Wyniki badań telepracy źródło: artukuł "TELEPRACA – lepiej w domu, czy w biurze?", mgr Andrzej Najmiec, dr med. Bożena Kurkus-Rozowska (CIOP-PIB) , Bezpieczeństwo pracy, 2007, nr 3

Telepraca jest szansą na pokonanie problemów zatrudnienia, ekologicznych, a także polityczno-społecznych. Specyfika rozwoju telepracy jest różna w poszczególnych regionach i państwach.

W Europie największy rozwój telepracy obserwuje się w krajach skandynawskich, co uwarunkowane jest bardzo szybkim rozwojem nowych technik telekomunikacji oraz dużą rozpiętością geograficzną – Finlandia, Dania i Szwecja to trzy kraje o największym w stosunku do całej siły roboczej procencie telepracowników wykonujących prace w domu.

W Stanach Zjednoczonych, po wydarzeniach z  11 września, w telepracy dostrzega sie możliwość uniknięcia kumulacji dużych skupisk ludzkich w jednym miejscu, co może być celem ataków terrorystycznych. W krajach azjatyckich telepraca często przyjmuje formę pracy ponadgranicznej, gdzie korporacje firm zlecają zadania z innych części świata, gdzie aktualnie został zakończony dzień pracy. W ten sposób praca jest kontynuowana w innej części globu ziemskiego i tym samym trwa 24 godziny na dobę.

W Polsce rozwój telepracy jest na etapie początkowym, co może sie wiązać ze zbyt krótkim czasem swobód w zakresie działalności rynkowej oraz zbyt powolnym rozwojem łącz telekomunikacyjnych. Można się jednak spodziewać gwałtownego wzrostu liczby telepracowników z powodu ułatwień w zakresie dostępu do Internetu oraz upatrywaniu w telepracy szansy na zmniejszenie bezrobocia. Szczególne nadzieje pokłada sie w telepracy w aspekcie zatrudnienia osób niepełnosprawnych, starszych, zamieszkałych na mało zaludnionych terenach wiejskich, oraz ze względu na możliwości zatrudnienia kobiet w ciąży i realizacje zawodową młodych matek [ 1, 2, 3].

Telepraca jest to metoda organizowania i wykonywania pracy, w której pracownik pracuje poza siedzibą pracodawcy przez znaczną cześć swojego czasu pracy, dostarczając do pracodawcy jej wyniki, z wykorzystaniem technologii informacyjnych oraz technologii przekazywania danych, a zwłaszcza Internetu.

Podstawowe cechy telepracy to:

• możliwość zmiany miejsca pracy poza zakładem pracy (np. w domu, w podróży)


• ruchomy i najczęściej niekontrolowany czas pracy


• wykorzystywanie komputera i urządzeń telekomunikacyjnych


• praca z danymi (umożliwiająca przesyłanie efektów pracy w postaci cyfrowej) [1].

Wydawałoby sie, że są to niewielkie zmiany, w stosunku do tradycyjnego systemu organizacji pracy, jednak rewolucjonizują podstawowe właściwości pracy: czas i miejsce. To natomiast wpływa na zmianę organizacji pracy, komunikowania, kontroli, rozliczania itd. Jednym słowem, zmienia sie prawie wszystko – poza pracownikiem.

Jak telepracownicy odnajdują sie w nowych realiach pracy, w nowej sytuacji? – na to pytanie postaramy się odpowiedzieć na podstawie badań prowadzonych przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji projektu „ENTER – Partnerstwo na rzecz telepracy, przedsiębiorczości i równouprawnienia”  w ramach IW EQUAL. Celem tego projektu jest m.in. popularyzacja wiedzy praktycznej nt. możliwości elastycznych form pracy (w tym telepracy) w kontekście dyskryminacji na rynku pracy osób, które miały przerwę w aktywności zawodowej (ze względów zdrowotnych, mieszkaniowych, rodzinnych) lub nie mogą jej podjąć w sposób „tradycyjny” (tj. w pełnym wymiarze godzin w siedzibie firmy).

