| Sprzęt oczyszczający czy izolujący? |
Powietrze wdychane przez człowieka powinno nadawać się do oddychania.
Warunek ten spełniony jest, gdy jednocześnie:
- ilość zanieczyszczeń wchodzących w skład powietrza do oddychania jest poniżej wartości Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń wyznaczonych dla tych substancji,
- zawartość tlenu w powietrzu do oddychania jest powyżej 19% obj.,
- temperatura powietrza oddechowego odpowiada maksymalnej dopuszczalnej ze względów fizjologicznych temperaturze, w której może pracować człowiek (+ 400C).
Jeżeli na wszystkie powyższe pytania odpowiedź brzmi pozytywnie nie muszę stosować sprzętu ochrony układu oddechowego.
Jeżeli na którekolwiek z pytań odpowiedź jest negatywna, wówczas przechodzę do kroku 2.
Przy zawartości tlenu 19 % obj. n.p.m. mogą wystąpić pierwsze efekty fizjologiczne będące skutkiem niedotlenienia organizmu.
Niedobór tlenu zagrażający życiu definiowany jest jako:
• zawartość tlenu poniżej 12,5% przy ciśnieniu normalnym na poziomie morza,
• ciśnienie atmosferyczne poniżej 450 mm Hg, co jest równoważne wysokości 4270 m.n.p.m.
Skutki niedoboru tlenu na funkcjonowanie organizmu człowieka są takie same w obu ww. przypadkach.
Przy rozpatrywaniu potrzeby wyposażenia pracowników w sprzęt ochrony układu oddechowego zarówno ilość tlenu w powietrzu jak i jego ciśnienie cząstkowe muszą być brane pod uwagę jednocześnie.
Potencjalne sytuacje, w których może wystąpić niedobór tlenu:
o prace w przestrzeniach zamkniętych zbiorniki, komory, itp.
o prace w przestrzeniach ograniczonych – tunele, kanały, studnie, itp.
o prace w pomieszczeniach bez wentylacji lub/i o ograniczonej kubaturze,
o prace w pomieszczeniach bez wentylacji w których mogą równolegle zachodzić procesy spalania/utleniania zubażające atmosferę w ilość tlenu,
| Sprzęt oczyszczający czy izolujący? |
Ze względu na występujące zagrożenia sprzęt ochrony układu oddechowego podzielono na dwie podstawowe grupy: izolujący i oczyszczający. Pierwszy działa niezależnie od otaczającej atmosfery. Zastosowanie sprzętu oczyszczającego (filtrującego i pochłaniającego) uzależnione jest od spełnienia poniższych warunków
Czy na stanowisku pracy:
1. Występuje niedobór tlenu - stęż. obj. <19%
2. Stężenie szkodliwych aerozoli przekracza wartość 500 x NDS
3. Występują gazy i/lub pary w łącznym stężeniu przekraczającym 1% obj.
Jeżeli na wszystkie powyższe pytania odpowiedź brzmi negatywnie mogę stosować sprzęt oczyszczający ochrony układu oddechowego.
Jeżeli na którekolwiek z pytań odpowiedź jest pozytywna, wówczas muszę stosować sprzęt izolujący.
Zalecenia doboru sprzętu ochrony układu oddechowego do typów stanowisk pracy
Stanowisko | Zalecany sprzęt o.u.o. | Preferencje | Ograniczenia |
| stacjonarne | półmaski lub maski z elementami oczyszczającymi, | prace lekkie niewymagające znacznego wysiłku, warunki klimatyczne normalne | intensywna praca fizyczna,
wysokie stężenia substancji szkodliwych, podwyższona temperatura i wilgotność, czas pracy, ograniczone pole widzenia |
| sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza lub z wymuszonym przepływem | znaczne przekroczenia NDS, podwyższona temperatura i wilgotność, wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego | w przypadku sprzętu z maskami ograniczone pole widzenia |
| aparaty wężowe sprężonego powietrza o konstrukcji lekkiej | wysokie przekroczenia NDS, brak całkowitej identyfikacji zanieczyszczeń, podwyższona temperatura i wilgotność, wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego | pole działania, możliwość przemieszczenia się |
| o ograniczonej przestrzeni | sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza lub z wymuszonym przepływem | znaczne przekroczenia NDS, podwyższona temperatura i wilgotność, wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego | w przypadku sprzętu z maskami ograniczone pole widzenia, występowanie lub możliwość wystąpienia niedoboru tlenu lub pojawienia się niezidentyfikowanych zagrożeń |
aparaty wężowe sprężonego powietrza o konstrukcji ciężkiej z nadciśnieniem lub stałego przepływu | wysokie przekroczenia NDS, brak całkowitej identyfikacji zanieczyszczeń, podwyższona temperatura i wilgotność, wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego | pole działania, możliwość przemieszczenia się ograniczono długością przewodu doprowadzającym sprężone powietrze |
