Wiele stanowisk pracy stwarza zagrożenie urazów mechanicznych głowy, które mogą powodować obrażenia skóry głowy, kości czaszki, kręgów szyi oraz mózgu. Zagrożenie to pochodzi głównie od spadających przedmiotów, uderzeń głową o wystające elementy konstrukcyjne stanowiska pracy oraz przemieszczających się obiektów mogących powodować wystąpienie sił ściskających. Przemysłowe hełmy ochronne spełniające wymagania normy PN-EN 397:1997 Przemysłowe hełmy ochronne [11] pozwalają na skuteczną ochronę przed takimi zagrożeniami a ponadto w zależności od konstrukcji mogą dodatkowo chronić przed odpryskami stopionego metalu, porażeniem prądem elektrycznym, wysoką temperaturą.

Przemysłowe hełmy ochronne w zależności od przeznaczenia mogą różnić się konstrukcją. Niezależnie od tych różnic można wyszczególnić wspólne podstawowe elementy: skorupę, więźbę, pas główny. Przykład konstrukcji typowego hełmu ochronnego przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1 Konstrukcja typowego przemysłowego hełmu ochronnego  
  1 - skorupa, 2 - więźba, 3 - pas główny, 4 - potnik,
  5 - zaczep paska podbródkowego, 6 - zaczep pasa więźby

Skorupa stanowiąca zewnętrzną część hełmu nadaje mu zasadniczy kształt. Jej podstawowym zadaniem jest przejęcie uderzenia, częściowe pochłonięcie jego energii oraz przekazanie pozostałej części energii na więźbę. Drugim zasadniczym zadaniem skorupy jest niedopuszczenie do kontaktu obiektów o ostrych kształtach z głową użytkownika. W zależności od typu hełmu skorupa może być wyposażona w daszek, rondo, rynienkę obciekową dla wody, otwory wentylacyjne, uchwyty do mocowania nauszników przeciwhałasowych lub osłony twarzy itp. W chwili obecnej do produkcji skorup hełmów stosuje się polietylen, ABS, lub laminaty poliestrowo-szklane. Więźba stanowi wewnętrzną część hełmu, przymocowaną do skorupy i stykającą się bezpośrednio z głową użytkownika. Jej zadaniem jest amortyzowanie uderzenia przyjętego przez skorupę oraz rozłożenie działających wówczas sił na możliwie największą powierzchnię górnej części głowy. Pasy nośne więźby są najczęściej wykonywane z tkanych taśm poliamidowych lub poliestrowych. Pas główny obejmuje głowę użytkownika na wysokości czoła i podstawy czaszki i w powiązaniu z więźbą umożliwia stabilne osadzenie hełmu na głowie. Zadaniem potnika, mocowanego po wewnętrznej stronie pasa głównego, jest wchłanianie potu wydzielanego przez skórę w okolicy czoła. Pasek podbródkowy jest dodatkowym elementem zabezpieczającym przed spadaniem hełmu z głowy i może być wyeliminowany w przypadku odpowiedniego ukształtowania pasa głównego oraz więźby.

Przemysłowe hełmy ochronne muszą spełniać szereg wymagań. Najważniejsze z nich dotyczą:

materiałów stosowanych do produkcji hełmów, geometrycznych parametrów konstrukcyjnych, zdolności amortyzacji, odporności na przebicie, odporności na działanie płomienia.

Dla hełmów specjalnego przeznaczenia występują dodatkowe wymagania dotyczące:

wytrzymałości na zerwanie punktów mocowania paska podbródkowego, własności elektroizolacyjnych, odporności na zgniatanie boczne, odporności na działanie odprysków stopionego metalu.

Zasady doboru i użytkowania hełmów ochronnych

Prawidłowy dobór hełmu ochronnego dla danego stanowiska pracy jest warunkiem koniecznym osiągnięcia skutecznej ochrony głowy. W doborze hełmu należy uwzględniać  następujące aspekty:

Hełm powinien posiadać zakres regulacji długości pasa głównego gwarantujący dopasowanie do obwodu głowy użytkownika; Hełm powinien zachowywać swoje parametry ochronne w całym zakresie temperatur występujących na danym stanowisku pracy. W chwili obecnej wyróżnia się w tym zakresie cztery kategorie hełmów: podstawowa (zakres temperatur stosowania od -10C do +50C - bez szczególnego oznaczenia na hełmie), do stosowania w niskich temperaturach (zakres temperatur stosowania od -20C - oznaczenie na hełmie -20C), do stosowania w bardzo niskich temperaturach (zakres temperatur stosowania od -30C - oznaczenie na hełmie -30C), do stosowania w bardzo wysokich temperaturach (zakres temperatur stosowania do +150C - oznaczenie na hełmie +150C); Jeżeli na danym stanowisku pracy występują inne niebezpieczne dla głowy pracownika czynniki  (np.: odpryski stopionego metalu, obecność metalowych elementów pozostających pod napięciem elektrycznym) to hełm powinien zapewniać przed nimi ochronę.

Przykładowe rozwiązania konstrukcji hełmów ochronnych przedstawiono na poniższych rysunkach.