Wyniki badań

Badania przeprowadzono wśród  102 telepracowników, w wielu firmach o różnych rodzajach działalności: usługi tłumaczeniowe, firmy informatyczne, firmy szkoleniowe, usługi księgowe, firmy handlowe, usługi projektowo-architektoniczne. W badanej grupie znalazły sie głównie osoby wykonujące prace na zlecenie (prowadzące indywidualną działalność gospodarczą). Wśród badanych było 81 mężczyzn (79,4%), natomiast kobiety stanowiły 20,6%.

Zakres badań obejmował kwestionariuszową, samoocenę telepracy zawierającą:
- opis wykonywanej pracy
- ocenę sposobu wykonywanej pracy

Opis wykonywanej pracy

Czas wykonywania telepracy (staż telepracownika) w grupie badanej był zróżnicowany i wahał się od 3 miesięcy (najmniej doświadczeni telepracownicy) do stażu dłuższego niż 5 lat (tabela 1.). Prawny stosunek pracy był zróżnicowany. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby zatrudnione na czas określony, najmniej liczną osoby zatrudnione na podstawie umowy o dzieło (tabela 2.).

Większość telepracowników przeznacza na teleprace 5 dni roboczych, lecz dużą grupę stanowią osoby pracujące więcej niż 5 dni w tygodniu. Szczegółowe dane na temat liczby dni przeznaczonych na teleprace w tygodniu przedstawiono na rys. 1. Częstym zarzutem pod adresem stosowania telepracy jest uzyskiwanie wzrostu wydajności firmy kosztem zwiększania czasu pracy telepracowników. Wśród badanych największą grupę stanowili telepracownicy pracujący efektywnie od 6 do 8 godzin dziennie. Łącznie 32,4% osób pracowało efektywnie ponad 8 godzin dziennie. Szczegółowe dane na ten temat przedstawiono na rys. 2. (str. 8).


Jako cechę pozytywną telepracy wymienia sie możliwość dostosowania czasu oraz pory pracy do indywidualnych preferencji i potrzeb pracowników. A. 73,5% osób badanych rozpoczyna prace o różnych porach dnia, natomiast 26,5% grupy rozpoczyna prace rano, zgodnie z tradycyjną organizacją dnia pracy.

Wszyscy badani pracowali w domu, a ponad połowa badanych telepracowników wykonywała prace również w podróży (52,9%). Stanowisko pracy mieści sie najczęściej w oddzielnym pokoju (90,2%) lub wydzielonej części pokoju (9,8%). Ograniczenie konieczności dojazdów do pracy jest jedną z głównych zalet wymienianych przez telepracowników. Proste wyliczenia pokazują, że jeśli droga do pracy zajmuje nam ok. 40 minut, to w ciągu roku tracimy na dojazdy około 20 dni roboczych – co dla niektórych mogłoby być dodatkowym „drugim urlopem wypoczynkowym”.

W grupie badanej prawie jedna trzecia w ogóle nie odwiedzała siedziby pracodawcy, a tylko 10,8% czyni to częściej niż 2 razy w tygodniu (tabela 3.).



Zdecydowana większość  (91,2%) telepracowników deklaruje, że stanowisko pracy jest wyposażone we wszystkie potrzebne urządzenia. Najczęściej wymienianym brakującym urządzeniem był faks i drukarka. Biorąc pod uwagę umiejscowienie i wyposażenie stanowiska pracy, połowa respondentów oceniała swoje stanowisko pracy jako całkowicie wygodne, ponad 45% jako częściowo wygodne, a tylko 5% oceniło, że stanowisko pracy ma wiele braków.

Niepokojące są wyniki dotyczące kontroli i szkoleń z zakresu bezpieczeństwa pracy. Ponad 77,5% telepracowników relacjonowało, że nigdy nie była przeprowadzana u nich kontrola bhp na stanowisku pracy, u 12,7% telepracowników kontrola taka miała miejsce tylko przy rozpoczęciu pracy, a w 9,8% przypadków kontrole takie są czynione cyklicznie. Również w szkoleniach bhp uczestniczyło tylko ok. 12%, przy czym odbywały sie one w momencie rozpoczęcia pracy.

Ocena sposobu wykonywania pracy

Bardzo ważnym aspektem telepracy jest komunikacja – sposób i częstość kontaktów ze „współpracownikami” oraz pracodawcą.