| na otwartej przestrzeni | półmaski lub maski z elementami oczyszczającymi, | prace lekkie niewymagające znacznego wysiłku, warunki klimatyczne normalne | intensywna praca fizyczna,
wysokie stężenia substancji szkodliwych, podwyższona temperatura i wilgotność, czas pracy, ograniczone pole widzenia |
sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza lub z wymuszonym przepływem | znaczne przekroczenia NDS, podwyższona temperatura i wilgotność, wykonywanie czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego | w przypadku sprzętu z maskami ograniczone pole widzenia, |
| ratownictwo | sprzęt izolujący w postaci aparatów powietrznych butlowych ze sprężonym powietrzem - pracujących w układzie nadciśnienia | brak możliwości pełnej identyfikacji występujących zagrożeń | czas działania ograniczony ilością powietrza do oddychania zawartego w butlach, |
| Czy stosować sprzęt ucieczkowy? |
Jeżeli na stanowisku pracy mogą pojawić się nagle (np. wskutek awarii ) szkodliwe substancje chemiczne, wówczas powinniśmy wyposażyć się w sprzęt ucieczkowy odpowiedni do zagrożeń.
Jeżeli wiemy jakie substancje mogą się pojawić i nie wystąpią warunki niedoboru tlenu, wówczas możemy zastosować oczyszczający sprzęt ucieczkowy.
Jeżeli nie znamy zagrożeń lub mogą wystąpić warunki niedoboru tlenu, wówczas powinienem zastosować izolujący sprzęt ucieczkowy.
| Jaki typ sprzętu oczyszczającego mam zastosować? |
Substancje chemiczne występujące w atmosferze środowiska pracy, mogą występować również w postaci par, gazów, pyłów, dymów i mgieł.
| Pary | są to substancje w stanie lotnym o temperaturze mniejszej od temperatury krytycznej. |
| Gazy | są to substancje w stanie lotnym o temperaturze większej od temperatury krytycznej. |
| Pył | jest to zawiesina ziaren substancji stałych w powietrzu, powstałych przez mechaniczne rozdrobnienie. |
| Dym | jest to zawiesina cząstek stałych, powstających przez kondensację. |
| Mgła | jest to zawiesinę kropelek cieczy w powietrzu, powstająca na skutek procesów dezintegracyjnych. |
W przypadku występowania par i/lub gazów
stosujemy sprzęt pochłaniający
W przypadku występowania pyłów, dymów lub mgieł
stosujemy sprzęt filtrujący.
Gdy w powietrzu są obecne jednocześnie substancje z obu ww. grup stosujemy sprzęt filtrującopochłaniający.
Sprzęt filtrujący dobieramy w zależności od stężenia aerozoli występujących na stanowisku pracy. Sprzęt ten występuję w trzech klasach ochronnych P1, P2 i P3.
W zależności od typu sprzętu klasa ochronna poprzedzona jest literam:
F – dla filtrów,
FF – dla półmasek filtrujących,
TM – dla sprzętu ze wspomaganiem przepływu powietrza,
TH – dla sprzętu z wymuszonym przepływem powietrza.
Litera
„D” jest oznaczeniem dodatkowym dla półmaski filtrującej i oznacza, że sprzęt spełnia wymagania zatkania.
Ponadto na filtrach i półmaskach filtrujących występuje znakowanie:
R – do wielokrotnego użycia,
NR – do jednorazowego użycia.
Sprzęt pochłaniający dobieramy w zależności od:
- rodzaju gazu i/lub pary występujących powietrzu na stanowisku pracy (typ sprzętu)
- stężenia objętościowego gazu i/lub pary w atmosferze środowiska pracy (klasa sprzętu)
W zależności od właściwości fizykochemicznych i toksycznych substancji chemicznych występujących w atmosferze środowiska pracy, wyróżniamy następujące typy pochłaniaczy/półmasek pochłaniających:
Typ A – ochrona przed określonymi przez producenta organicznymi gazami i/lub parami substancji organicznych o temperaturze wrzenia powyżej 65 °C
Typ B – ochrona przed określonymi przez producenta nieorganicznymi gazami i/lub parami substancji nieorganicznych (z wyjątkiem tlenku węgla)
Typ E – ochrona przed dwutlenkiem siarki oraz innymi parami i gazami kwaśnymi określonymi przez producenta
Typ K – ochrona przed amoniakiem i organicznymi pochodnymi amoniaku określonymi przez producenta
Typ AX - ochrona przed określonymi przez producenta nieorganicznymi gazami i/lub parami substancji nieorganicznych o temperaturze wrzenia poniżej 65 °C
Typ SX – ochrona przed określonymi przez producenta substancjami chemicznymi (nazwa związku chemicznego powinna być podana na pochłaniaczu/półmasce pochłaniającej).
