OCTAN ETYLU  nr CAS: 141-78-6

Octan etylu (EA) jest przezroczystą, bezbarwną cieczą, o przyjemnym owocowym zapachu, określanym również jako eteropodobny. Octan etylu jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym jako środek zapachowy oraz rozpuszczalnik farb, klejów, nitrocelulozy, tworzyw sztucznych, żywic winylowych, żywic estrowych, herbicydów, olejów, tłuszczów, lakierów, w syntezie  organicznej i jako dodatek aromatyzujący do żywności. Octan etylu można zaliczyć do substancji o małej toksyczności, niezależnie od drogi podania. Substancja wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy zwierząt, a w dużych dawkach może powodować śmierć z powodu niewydolności oddechowej. Głównym skutkiem działania octanu etylu u ludzi po narażeniu drogą inhalacyjną jest działanie drażniące na błony śluzowe. NDS: 200 mg/m3 NDSCh: 600 mg/m3

Wyjątki z Dokumentacji proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego autorstwa prof. dr hab. SŁAWOMIRA CZERCZAKA i mgr MAŁGORZATY KUPCZEWSKIEJ-DOBECKIEJ (Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi), PIMOŚ, 2001, nr 3/29/, s 157-181:          

Wprowadzenie

Octan etylu (EA) jest przezroczystą, bezbarwną cieczą, o przyjemnym owocowym zapachu, określanym również jako eteropodobny.

Octan etylu jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym jako środek zapachowy oraz rozpuszczalnik farb, klejów, nitrocelulozy, tworzyw sztucznych, żywic winylowych, żywic estrowych, herbicydów, olejów, tłuszczów, lakierów, w syntezie  organicznej i jako dodatek aromatyzujący do żywności.

Według danych służb sanitarno-epidemiologicznych (dane IMP) w 1997 r. na octan etylu narażonych było w Polsce kilkaset osób, w tym na stężenia ponadnormatywne - 60 osób (najwięcej osób w dawnym województwie warszawskim i katowickim).

Octan etylu można zaliczyć do substancji o małej toksyczności, niezależnie od drogi podania. Substancja wyka-zuje działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy zwierząt, a w dużych dawkach może powodować śmierć z powodu niewydolności oddechowej.

Wykazano genotoksyczne działanie octanu etylu w testach in vitro. Wyniki badań genotoksycznych in vivo nie potwierdziły uzyskanych pozytywnych wyników w testach in vitro.

Głównym skutkiem działania octanu etylu u ludzi po narażeniu drogą inhalacyjną jest działanie drażniące na błony śluzowe. Pracownicy narażeni zawodowo na octan etylu o stężeniu 1350 - 5400 mg/m³ przez kilka miesięcy nie uskarżali się na dolegliwości związane z narażeniem. Jednak wyniki przeprowadzonych badań na ochotnikach narażonych na octan etylu o różnych stężeniach wykazały, że osoby niezaklimatyzowane odczuwały łagodne podrażnienie oczu, nosa, gardła po działaniu związku o stężeniu 1464 mg/m³ już po 3 - 5 min, a po około 4 do 8 h uskarżały się na bóle głowy, zmęczenie i złe samopoczucie.

Wyniki badań współczesnych wykazały, że narażanie 16 ochotników przez 4 h na octan etylu o stężeniu 1464 mg/m3  spowodowało znaczące podrażnienie oczu, nosa i gardła (5 w skali 7-punktowej). Stężenie to można przyjąć za wartość LOAEL działania drażniącego octanu etylu. Przyjmując tę wartość do obliczenia wartości NDS, a także współczynnik związany z wrażliwością osobniczą człowieka równy 2 i współczynnik w przypadku stosowania wartości LOAEL zamiast wartości NOAEL równy 3, zaproponowano przyjęcie wartości NDS octanu etylu na poziomie 250 mg/m³, a wartości NDSCh na poziomie 500 mg/m³.