Wszyscy badani telepracownicy kontaktują sie z pracodawcą osobiście i telefonicznie, natomiast 82,4% czyni to z wykorzystaniem Internetu. Tylko 8,8% respondentów oceniało, że do kontaktów z pracodawcą dochodzi zbyt rzadko, ponad 55%, że kontakty są rzadkie, ale wystarczające, natomiast ł5,ł% ocenia, że są one odpowiednio częste.

W zakresie kontaktów ze „współpracownikami” ponad 43% ocenia, że są one rzadkie, ale wystarczające, natomiast prawie 56% odczuwa, że do kontaktów dochodzi odpowiednio często. Do kontaktów ze współpracownikami dochodzi najczęściej telefonicznie, osobiście kontaktuje sie ponad 93% telepracowników, zaś drogą internetową 83%.

Ciekawe jest, że pomimo podobnych ocen dotyczących intensywności kontaktów z przełożonymi i współpracownikami duże różnice występują w zakresie oceny możliwości uzyskania wsparcia. Na wsparcie od współpracowników może liczyć 85,3% telepracowników, natomiast na wsparcie od przełożonych – 20,6%. Możliwość otrzymania wsparcia od rodziny deklaruje 72,5% respondentów, zaś od przyjaciół i znajomych prawie połowa osób biorących udział w badaniu.

W badaniu pytano telepracowników o przyczyny kłopotów i utrudnień w pracy. Ponad 26% telepracowników doświadcza kłopotów z oprogramowaniem, ok. 41% ma kłopoty z organizacją pracy, podobna cześć grupy badanej odczuwa kłopoty w zakresie komunikacji z pracodawcą. U ponad 12% osób badanych kłopoty w wykonywaniu pracy wynikają z konieczności godzenia obowiązków zawodowych z domowymi (rys. 3.).

Dla 46% telepracowników przyczyną tych utrudnień jest konieczność opieki nad dziećmi, dla 37,3% – brak materiałów i informacji potrzebnych do wykonywania pracy, dla ok. 10% brak odpowiedniego sprzętu, a dla ponad 18% brak odpowiedniego oprogramowania.

Pomimo wymienianych problemów i utrudnień połowa telepracowników deklarowała, że łatwiej pracuje się w domu niż w biurze (łącznie 52%), 25,5% osób nie widzi różnicy, a 22,5% oceniało, że praca w domu jest trudniejsza. Natomiast bardziej jednoznaczne oceny dotyczyły porównania wydajności telepracy z tradycyjnym systemem pracy w biurze (rys. 4.).



Jak pokazuje rys. 4., wśród badanych nie było osób, które oceniały, że wydajność w systemie telepracy jest gorsza. Równie. zadowolenie z telepracy deklarowało łącznie ponad 95% osób badanych (zadowolonych – 74,5%, bardzo zadowolonych – 20,6%). Rysunek 5. obrazuje najważniejsze przyczyny zadowolenia z telepracy. Najczęściej dostrzeganą zaletą jest elastyczność czasu pracy. Tylko 16% badanych telepracowników jako zaletę wymieniało brak zakłóceń w pracy.

Porównania wewnątrzgrupowe

Wyniki oceny telepracy wykorzystano do zbadania relacji pomiędzy poszczególnymi jej właściwościami. W pierwszej kolejności skorelowano poziom zadowolenia z telepracy z różnymi kłopotami i utrudnieniami w wykonywaniu pracy. Korelacje istotne statystycznie przedstawia tabela 4.

Jak pokazują wyniki, zadowolenie z pracy było skorelowane istotnie statystycznie z utrudnieniami wynikającymi z organizacji pracy, obowiązków domowych, konieczności opieki nad dziećmi oraz braku odpowiedniego sprzętu. Im większe występowanie poszczególnych utrudnień, tym mniejsze zadowolenie z telepracy. Pozostałe utrudnienia, takie jak brak materiałów i informacji, brak odpowiedniego oprogramowania czy problemy z obsługą sprzętu komputerowego nie były skorelowane na poziomie istotnym statystycznie.

