PROFILAKTYKA TECHNICZNA I ORGANIZACYJNA

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowane optyczne [Dz. U z 2010 nr 100 poz. 643] pracodawca ma obowiązek eliminować u źródła ryzyko zawodowe związane z narażeniem na promieniowanie optyczne lub ograniczać je do możliwie najmniejszego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo techniczny.

Pierwszą zasadą ochrony pracowników przed promieniowaniem optycznym jest unikanie ekspozycji na to promieniowanie, jeśli jest to możliwe. Jeśli nie jest to jednak możliwe wówczas ogólna zasada ochrony pracowników przed nadmierną ekspozycją na to promieniowanie stanowi połączenie trzech podstawowych rodzajów działań profilaktycznych:

- ograniczenie czasu ekspozycji

- zapewnienie jak największej odległości pracownika od źródła promieniowania

- osłanianie przed promieniowaniem.

Hierarchia ww. działań zależy od rodzaju źródła promieniowania i wyników przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego. Wszędzie tam, gdzie źródła promieniowania optycznego stanowią o zagrożeniu dla zdrowia pracowników, pracodawcy zobligowani są do zapewnienia im ochrony przed ekspozycją poprzez zastosowanie środków technicznych, administracyjnych i środków ochrony indywidualnej. Środki techniczne polegają na takim zaprojektowaniu i urządzeniu stanowisk pracy lub procesu technologicznego, aby wyeliminować występowanie promieniowania optycznego w strefie przebywania pracownika lub odsunąć człowieka od procesów, gdzie istnieje zagrożenie promieniowaniem optycznym. Przykładem może tu być instalacja ekranów lub osłon zabezpieczających, szczelne zamknięcie źródła w obudowie maszyny lub osobnym pomieszczeniu, zastosowanie różnego rodzaju blokad bezpieczeństwa i materiałów o powierzchniach pochłaniających promieniowanie czy też detektorów promieniowania i alarmów (dźwiękowych i/lub wizualnych).

Środki administracyjne polegają m.in. na: informowaniu i szkoleniu pracowników na temat zagrożenia i ochrony przed promieniowaniem optycznym, ograniczeniu osobom nieupoważnionym dostępu w obszar, gdzie może występować promieniowanie optyczne, ograniczeniu czasu ekspozycji i zwiększeniu odległości pracowników od źródła promieniowania, wprowadzeniu sygnałów ostrzegawczych oraz monitorowaniu zagrożenia poprzez okresowe pomiary zagrożenia promieniowaniem optycznym na stanowiskach pracy, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Jeśli środki techniczne i organizacyjne nie zapewniają odpowiedniej ochrony pracownika, wówczas konieczne jest wyposażenie go w odpowiednie środki ochrony indywidualnej. W przypadku ochrony przed promieniowaniem optycznym może być konieczne zastosowanie środków ochrony oczu i skóry. Eksponowane obszary skóry zwłaszcza plecy, ręce, głowa i szyja powinny być osłonięte poprzez odpowiednie ubranie robocze lub ochronne a dłonie – rękawicami ochronnymi.

Natomiast odzież chroniąca przed promieniowaniem podczerwonym powinna być wykonana z materiałów o wysokiej odporności na temperaturę. Podstawowym kryterium wyboru odpowiedniej odzieży ochronnej przed promieniowaniem podczerwonym jest natężenie napromienienia na jakie narażony jest pracownik na danym stanowisku. Odzież taką stosuje się zwykle w hutach stali i podczas akcji gaszenia pożarów.

Oczy chroni się poprzez zastosowanie okularów lub gogli ochronnych o filtrach odpowiednio dobranych do długości fali promieniowania i jego intensywności, natomiast łączna ochrona oczu i twarzy możliwa jest poprzez zastosowanie przyłbic, tarcz lub kasków ochronnych.

