BHP info - Azbest chryzotylowy - występowanie, zastosowanie

Występowanie, zastosowanie

Chryzotyl jest obecny w większości skał serpentynowych i jest wydobywany w dwudziestu pięciu państwach. Największymi, liczącymi się światowymi producentami azbestu są: Brazylia, Kanada, Chiny, Kazachstan, Rosja, Republika Południowej Afryki i Zimbabwe (Pigg 1994). W Europie złoża chryzotylu są eksploatowane w: Grecji, Czechach, Francji, Hiszpanii i Jugosławii (Łącki 1974).

Zbadane zasoby azbestu na świecie są szacowane na ponad 450 mln ton; 90% światowych rezerw azbestu przypada na: Kanadę, Republikę Południowej Afryki, Rosję i Zimbabwe; około 95% wydobywanego azbestu stanowi chryzotyl (Pigg 1994). Wielkość światowej produkcji azbestu w latach 1988-1992 przedstawiono w tabeli 1. W Polsce nie występują złoża azbestu nadające się do eksploatacji przemysłowej, natomiast domieszki minerałów azbestowych (zarówno chryzotylu, jak i azbestów amfibolowych) stwierdzono w złożach surowców mineralnych na Dolnym Śląsku (Lis, Sylwestrzak 1986). Rodzaje domieszek minerałów azbestowych w wybranych złożach surowców mineralnych na Dolnym Śląsku zamieszczono przykładowo w tabeli 2.

Tabela 1.
Światowa produkcja azbestu w tysiącach ton w latach 1988-1992 (Pigg 1994)

Państwo	1988	1989	1990	1991	1992
Argentyna	2328	225	300	250	250
Bośnia i Hercegowina	-	-	-	-	1000
Brazylia	227 653	206 195	232 332	233 100	233 000
Bułgaria	300	300	500	500	500
Kanada	710 357	701 227	685 627	689 000	585 000
Chiny	150 000	181 000	221 000	230 000	240 000
Kolumbia	76 000	7900	8000	8000	8000
Cypr	14585	-	-	-	-
Egipt	166	312	369	450	450
Grecja	1114	73 300	65 993	5500	-
Indie	31 123	36 502	26 053	24 094	25 000
Iran	4101	3300	2800	3000	3000
Włochy	94 549	44 348	3862	3000	1500
Japonia	5000	5000	5000	5000	5000
Kazachstan	-	-	-	-	300000
Korea	2428	2361	1534	1500	1600
Rosja	-	-	-	-	1 400 000
Serbia	-	-	-	-	1700
Południowa Afryka	145 678	156 594	145 791	148 525	123 9511
Szwajcaria	22 804	27 291	35 938	13 888	35 000
Turcja	50	-	-	-	-
ZSRR	2 600 000	2 600 000	2 400 000	2 000 000	-
Stany Zjednoczone	18 233	17 427	W	20 061	15 573
Jugosławia	17 030	9111	6 578	500	-
Zimbabwe	186 581	18 706	160 861	141 697	140 000
Ogółem	4 310 989	4 259 399	4 002 538	3 533 065	3 120 524

Tabela 2.
Domieszki minerałów azbestowych w wybranych złożach surowców mineralnych na Dolnym Śląsku (Lis, Sylwestrzak 1986)

Azbest znalazł zastosowanie do produkcji wyrobów:– azbestowo-cementowych, np.: płyt dekarskich, rur ciśnieniowych i kanalizacyjnych, płyt okładzinowych i elewacyjnych, do których produkcji stosuje się chryzotyl i azbesty amfibolowe
- izolacyjnych, np.: waty azbestowej, przędzy, tkanin termoizolacyjnych, włóknin, sznurów, tektury
- uszczelniających, np.: tektury, płyt uszczelniających, azbestowo-kauczukowych, szczeliwa plecionego, tkanin zbrojonych i innych
- ciernych, np.: okładzin ciernych hamulców i sprzęgieł, taśm hamulcowych i innych
- pap dachowych
- hydroizolacyjnych, np.: lepików asfaltowych, kitów uszczelniających, mas zalewowych i podlewowych, asfaltów drogowych uszlachetnionych czy zapraw gruntujących.
Ponadto azbest znalazł zastosowanie w przemyśle piwowarskim i farmaceutycznym do filtracji oraz jako wypełniacz do lakierów, do izolacji przewodów grzewczych wraz z zaprawą termoizolacyjną, a także jako materiał zbrojący do różnego rodzaju wyrobów z tworzyw sztucznych.

