze  wrzenia poniżej 65 °C
 Typ SX – ochrona przed określonymi przez producenta substancjami  chemicznymi (nazwa związku chemicznego powinna być podana na  pochłaniaczu/półmasce pochłaniającej).


Klasa  ochronna pochłaniacza/półmaski pochłaniającej jest  miarą skuteczności sprzętu pochłaniającego:
 Klasa 1 –  sprzęt o niskiej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu oddechowego  przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza 0,1 % obj.
 Klasa 2 - sprzęt o średniej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu  oddechowego przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza  0,5 % obj.
 Klasa 3 – sprzęt o dużej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu oddechowego  przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza 1,0 % obj.



Krok 5

Jaka powinna być klasa ochronna wybranego sprzętu oczyszczającego?

Klasa ochronna sprzętu powinna być tak dobrana aby pod częścią twarzową obniżyć stężenie substancji szkodliwych do wartości poniżej NDS.

Pomocny w tym jest: Nominalny wskaźnik ochrony (NPF– Nominal Protection Factor)
NPF = 100/CPW

gdzie:
CPW - wartość całkowitego przecieku wewnętrznego wyrażona  w %,  zgodna z normami serii EN.

NPF, wyrażony jako wielkość niemianowana, określa ile razy stężenie zapylenia w powietrzu pod częścią twarzową użytkownika obniżyło się na skutek zastosowania ochrony.

Kolejnym krokiem jest  wyznaczenie minimalnej wartości wskaźnika ochrony w następujący sposób:

              Maksymalne stężenie zanieczyszczenia środowiska zewnętrznego
MPF=  ____________________________________________________________
    Maksymalne akceptowalne stężenie zanieczyszczenia powietrza wdychanego (NDS)

MPF – Minimum Protection Factor

Kolejnym krokiem jest  wyznaczenie minimalnej wartości wskaźnika ochrony w następujący sposób:

Po obliczeniu  minimalnej wartości wskaźnika ochrony użytkownik powinien dokonać wyboru  rodzaju i klasy sprzętu ochrony układu oddechowego, tak aby sprzęt ten  charakteryzował się wskaźnikiem ochrony o wyższej wartości.

NPF > MPF



W tabeli poniżej podano przykładowe wartości całkowitego przecieku wewnętrznego i nominalnego wskaźnika ochrony dla wybranych typów sprzętu ochrony układu oddechowego.

Tabela. 1. Wartości CPW i NPF

 
Typ sprzętu ochrony układu oddechowego

Klasa ochrony

Maksymalny całkowity  przeciek wewnętrzny [%]

Nominalny wskaźnik ochrony

Półmaska filtrująca

 1
 2
 3

25,0
 11,0
 5,0

4
9
 20

Półmaska filtrująco-pochłaniająca z zaworami

 1
 2
 3

25,0
 11,0
 8,0

4
9
 12

Półmaski lub ćwierćmaski skompletowane z elementami oczyszczającymi

1
2
3

25,05
 11,05
 5,10

4
9
19

Maski skompletowane z elementami oczyszczającymi

1
2
3

20,06
 6,06
 0,11

5
 16,5
 1000

Sprzęt oczyszczający z wymuszonym przepływem powietrza

 1
 2
 3

10,0
 5,0
 0,2

10
 20
 500

Sprzęt oczyszczający ze wspomaganiem przepływu powietrza

 1
 2
 3

5,00
 1,00
 0,05

20
 100
 2000


Krok 6

Jaki wybrać sprzęt izolujący?

Podział sprzętu izolującego związany jest z jego budową i sposobem funkcjonowania – dostępem do źródła powietrza.



Wybór należy uzależnić przede wszystkim od:
- natury wykonywanych prac: stanowisko pracy stałe, ruchome, praca w terenie,
- lokalizacji niebezpiecznego obszaru w odniesieniu do najbliższego obszaru z powietrzem nadającym się do oddychania,
- czasu pracy w ochronie,
- fizjologicznego obciążenia podczas pracy,
- fizjologicznych uwarunkowań pracowników,
- ograniczeń w możliwości stosowania danego typu sprzętu ze względu na jego wymiary, budowę itp.
- czynności zawodowych pracownika.

Krok 7

Przed przystąpieniem do pracy


Wskazówki przed użyciem.
Przydział  wyselekcjonowanych środków ochrony układu oddechowego konkretnym użytkownikom  wymusza jednoczesne przeprowadzenie szkolenia na stanowisku pracy.