Ogólna charakterystyka substancji (INCHEM, 1998; Patty, 1981; HSDB, 1999; CHEMINFO, 1999)

nazwa chemiczna	octan etylu
wzór sumaryczny	C4H8O2
wzór strukturalny
nazwa w rejestrze CAS	ethyl acetate
numer w rejestrze CAS	141-78-6
numer UN	1173
synonimy:	eter octowy; acetidin; acetoksyetan; ester etylowy kwasu octowego; EA
preparaty handlowe:	UN1173; Vinegar naphtha; AI3-00404

Właściwości fizykochemiczne (HSDB, 1999; CHEMINFO, 1999; INCHEM, 1998; IUCLID, 1996)

współczynnik przeliczeniowy	1 ppm odpowiada 3,6 mg/m3 1 mg/m3 odpowiada 0,278 ppm ( w temp. 25 °C, 1013 hPa)
postać i wygląd	przezroczysta, bezbarwna ciecz, o przyjemnym owocowym zapachu, określanym również jako eteropodobny
masa cząsteczkowa	88,10
temperatura topnienia	-83 °C
temperatura wrzenia	77,1 °C (1013 hPa)
gęstość w temp. 20°C	0,902 (woda = 1)
gęstość par	3,04 (powietrze = 1)
prężność par	32,39 hPa w temp. - 0,1 °C 91,84 hPa w temp. 18,7 °C 124,79 hPa w temp. 25 °C
lepkość	0,44 cP w temp. 25 °C
stężenie pary nasyconej (wyliczone, CHEMINFO, 1999)	ok. 345600 mg/m3 w temp. 20 °C 96000 ppm (9,6%)
współczynnik podziału oktanol-woda	log Pow = 0,6 - 0,73
rozpuszczalność w wodzie	80 g/l w temp. 25 °C
rozpuszczalność w innych rozpuszczalnikach:	rozpuszcza się w etanolu, eterze etylowym, chloroformie
temperatura zapłonu	7,2 °C (otwarty tygiel) (-4,44) °C (zamknięty tygiel)
temperatura samozapłonu	426,66 °C (1013 hPa)
granice wybuchowości z powietrzem:	9% - górna i 2,02% - dolna (IUCLID, 1996) 11,5% - górna i 2,2% - dolna (ACGIH, 1999)
próg zapachu wg ACGIH	14,04 mg/m3 (3,9 ppm)
próg zapachu wg EC	73 - 900 mg/m3

Otrzymywanie, zastosowanie, narażenie zawodowe (HSDB, 1999; IUCLID, 1996)

Octan etylu otrzymuje się w reakcji alkoholu etylowego z kwasem octowym w obecności kwasu siarkowego jako katalizatora.

Główne zastosowania octanu etylu:
- w przemyśle perfumeryjnym jako środek zapachowy
- jako rozpuszczalnik dla farb i klejów, nitrocelulozy, tworzyw sztucznych, żywic winylowych, żywic estrowych, herbicydów, olejów, tłuszczów, lakierów
- w syntezie organicznej jako substrat lub półprodukt, np. jako rozpuszczalnik do ekstrakcji N-nitrozoamin
- jako dodatek aromatyzujący do żywności, np. w napojach winogronowych.

Octan etylu występuje w drożdżach i trzcinie cukrowej. Jest produktem ubocznym w reakcji utleniania butanu do kwasu octowego, a także powstaje w wyniku etanolizy octanu poliwinylu do alkoholu poliwinylowego jako współprodukt. W przemyśle występuje głównie jako składnik mieszaniny rozpuszczalników.

W środowisku ulega biodegradacji do ditlenku węgla i wody.

Według danych służb sanitarno-epidemiologicznych (dane IMP, 1997) w Polsce na octan etylu było narażonych kilkaset osób, w tym narażonych na stężenia ponadnormatywne - 60 osób (najwięcej osób w dawnym województwie warszawskim i katowickim).