Rodzaje wyrobów azbestowych i zawartość w nich azbestu zamieszczono przykładowo w tabeli 3.

W Polsce zużycie azbestu do celów przemysłowych w latach 70. wynosiło około 100 tys. ton w ciągu roku, z czego 90% stanowił chryzotyl importowany głównie ze Związku Radzieckiego, a około 10% krokidolit importowany z Republiki Południowej Afryki. Liczbę osób zatrudnionych w zakładach przerabiających azbest szacowano w tym okresie na około 10 tys. (Iżycki 1998). W latach 80. zużycie azbestu wynosiło około 60 tys. ton rocznie, a za-trudnienie zmniejszyło się do około 4 tys. osób (Stroszejn-Mrowca i in. 1991); w 1991 r. zużycie azbestu zmniejszyło się do 30 tys. ton.

W połowie lat 80. zużycie azbestu w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosiło w Polsce 1,7 kg (16. miejsce w świecie), a największe zużycie było w ZSRR - 8,3 kg na mieszkańca. Około 65% azbestu zużywano do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych. W latach 60. rozpoczęły produkcję w Polsce cztery duże zakłady wyrobów azbestowo-cementowych, co spowodowało wzrost zużycia azbestu. Głównym surowcem stosowanym do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych był azbest chryzotylowy, jednakże do połowy lat 80. do produkcji rur ciśnieniowych był także używany krokidolit oraz niewielkie ilości amosytu. Łączne zużycie azbestu do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych w Polsce po II wojnie światowej do 1993 r. szacowano na około 1,4 mln ton, w tym około 8,5 tys. ton amosytu oraz około 86 tys. ton krokidolitu. Prawie 72% (około 60 tys. ton) ogólnej ilości azbestu krokidolitowego stosowanego w Polsce w latach 1959-1984 zużywał tylko jeden zakład produkujący rury ciśnieniowe o dużej średnicy (Azbest... 1990).

Tabela 3.
Najważniejsze wyroby azbestowe i zawartość w nich azbestu (Azbest... 1990)

Wyroby	Rodzaj azbestu	Przybliżona zawartość azbestu, procenty wagowe
Wyroby azbestowo-cementowe stosowane w budownictwie	chryzotyl, amosyt, krokidolit	10 ÷ 15
Wyroby azbestowo-cementowe obejmujące rury ciśnieniowe, kanalizacyjne i wodociągowe	chryzotyl, krokidolit, amosyt	12 ÷ 15
Ognioodporne płyty izolacyjne	amosyt, chryzotyl	25 ÷ 40
Wyroby izolacyjne łącznie z izolacjami natryskowymi	amosyt, chryzotyl, krokidolit	12 ÷ 100
Złącza i uszczelki	chryzotyl, krokidolit	25 ÷ 85
Materiały cierne i wyroby włókiennicze	chryzotyl, krokidolit	65 ÷ 100
Płytki i wykładziny podłogowe	chryzotyl	5 ÷ 7,5
Wyroby z mas plastycznych i obudowy akumulatorów	chryzotyl	55 ÷ 70
Wyroby, wzmocnienia i wyroby z nich produkowane (np. wojłok, karton, papier, filtry do wina i piwa, kity, kleje, powłoki ochronne)	chryzotyl, krokidolit	25 ÷ 98