 Taki instruktaż powinien  zawierać informacje na temat min.:
  • czynników niebezpiecznych lub szkodliwych występujących w środowisku  pracy,
  • konieczności stosowania środków ochrony układu oddechowego, ze wskazaniem  skutków ich nie stosowania,
  • sposobu użytkowania sprzętu układu oddechowego, ze szczególnym  uwzględnieniem czynności przygotowawczych, prawidłowego zakładania,  dopasowania, sprawdzenia szczelności, ograniczeń w stosowaniu (np. czasowych)
  • sposobu zdejmowania, przechowywania i konserwacji, częstotliwości wymiany  na nowe egzemplarze sprzętu.

Sprzęt  filtrujący tzw. „szczelnie dopasowany” (np. maski i półmaski) nie powinien być  stosowany przez osoby posiadające zarost lub blizny. Uniemożliwia to prawidłowe  dopasowanie części twarzowej.


Każdorazowo  przed użyciem wszystkich typów sprzętu należy sprawdzić:
  • czy sprzęt nie  jest uszkodzony,
  • czy nie są  uszkodzone zawory oddechowe,
  • czy taśmy  nagłowia pozwalają na szczelne dopasowanie,
  • czy elementy  oczyszczające są w dobrym stanie tzn. czy nie jest uszkodzone opakowanie  jednostkowe, obudowa oraz czy oznaczenia odpowiadają zidentyfikowanemu  zagrożeniu,
  • czy nie została  przekroczona data ważności sprzętu,
  • dla sprzętu ze  wspomaganiem lub z wymuszonym przepływem powietrza dodatkowo należy sprawdzić:  stan naładowania baterii oraz czy zgodnie z instrukcją producenta jest osiągane  minimalne objętościowe natężenie przepływu dostarczanego powietrza
  • dla sprzętu  izolującego należy każdorazowo sprawdzić szczelność systemu zgodnie z  odpowiednią instrukcją obsługi.


Sposób zakładania i  dopasowania półmaski filtrującej



Przechowywanie

Sprzęt ochrony układu  oddechowego oraz jego elementy należy przechowywać wyłącznie w opakowaniach  fabrycznych w pomieszczeniach suchych, pozbawionych szkodliwych par i gazów,  zapewniających utrzymanie odpowiedniej temperatury i wilgotności względnej.
  • Sprzęt nie powinien być przechowywany razem z substancjami  toksycznymi i działającymi negatywnie na materiały, z których jest wykonany lub  wydzielającymi nieprzyjemne zapachy.
  • Niedopuszczalne jest przechowywanie sprzętu ochrony układu  oddechowego i jego elementów w miejscach narażonych na bezpośrednie działanie  promieni słonecznych lub w odległości mniejszej niż 1 m od urządzeń grzejnych.  Sprzęt powinny być przewożony w warunkach zabezpieczających go przed  uszkodzeniami mechanicznymi i wpływami atmosferycznymi.
  • Okres przechowywania nie powinien być dłuższy niż podany przez  producenta.
  • Zabrania się stosowania filtrów po okresie gwarancji oraz w  przypadku stwierdzenia uszkodzenia opakowania jednostkowego.
  • Elementy  filtrujące będące sprzętem jednorazowego użycia nie podlegają konserwacji. W  przypadku, gdy mogą być stosowane wielokrotnie – zgodnie z instrukcją  producenta – bezpośrednio po zakończeniu ich użytkowania należy zabezpieczyć  wlot i wylot odpowiednimi, zapewniającymi szczelność zatyczkami lub umieścić  element oczyszczający w hermetycznym opakowaniu jednostkowym.
  • Po każdorazowym użyciu części twarzowe sprzętu ochrony układu  oddechowego należy umyć, następnie dokładnie wysuszyć najczęściej poprzez  pozostawienie do wyschnięcia w powietrzu wolnym od zanieczyszczeń. Zaleca się  przeprowadzanie okresowych dezynfekcji części twarzowych (zgodnie z instrukcją  użytkowania) oraz przy każdorazowej zmianie użytkownika.
  • Podczas okresowych przeglądów sprzętu ochrony układu oddechowego  oraz przed i po każdym użyciu należy sprawdzić poprawność funkcjonowania  zaworów oddechowych i w razie konieczności dokonać wymiany płatka zaworu. Niesprawne zawory oraz występujące  nieszczelności mogą stać się przyczyną bardzo poważnych zatruć.
  • Napraw sprzętu dokonywać powinien wyłącznie producent lub  autoryzowany przedstawiciel – jeżeli instrukcja użytkowania nie stwierdza  inaczej. Przeglądów technicznych i okresowych napraw oraz wymian elementów  dokonywać mogą w zakresie określonym instrukcją wyłącznie osoby przeszkolone.

Na górę strony

Siedziba instytutu
Strona głównaIndeks słówStrona BIPCIOP