We wstępnej analizie danych dokonano porównania wyników zadowolenia z telepracy miedzy grupami ze względu na płeć, wykształcenie i sta. w telepracy (rys. 6.). Wyniki prezentowane na rysunku 6. pokazują, że największe zadowolenie z telepracy występuje w grupie osób z wykształceniem wyższym, najniższe wśród osób z wykształceniem pomaturalnym (anova, F = 8,02, p < 0,01).


Wyniki dotyczące zadowolenia z telepracy są lepsze w grupie mężczyzn, różnice pomiędzy tymi grupami są istotne statystycznie (anova, F = 4,9; p < 0,05) – rys. 7. Może być to spowodowane tym, że w grupie kobiet częściej występują utrudnienia wynikające z obowiązków domowych (kobiety – 83,3%; mężczyźni – 39,7%) i konieczności opieki nad dziećmi (kobiety – 66,7%; mężczyźni – 39,7%).


Jak wynika z rysunku 8., najniższe zadowolenie z telepracy występuje wśród osób, które rozpoczynają działalność zawodową w systemie telepracy (anova, F = 3,05, p = 0,03). Pierwszy okres telepracy wiąże się z koniecznością zmiany przyzwyczajeń, zmian w organizacji pracy i dostosowywania do wymogów nowego systemu. W tym właśnie okresie ponoszone są najwyższe koszty zarówno finansowe jak i psychiczne. Ważne jest, że wszystkie oceny odzwierciedlają zadowolenie lub duże zadowolenie z telepracy.

PODSUMOWANIE

Poza korzyściami, system telepracy może nieść również  wiele zmian i zagrożeń [5]:

• psychospołecznych (alienacja społeczna, ingerencja spraw zawodowych w sprawy rodzinne)


• organizacyjnych (formy kontroli czasu pracy, formy oceny pracy, systemy wynagrodzeń, rozliczanie kosztów związanych z telepracą)


• prawnych (np. status stanowiska pracy w domu, kontrola stanowisk pracy w miejscach prywatnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy).

Wyniki badań pokazują, że osoby, które rozpoczęły telepracę są bardziej zadowolone z tego systemu organizacji pracy niż z systemu tradycyjnego (ok. 95%).
Wyższą wydajność w telepracy deklarowało ponad 67% badanych.

Pomimo tych optymistycznych ocen występują również trudności: konieczność opieki nad dziećmi (46%), brak materiałów i informacji potrzebnych do wykonywania pracy (37,3%), brak odpowiedniego sprzętu (10%) oraz brak odpowiedniego oprogramowania (18%). Trudności te kumulują sie głównie w pierwszym okresie po zmianie systemu pracy, co pokazuje ocena zadowolenia w kontekście stażu w telepracy.

Aby zminimalizować negatywne skutki telepracy, należy uwzględniać specyfikę tego systemu w trzech zasadniczych etapach tworzenia telepracy: doborze telepracowników ze względu na ich indywidualne cechy osobowości i predyspozycje [6], wymagania techniczne i materiałowe stanowisk pracy oraz zapewnienie wsparcia społecznego od przełożonych i współpracowników.

PIŚMIENNICTWO

[1] M. Daszkowski, K. Karwicka-Rychlewicz Wirtualne biuro, rzeczywisty pracownik. Internet: http://www.teleinfo.com.pl/ti/ą999/ął/fąą.html
[2] J. E. Jarrett Pytania i odpowiedzi na temat pracy zdalnej w przypadku osób niepełnosprawnych. Przewodnik dla osób niepełnosprawnych. Internet: http://samisobie. clan.pl/teleguide.htm (tłum. R. Szymczak)
[3] R. Depta Teleworking jako alternatywna forma pracy w przyszłości. 1999. Internet: http://www.idn. org.pl/praca/materialy/depta_tpsa.htm
[4] A. Najmiec Określenie społecznych i podmiotowych wyznaczników zadowolenia i efektywności pracowników zatrudnionych w systemie telepracy. Raport wewnętrzny w ramach programu wieloletniego pn. Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej, CIOP, Warszawa 2004
[5] J. M. Nilles Telepraca. Strategie kierowania wirtualną załogą. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 200ł
[6] J. Czarnota-Bojarska Dobór i szkolenie pracowników, red. nauk. D. Koradecka, T.5: Czynniki psychologiczne i społeczne. Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. CIOP. Warszawa 2000