Na rysunku 2a przedstawiono hełm, którego skorupa jest wykonana z polietylenu, a pasy sześciopunktowej więźby z poliamidowych taśm włókienniczych. Pas główny hełmu jest wykonany z polietylenu niskociśnieniowego i w przedniej części wyposażono go w potnik. Skorupa hełmu jest dostosowana do mocowania ochronników słuchu i osłony twarzy.

Na rysunku b przedstawiono hełm, którego skorupa jest wykonana z laminatu poliestrowo-szklanego, a pasy czteropunktowej więźby z poliamidowych taśm włókienniczych. Regulacja długości pasa potylicznego jest dokonywana za pomocą umieszczonego na nim pokrętła. Hełm jest wyposażony dodatkowo w pasek podbródkowy, uchwyty do lampy i jej kabla oraz elementy do mocowania ochronników słuchu.

Na rysunku 2c przedstawiono hełm, który jest dodatkowo wyposażony w wewnętrzną wykładzinę amortyzującą, wykonaną ze styropianu o dużej gęstości. Konstrukcja taka zapewnia użytkownikowi ochronę zarówno przed uderzeniami skierowanymi w wierzchołek hełmu jak i uderzeniami bocznymi.

Rysunek 2 Przykładowe konstrukcje przemysłowych hełmów ochronnych

Wskazówki dotyczące doboru hełmów ochronnych:

Jeżeli praca wykonywana na danym stanowisku jest związana z dużym wysiłkiem fizycznym i wysoką temperaturą otoczenia, która wiąże się z nadmiernym poceniem należy dobrać hełm zapewniający dobrą wentylację np. wyposażony w otwory wentylacyjne. Jeżeli praca wykonywana na danym stanowisku pracy, ze względu na przyjmowane przez pracownika pozycje, stwarza ryzyko spadania hełmu z głowy należy dobrać konstrukcję hełmu, która posiada tak ukształtowany pas główny, aby dokładnie opasywał część potyliczną głowy lub jest wyposażona w pasek podbródkowy. Jeżeli praca na stanowisku pracy wiąże się z ryzykiem kontaktu z elementami pozostającymi pod napięciem należy stosować hełmy posiadające odpowiednie własności elektroizolacyjne - oznaczenie na hełmie 440Vac. Jeżeli praca na stanowisku pracy naraża pracownika na działanie odprysków stopionego metalu należ stosować hełmy odporne na takie działanie - oznaczenie na hełmie MM. Jeżeli na stanowisku pracy występuje zagrożenie zgniecenia bocznego głowy należy stosować hełmy o podwyższonej odporności w tym zakresie - oznaczenie na hełmie LD. Jeżeli na stanowisku pracy istnieje konieczność stosowania osłon twarzy oraz nauszników przeciwhałasowych należy stosować hełmy posiadające odpowiednie gniazda zaczepowe umożliwiające zamocowanie takich ochron. Jeżeli na stanowisku pracy występują inne czynniki mogące wpływać na utratę parametrów ochronnych przez hełm np. agresywne substancje chemiczne to należy ten fakt uwzględniać podczas doboru. Jeżeli na stanowisku pracy występuje zagrożenie wybuchowe należy stosować hełmy o własnościach antyelektrostatycznych.

Wskazówki dotyczące prawidłowego użytkowania hełmów ochronnych:

Podczas użytkowania hełmów należy przestrzegać następujących zasad:

Hełm przed użyciem należy dopasować do głowy przez odpowiednie wyregulowanie: obwodu pasa głównego, wysokości noszenia oraz długości paska podbródkowego (o ile istnieje). Hełm należy wycofać z użytkowania, jeżeli został poddany silnemu uderzeniu lub wykazuje oznaki uszkodzenia. Hełm należy wycofać z użytkowania, jeżeli upłynął jego okres stosowania, podany przez producenta w instrukcji. Hełm należy przechowywać w warunkach podanych przez producenta, które nie zagrażają utratą parametrów ochronnych. Nie wolno wykonywać własnych modyfikacji w konstrukcji hełmu. Konserwację hełmu należy przeprowadzać metodami zalecanymi przez producenta.

Literatura
1. PN-EN 353-1:2005 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Część 1:Urządzenia samozaciskowe ze sztywną prowadnicą.
2. PN-EN 353-2:2005 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Część 2:Urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą.
3. PN-EN 354:2006 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Linki bezpieczeństwa.
4. PN-EN 355:2005 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Amortyzatory.    
5. PN-EN 360:2005 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Urządzenia samohamowne.
6. PN-EN 361:2005 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Szelki bezpieczeństwa.    
7. PN-EN 362:2006 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Łączniki.
8. PN-EN 363:2005 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Systemy powstrzymywania spadania.
9. PN-EN 795:1999 Ochrona przed upadkiem z wysokości. Urządzenia kotwiczące. Wymagania i badania.
10. PN-EN 358:2002 Indywidualny sprzęt ochronny ustalający pozycję podczas pracy i zapobiegający upadkom z wysokości. Pasy ustalające pozycję podczas pracy i ograniczające przemieszczanie oraz linki ustalające pozycję podczas pracy.
11. PN-EN 397:1997 Przemysłowe hełmy ochronne