Klasa ochronna pochłaniacza/półmaski pochłaniającej jest miarą skuteczności sprzętu pochłaniającego:
Klasa 1 – sprzęt o niskiej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu oddechowego przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza 0,1 % obj.
Klasa 2 - sprzęt o średniej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu oddechowego przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza 0,5 % obj.
Klasa 3 – sprzęt o dużej pojemności sorpcyjnej, stosowany do ochrony układu oddechowego przed parami i/lub gazami, o ile ich łączne stężenie nie przekracza 1,0 % obj.
| Jaka powinna być klasa ochronna wybranego sprzętu oczyszczającego? |
Klasa ochronna sprzętu powinna być tak dobrana aby pod częścią twarzową obniżyć stężenie substancji szkodliwych do wartości poniżej NDS.
Pomocny w tym jest: Nominalny wskaźnik ochrony (NPF– Nominal Protection Factor)
NPF = 100/CPW
gdzie:
CPW - wartość całkowitego przecieku wewnętrznego wyrażona w %, zgodna z normami serii EN.
NPF, wyrażony jako wielkość niemianowana, określa ile razy stężenie zapylenia w powietrzu pod częścią twarzową użytkownika obniżyło się na skutek zastosowania ochrony.
Kolejnym krokiem jest wyznaczenie minimalnej wartości wskaźnika ochrony w następujący sposób:
Maksymalne stężenie zanieczyszczenia środowiska zewnętrznego
MPF= ____________________________________________________________
Maksymalne akceptowalne stężenie zanieczyszczenia powietrza wdychanego (NDS)
MPF – Minimum Protection Factor
Kolejnym krokiem jest wyznaczenie minimalnej wartości wskaźnika ochrony w następujący sposób:
Po obliczeniu minimalnej wartości wskaźnika ochrony użytkownik powinien dokonać wyboru rodzaju i klasy sprzętu ochrony układu oddechowego, tak aby sprzęt ten charakteryzował się wskaźnikiem ochrony o wyższej wartości.
NPF > MPF
W tabeli poniżej podano przykładowe wartości całkowitego przecieku wewnętrznego i nominalnego wskaźnika ochrony dla wybranych typów sprzętu ochrony układu oddechowego.
Tabela. 1. Wartości CPW i NPF
| Typ sprzętu ochrony układu oddechowego | Klasa ochrony | Maksymalny całkowity przeciek wewnętrzny [%] | Nominalny wskaźnik ochrony |
Półmaska filtrująca | 1
2
3 | 25,0
11,0
5,0 | 4
9
20 |
Półmaska filtrująco-pochłaniająca z zaworami | 1
2
3 | 25,0
11,0
8,0 | 4
9
12 |
Półmaski lub ćwierćmaski skompletowane z elementami oczyszczającymi | 1
2
3 | 25,05
11,05
5,10 | 4
9
19 |
Maski skompletowane z elementami oczyszczającymi | 1
2
3 | 20,06
6,06
0,11 | 5
16,5
1000 |
Sprzęt oczyszczający z wymuszonym przepływem powietrza | 1
2
3 | 10,0
5,0
0,2 | 10
20
500 |
Sprzęt oczyszczający ze wspomaganiem przepływu powietrza | 1
2
3 | 5,00
1,00
0,05 | 20
100
2000 |
| Jaki wybrać sprzęt izolujący? |
Podział sprzętu izolującego związany jest z jego budową i sposobem funkcjonowania – dostępem do źródła powietrza.
Wybór należy uzależnić przede wszystkim od:
- natury wykonywanych prac: stanowisko pracy stałe, ruchome, praca w terenie,
- lokalizacji niebezpiecznego obszaru w odniesieniu do najbliższego obszaru z powietrzem nadającym się do oddychania,
- czasu pracy w ochronie,
- fizjologicznego obciążenia podczas pracy,
- fizjologicznych uwarunkowań pracowników,
- ograniczeń w możliwości stosowania danego typu sprzętu ze względu na jego wymiary, budowę itp.
- czynności zawodowych pracownika.
| Przed przystąpieniem do pracy |
Wskazówki przed użyciem.
Przydział wyselekcjonowanych środków ochrony układu oddechowego konkretnym użytkownikom wymusza jednoczesne przeprowadzenie szkolenia na stanowisku pracy.