Sposób doboru sprzętu ochrony oczu i twarzy przed nadfioletem dokonywany jest w zależności od zakresu promieniowania i jego intensywności, określanej na podstawie krotności przekroczenia wartości MDE. Dla źródeł promieniowania o dużej intensywności emitujących nadfiolet UV-C i UV-B wskazane jest stosowanie osłon oczu i twarzy. W przypadku stosowania źródeł promieniowania UV-A wskazane jest stosowanie osłon oczu. Sposób doboru odpowiednich filtrów chroniących przed nadfioletem przedstawia norma PN-EN 170:2005 Ochrona indywidualna oczu. Filtry chroniące przed nadfioletem. Wymagania dotyczące współczynnika przepuszczania i zalecane stosowanie. W przypadków ochrony oczu i twarzy przed podczerwienią dobór sprzętu dokonywany jest w zależności od zakresu promieniowania IR i jego intensywności, określanej na podstawie temperatury źródła promieniowania, w przypadku przekroczenia stwierdzenie przekroczenia MDE. Sposób doboru odpowiednich filtrów chroniących przed podczerwienią przedstawia norma PN-EN 171:2005 Ochrona indywidualna oczu. Filtry chroniące przed podczerwienią. Technologiczne źródła podczerwieni (takie, jak np. roztopiony metal, masa szklarska) oprócz promieniowania podczerwonego mogą również emitować intensywne promieniowanie widzialne, które może wywoływać olśnienie. Z tego względu podczas doboru filtrów należy również uwzględnić intensywność promieniowania widzialnego. Im wyższe oznaczenie filtru, tym większe tłumienie promieniowania widzialnego, jak również podczerwieni. Specyficznym przypadkiem jest dobór sprzętu do ochrony oczu i twarzy stosowanych przy spawaniu i technikach pokrewnych. Przy spawaniu łukiem elektrycznym oraz takich technikach pokrewnych jak elektrożłobienie i cięcie strumieniem plazmy doboru ochrony dokonuje się na podstawie: natężenia prądu, rodzaju elektrody lub techniki spawania (MIG, MAG, TIG) oraz rodzaju procesu pokrewnego, zgodnie z normą: PN-EN 169:2005 Filtry spawalnicze i filtry dla technik pokrewnych. Wymagania dotyczące współczynnika przepuszczania i zalecane stosowanie. Dobór ochron oczu i twarzy stosowanych przy spawaniu gazowym oraz takich technikach pokrewnych jak lutospawanie i cięcie tlenem dokonuje się na podstawie natężenia przepływu tlenu lub acetylenu przez palnik. Odpowiednie oznaczenia filtrów stosowanych przy spawaniu gazowym i lutospawaniu oraz cieciu tlenem przedstawiono w PN-EN 169:2005 Filtry spawalnicze i filtry dla technik pokrewnych. Wymagania dotyczące współczynnika przepuszczania i zalecane stosowanie.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowane optyczne w przypadku przekroczenia wartości MDE pracodawca ma obowiązek sporządzić i wprowadzić w życie program działań organizacyjno-technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na promieniowanie optyczne polegających na:

1. wprowadzaniu procesów lub metod pracy ograniczających ryzyko zawodowe związane z promieniowaniem optycznym;
2. doborze urządzeń, przeznaczonych do wykonywania określonej pracy, o możliwie najniższej emisji promieniowania optycznego;
3. ograniczaniu emisji promieniowania optycznego środkami technicznymi, w tym przez stosowanie, w przypadkach koniecznych, urządzeń ochronnych i innych środków ochrony zbiorowej (blokad, obudów, osłon, ekranów itp.);
4. konserwowaniu urządzeń będących źródłem emisji promieniowania optycznego i ich wyposażenia, stosowanych urządzeń ochronnych i środków ochrony zbiorowej oraz miejsc i stanowisk pracy;
5. projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczaniu stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolowanie od źródeł promieniowania oraz ograniczający jednoczesną ekspozycję na promieniowanie optyczne emitowane przez wiele źródeł promieniowania;
6. ograniczaniu czasu trwania i poziomu ekspozycji;
7. zapewnieniu prawidłowo dobranych środków ochrony indywidualnej;
8. przestrzeganiu instrukcji producentów sprzętu, w szczególności w zakresie bezpiecznej obsługi, zapobiegającej powstawaniu szkodliwych emisji promieniowania optycznego lub nadmiernych poziomów ekspozycji.

Ponadto pracodawca oznacza znakami bezpieczeństwa miejsca pracy, w których poziom promieniowania może przekraczać wartości MDE, oraz wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich dostęp, jeżeli jest to technicznie wykonalne.

PROFILAKTYKA ZDROWOTNA

Ważnym uzupełnieniem działań technicznych i organizacyjnych mających na celu zminimalizowanie ryzyka związanego z narażeniem na promieniowanie optyczne w środowisku pracy jest profilaktyka medyczna. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownicy podlegają wstępnym, kontrolnym i okresowym badaniom lekarskim. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Badania te prowadzone są w miarę możliwości w godzinach pracy a ich koszty pokrywa pracodawca. Zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, częstotliwość wykonywania badań okresowych oraz zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami został określony w rozporządzaniu zmieniającym rozporządzeniew sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.

Zakres badań lekarskich wstępnych i okresowych określono osobno dla: UV, VIS i IR. W przypadku nadfioletu zakres badań obejmuje badania ogólne ze zwróceniem uwagi na skórę oraz okulistyczne ze zwróceniem uwagi na stan spojówek, rogówek i soczewek. W zależności od wskazań dodatkowo mogą być wykonane badania dermatologiczne. W przypadku podczerwieni zakres badań obejmuje badania ogólne ze zwróceniem uwagi na skórę oraz okulistyczne ze zwróceniem uwagi na stan spojówek, siatkówek i soczewek. Dla promienio9wania widzialnego zakres badań obejmuje badania ogólne oraz okulistyczne ze zwróceniem uwagi na stan siatkówek.

Częstotliwość badań lekarskich dla wszystkich podzakresów promieniowania optycznego ustalono co 3 lata. Ponadto w przypadku, gdy pracownicy wykonują prace w warunkach przekroczeń MDE na promieniowanie optyczne oraz w przypadku gdy w wyniku badań lekarskich stwierdzono chorobę lub niekorzystne dla zdrowia skutki, które w opinii lekarza są wynikiem narażenia na promieniowanie optyczne w pracy, lekarz sprawujący opiekę zdrowotną:

- Zawiadamia pracowników o wynikach badań lekarskich oraz informuje, jakim badaniom powinni się poddać po ustaniu narażenia napromieniowanie optyczne

- Dokonuje okresowych analiz wyników kontroli zdrowia pracowników oraz informuje pracodawcę o wynikach tych analiz z uwzględnieniem tajemnicy lekarskiej.