Taki instruktaż powinien zawierać informacje na temat min.:
- czynników niebezpiecznych lub szkodliwych występujących w środowisku pracy,
- konieczności stosowania środków ochrony układu oddechowego, ze wskazaniem skutków ich nie stosowania,
- sposobu użytkowania sprzętu układu oddechowego, ze szczególnym uwzględnieniem czynności przygotowawczych, prawidłowego zakładania, dopasowania, sprawdzenia szczelności, ograniczeń w stosowaniu (np. czasowych)
- sposobu zdejmowania, przechowywania i konserwacji, częstotliwości wymiany na nowe egzemplarze sprzętu.
Sprzęt filtrujący tzw. „szczelnie dopasowany” (np. maski i półmaski) nie powinien być stosowany przez osoby posiadające zarost lub blizny. Uniemożliwia to prawidłowe dopasowanie części twarzowej.
Każdorazowo przed użyciem wszystkich typów sprzętu należy sprawdzić:
- czy sprzęt nie jest uszkodzony,
- czy nie są uszkodzone zawory oddechowe,
- czy taśmy nagłowia pozwalają na szczelne dopasowanie,
- czy elementy oczyszczające są w dobrym stanie tzn. czy nie jest uszkodzone opakowanie jednostkowe, obudowa oraz czy oznaczenia odpowiadają zidentyfikowanemu zagrożeniu,
- czy nie została przekroczona data ważności sprzętu,
- dla sprzętu ze wspomaganiem lub z wymuszonym przepływem powietrza dodatkowo należy sprawdzić: stan naładowania baterii oraz czy zgodnie z instrukcją producenta jest osiągane minimalne objętościowe natężenie przepływu dostarczanego powietrza
- dla sprzętu izolującego należy każdorazowo sprawdzić szczelność systemu zgodnie z odpowiednią instrukcją obsługi.
Sposób zakładania i dopasowania półmaski filtrującej
Przechowywanie
Sprzęt ochrony układu oddechowego oraz jego elementy należy przechowywać wyłącznie w opakowaniach fabrycznych w pomieszczeniach suchych, pozbawionych szkodliwych par i gazów, zapewniających utrzymanie odpowiedniej temperatury i wilgotności względnej.
- Sprzęt nie powinien być przechowywany razem z substancjami toksycznymi i działającymi negatywnie na materiały, z których jest wykonany lub wydzielającymi nieprzyjemne zapachy.
- Niedopuszczalne jest przechowywanie sprzętu ochrony układu oddechowego i jego elementów w miejscach narażonych na bezpośrednie działanie promieni słonecznych lub w odległości mniejszej niż 1 m od urządzeń grzejnych. Sprzęt powinny być przewożony w warunkach zabezpieczających go przed uszkodzeniami mechanicznymi i wpływami atmosferycznymi.
- Okres przechowywania nie powinien być dłuższy niż podany przez producenta.
- Zabrania się stosowania filtrów po okresie gwarancji oraz w przypadku stwierdzenia uszkodzenia opakowania jednostkowego.
- Elementy filtrujące będące sprzętem jednorazowego użycia nie podlegają konserwacji. W przypadku, gdy mogą być stosowane wielokrotnie – zgodnie z instrukcją producenta – bezpośrednio po zakończeniu ich użytkowania należy zabezpieczyć wlot i wylot odpowiednimi, zapewniającymi szczelność zatyczkami lub umieścić element oczyszczający w hermetycznym opakowaniu jednostkowym.
- Po każdorazowym użyciu części twarzowe sprzętu ochrony układu oddechowego należy umyć, następnie dokładnie wysuszyć najczęściej poprzez pozostawienie do wyschnięcia w powietrzu wolnym od zanieczyszczeń. Zaleca się przeprowadzanie okresowych dezynfekcji części twarzowych (zgodnie z instrukcją użytkowania) oraz przy każdorazowej zmianie użytkownika.
- Podczas okresowych przeglądów sprzętu ochrony układu oddechowego oraz przed i po każdym użyciu należy sprawdzić poprawność funkcjonowania zaworów oddechowych i w razie konieczności dokonać wymiany płatka zaworu. Niesprawne zawory oraz występujące nieszczelności mogą stać się przyczyną bardzo poważnych zatruć.
- Napraw sprzętu dokonywać powinien wyłącznie producent lub autoryzowany przedstawiciel – jeżeli instrukcja użytkowania nie stwierdza inaczej. Przeglądów technicznych i okresowych napraw oraz wymian elementów dokonywać mogą w zakresie określonym instrukcją wyłącznie osoby przeszkolone.
